در ادامه اين گزارش مي خوانيم: بررسي‌هايي كه علي بيت‌اللهي رئيس بخش زلزله‌شناسي مركز تحقيقات مسكن درباره «عقبه» زلزله عصر دوشنبه فيروزكوه انجام داده است، نشان مي‌دهد: اين زمين‌لرزه 3/ 4 ريشتري چند ساعت بعد از سه پيش‌لرزه 3/ 1 تا 3 ريشتري در همين منطقه به‌عنوان «حساس‌ترين پهنه لرزه‌اي اثرگذار بر تهران» رخ داد و از آنجا كه در غالب زلزله‌هاي بزرگ ماه‌هاي اخير در كشور نيز وقوع تعدادي پيش‌لرزه در ساعات يا روزهاي قبل از رخداد به ثبت رسيده، لازم است براي پايتخت، «عمليات ويژه پايش خردلرزه‌ها دست‌كم در محدوده گسل‌هاي اصلي» شروع شود.
بيت‌اللهي كه دبير كارگروه مخاطرات در ستاد مديريت بحران تهران را نيز برعهده دارد، با استناد به گراف 10 ساله از زمين‌لرزه‌هاي تهران و اطراف آن معتقد است: منطقه‌‌اي در نزديكي فيروزكوه كه زلزله عصر دوشنبه در آنجا رخ داد، پهنه لرزه‌اي «فعال» و محل عبور و تلاقي گسل‌هاي متعدد لرزه‌زا محسوب مي‌شود به‌طوري‌كه اين منطقه واقع در شرق تهران، به مراتب بيشتر از غرب استان طي 10 سال اخير دچار زلزله‌هاي خرد تا متوسط بوده است.
پهنه زلزله 3/ 4 ريشتري فيروزكوه در فاصله 95 كيلومتري حاشيه شرقي تهران قرار دارد و محل تلاقي گسل‌هاي مشاء و شمال تهران و همچنين گسل‌هاي مشاء و فيروزكوه است كه از اين منظر مهم‌ترين ناحيه لرزه‌اي موثر بر رخداد زلزله احتمالي تهران مي‌تواند باشد. مطالعات بيت‌اللهي مشخص مي‌كند: تجمع زمين‌لرزه‌هاي رخ داده طي 10 سال گذشته در شرق تهران بيشتر از غرب اين استان بوده و در شرق، جهت مكان وقوع زلزله‌ها به سمت محل اتصال گسل‌هاي مشاء و شمال تهران است. با اين حال به‌رغم رهاشدن مكرر انرژي لرزه‌اي در دو سمت شرقي و غربي پايتخت، به‌دليل «خلأ تجهيزات و دستگاه‌هاي اندازه‌گيري دقيق حركت گسل‌ها»، امكان برآورد ميزان تخليه تنش وجود ندارد.
اين زلزله‌شناس با تاكيد بر ضرورت تغيير نگاه به رژيم لرزه‌خيزي مناطق مختلف كشور، به «دنياي اقتصاد» گفت: رخدادهاي دست كم دو ماه اخير در استان‌هاي مختلف كشور نشان داد در شهرهايي كه انتظار زلزله بزرگ وجود نداشت، زمين لرزه اتفاق افتاد و در شهرهايي كه احتمال زلزله بزرگ در آنها مطرح است، اطلاعات ناقصي از سوابق فعاليت گسل‌هاي اصلي آن مناطق در اختيار است كه در عصر جديد كه دوره پايان آرامش زمين عنوان مي‌شود، «پايش خردلرزه‌ها با هدف زيرذره‌بين قرار دادن تغييرات محسوس در ريتم وقوع آنها» يك نياز فوري براي شهرهاي لرزه‌خيز به حساب مي‌آيد.
25 دي ماه 1396 زلزله‌اي با بزرگاي 3/ 4 ريشتر در شرق تهران رخ داد. قبل از آن نيز سه پيش‌لرزه خفيف با بزرگاي 2/ 3 و 3/ 1 و 9/ 1 در حوالي رومركز زلزله مذكور از سحرگاه همان روز از ساعت 5:38 تا حدود 6 صبح رخ مي‌دهد. ساعت وقوع زلزله 3/ 4 ريشتري فيروزكوه 17:20 بوده است. بعد از زلزله 3/ 4 ريشتري فيروزكوه (25/ 10/ 1396 ساعت 17:20) زلزله خفيف ديگري با ميل به سمت شهر دماوند با بزرگي 2 در حوزه شهري شهر دماوند در ساعت 17:38 (18 دقيقه بعد از زلزله 3/ 4 فيروزكوه) رخ مي‌دهد. زون وقوع زلزله 3/ 4 فيروزكوه، از نظر لرزه خيزي فعال و در بر دارنده گسله‌هاي لرزه زاي متعددي است. فاصله رومركز زلزله از شهر فيروزكوه 10 كيلومتر و در سمت غربي شهر واقع مي‌گردد. همچنين اين زلزله در 55 كيلومتري شرق شهر دماوند، 95 كيلومتري حاشيه شرقي شهر تهران و حدود 112 كيلومتري از مركز شهر تهران و در شرق آن واقع مي‌شود.
در شرق تهران، گره تكتونيكي مهمي وجود دارد كه محل تلاقي گسل‌هاي مشا و گسل شمال تهران است. اين ناحيه يكي از مهم‌ترين نواحي فعال و لرزه خيز در اطراف شهر تهران است كه موجب شده است رخداد زلزله‌ها در شرق شهر تهران نسبت به غرب آن به مراتب بيشتر باشد. مراكز جمعيتي لواسان، آبادي ايرا، جوارد، كلگدر و رسانان در محدوده اين گره تكتونيكي واقع مي‌شوند. رومركز زلزله 3/ 4 فيروزكوه حدود 80 كيلومتري شرقي تهران قرار گرفته است. لرزه خيزي يك ماه گذشته محدوده شرقي و غربي كلان شهر تهران نشان مي‌دهد كه هم در زلزله ملارد(زلزله با بزرگي 2/ 5 ريشتري مورخ 29 آذر 1396) و هم در زلزله 3/ 4 ريشتري فيروزكوه، شرق و غرب شهر تهران دچار تنش لرزه‌اي بوده‌اند و اينكه تا چه حد از تنش موجود در اين گستره فعال و لرزه خيز رها شده است، امري است كه صحبت در خصوص آن به‌دليل عدم اندازه‌گيري‌هاي دقيق حركات گسلي با ترديد همراه است.
در هر حال وقوع زلزله‌هاي شرقي و غربي شهر تهران، معرف لرزه خيزي ناحيه و فعال بودن گسله‌هاي اطراف است. در شكل 2 رخداد زلزله‌هاي ماه گذشته نشان داده شده است. دو سال پيش در سوم شهريور 1394 در همين ناحيه (به فاصله تقريبي 6 كيلومتري از زلزله 3/ 4 ريشتري) زلزله‌اي با بزرگي 6/ 4 ريشتر نيز رخ داده است كه دال بر فعال بودن گسله‌هاي منطقه است. همچنين 24 خرداد امسال نيز زلزله‌اي به بزرگي 4 ريشتر در اين منطقه به ثبت رسيد.
**لرزه خيزي دهه اخير تهران و اطراف آن
بيت‌اللهي در مطالعه‌اي كه انجام داده است، توزيع زمين لرزه‌هاي رخ‌داده در تهران و اطراف آن طي 10 سال گذشته كه توسط شبكه متراكم لرزه‌نگاري كشوري ثبت شده‌اند را در يك تصوير آورده است. اين مطالعه نشان مي‌دهد: زلزله‌هاي نشان داده شده از بزرگاي 5/ 2 ريشتر و بزرگ‌تر از آن هستند. يك هزار و 185 زلزله با بزرگي 5/ 2 و بزرگ‌تر از آن تا دي ماه 1396 در گستره‌اي به‌شعاع 150 كيلومتر از مركز شهر تهران ثبت شده‌اند. نكته جالب توجه تجمع زلزله‌ها در محدوده شرق تهران و در حوالي زلزله 3/ 4 فيروزكوه (زلزله مورخه 25 دي ماه 1396) با آهنگي به سمت محل اتصال گسل شمال تهران و گسل مشا در جنوب منطقه لواسان است كه محدوده رخداد زلزله را مهم مي‌نمايد.
اگر به سه سال نمونه 2007 و 2012 و 2017 به‌عنوان لرزه‌خيزي سالانه تهران دقت شود، متوجه مي‌شويم كه سمت غربي تهران، از لرزه خيزي به‌مراتب كمتري برخوردار است. تنها رخداد زلزله ملارد در 29 آذرماه 1396 و حدود 20 پس‌لرزه آن را با تجمعي از زلزله‌ها همراه ساخته است. اين نكته كه علاوه‌بر سمت شرقي تهران كه نرخ رخداد بالايي را نشان مي‌داده است، سمت غربي تهران نيز با رخداد زلزله‌هاي ملارد فعال نشان داده مي‌شود، نكته حائز اهميتي است كه لازم مي‌نمايد دو سمت غربي و شرقي كلان‌شهر تهران و به‌ويژه در محل اتصال گسل‌هاي بزرگ و لرزه‌زاي شمال تهران و گسل مشا به‌طور دقيق تحت مانيتورينگ دقيق حركت و تنش قرار گيرد.
پديده تكتونيكي ممتاز در سوي شمالي و شرقي كلان‌شهر تهران، گسل طويل و لرزه‌زاي مشا است. اين گسل در حوالي محدود لواسان بزرگ با گسل شمال تهران و در ناحيه فيروزكوه، با گسل فيروزكوه متصل مي‌شود. گسل فيروزكوه، گسلي است با راستاي شمال شرق – جنوب غرب و از مجاورت شهر فيروزكوه رد مي‌شود. شيب اين گسل به سوي جنوب شرق است و در بخش غربي آن سنگ‌هاي سازند لار، رسوبات پالئوژن و كنگلومراي نئوژن (از سوي جنوب و جنوب شرقي) روي رسوبات آبرفتي كواترنر دشت فيروزكوه (در شمال و شمال غربي) رانده شده‌اند.
گسل مشا داراي سازوكار فشاري با مولفه «راستالغز راستگرد» است. اين گسل از گستره قزوين با درازاي حدود 210 كيلومتر تا شرق استان تهران امتداد دارد. گسلي است اصلي و لرزه‌زا كه در راستاي آن گستره بلند البرز از شمال روي گستره چين‌هاي كناري البرز در جنوب رانده شده است. حدس زده مي‌شود كه زمين‌لرزه 27 مارس 1830 ميلادي دماوند - شميرانات با بزرگي تخمين زده 1/ 7 ريشتر مرتبط با اين گسل باشد. سوي غربي گسل فيروزكوه از حاشيه شرقي شهر تهران، حدود 35 كيلومتر فاصله دارد. گسل مشا نيز در دو سوي شمال شرق و شمال غربي كه با گسل شمال تهران مجانب مي‌شود بين 20 تا 50 كيلومتر از حاشيه شهري تهران، فاصله دارد. بنابراين قطعا فعاليت اين گسله‌ها، فعاليت لرزه‌اي گسل‌هاي مرتبط با شهر تهران نيز تلقي مي‌گردد. اين زلزله‌شناس مسوول، در پايان مطالعه خود آورده است: شرق و غرب تهران متحمل تنش‌هاي تكتونيكي و رها شدن مكرر انرژي لرزه‌اي است و مهم‌ترين گواه لرزه خيزي پهنه تهران است.
*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1396،10،28
**گروه اطلاع رساني**9428**1601**تنظيم: عشرت كراري ** انتشار: شهناز حسني
تهران- ايرنا- روزنامه دنياي اقتصاد در گزارشي آورد: يك زلزله‌شناس مسوول، با مطالعه رفتار گسل‌هاي فعال در داخل و خارج از حريم پايتخت، درباره پيامد غفلت از «مانيتورينگ دقيق زون‌هاي لرزه‌اي شرق و غرب استان تهران» هشدار داد.
