به گزارش خبرنگار ایرنا، هورامان یا اورامان نام منطقه ای زیبا، تاریخی با بافت پلكانی و آداب و رسوم بسیار خاص است كه در شهرستان سروآباد استان كردستان واقع شده است.
واژه هورامان یا اورامان از 2 بخش هورا به معنی اهورا و مان به معنای خانه، جایگاه و سرزمین تشكیل شده و در واقع به معنای سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا است.
همچنین واژه هور در كتاب معروف اوستای زردتشت به معنی خورشید آمده است و هورامان جایگاه خورشید نیز معنی می‌دهد و به اعتقاد مردم، هورامان زمانی شهر بزرگی بود و مركزیت خاصی داشت و به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مركز حكومت ناحیه هورامان نیز یاد می‌كنند.
هورامان تخت و چهار روستای اطراف آن (كماله، رودبر، ویسیان و سرپیر) از توابع سروآباد در فاصله 60 كیلومتری از مركز این شهرستان واقع شده است و روستای هورامان در سال 90 به شهر ارتقا یافت و اكنون شامل بخش هورامان با یك شهر و 10 روستای تابعه و جمعیت 12 هزار نفری است.
هورامان به دلیل زیبایی خاص، آداب و رسوم بسیار كهن، بافت پلكانی و گردشگر پذیری در طول سال میزبان مسافران و مهمانانی از داخل و خارج كشور است و این منطقه به ثبت ملی نیز رسیده و مقدمات ثبت جهانی آن نیز در دست اقدام است.
یادواره ای موسوم به زماون (عروسی) پیرشالیار هورامان كه شامل سلسله مراسمی سنتی و تاریخی است هر سال در شهر هورامان تخت به شیوه و سبك سنتی برگزار می شود و امسال نیز با حضور اهالی شهر اورامان و مهمانانی از نقاط مختلف استان، كشور و حتی خارج از كشور در روزهای پایانی هفته جاری (11 و 12 بهمن) برگزار می شود.
هر چند نام این مراسم، عروسی است ولی در اصل این مراسم یك آیین سنتی است كه در آن دام قربانی می‌كنند و به ذكر و راز و نیاز با خداوند متعال می‌پردازند، این مراسم آیینی است كه بعضی از مورخان برگزاری آن را به بیش از هزار سال گذشته نسبت می‌دهند.
امام جمعه هورامان تخت كه در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده است، می گوید: زماون (عروسی) پیرشالیار در واقع مراسم سالگرد ازدواج یك پیر عرفانی منطقه هورامان به نام شالیار است كه ریشه در اعتقادات و آیین‌های مردم این سرزمین دارد.
ماموستا علی مقدمی افزود: نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده كه مراد از پیرشالیار هورامان (سید مصطفی عریضی) از سادات و نوادگان امام جعفر صادق (ع) است كه در كتاب تاریخی (بنه ماله زانیاران) و دیگر مستندات تاریخی و همچنین در شجره نامه معتبر سادات كلجی و كتاب نورالانوار سید عبدالصمد توداری انساب ایشان بدین شرح آمده است.
سید مصطفی ابن سید معروف ابن سید بابیل ابن سید مسعود ابن سید سلیمان ابن سید فضل الله ابن سید محمد ابن سید محمد ابن سید حسین ابن سید احمد ابن سید علی العریضی ابن سید (الامام) جعفر صادق (ع) ابن الامام محمدباقر (ع) ابن الامام زین العابدین (ع) ابن الامام حسین (ع) ابن الامام الهمام علی ابن ابیطالب (ع) و فاطمه الزهرا (س) ورده الرسول المختار سیدنا محمد (ص) است.
وی یادآور شد: زندگی پیرشالیار به تاریخ (479 - 561 هجری) بود و جای هیچگونه تردیدی نیست كه سید عبیدالله مشهور به كوسه هجیج فرزند امام موسی كاظم (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است با این حساب سید عبیدالله با 2 نسل به امام جعفر صادق (ع) می رسد و سید مصطفی با 10 نسل به ایشان می رسد یعنی بیش از 250 سال اختلاف زمانی فی مابین سیدعبیدالله و پیر هورامان بوده است.
ماموستا مقدمی اظهار كرد: حضور سید عبیدالله (كوسه هجیج) و برادر ایشان سید اسماعیل محدث در قرن 2 هجری در خطه هورامان و اینكه ارشاد پیر شالیار هورامان حدود سه قرن بعد از ورود این بزرگواران به هورامان بود و راه را بر هر گونه شك و تردید در موضوع اسلامی بودن عرفان پیر بر شكاكان و افراد شبهه انداز می بندد.
امام جمعه هورامان تخت گفت: محل تولد سید مصطفی هورامان بوده است كه در دوران كودكی برای علم آموزی راهی كردستانات و شام می شود و سرانجام به خدمت عارف و عالم و قطب بزرگ زمان شیخ عبدالقادر گیلانی رسیده و به تزكیه نفس و سلوك عرفان می پردازد و بعد از مدتی كه مرشد بزرگ ایشان را پیری كامل یافته كه در مورد وی می فرماید (اخی مصطفی رجل كامل) و بعد وی را جهت ارشاد و تزكیه به زادگاه خود هورامان می فرستد و این نقطه آغاز تبدیل هورامان به سرزمین عرفان و آمد و رفت عرفا و سرازیر شدن تشنگان عرفان اسلامی از هر سو می شود.
اما ماجرای عروسی پیرشالیار در حقیقت داستان شفا یافتن شاه بهار خاتون دختر شاه بخارا است كه پیر شالیار به لطف خداوند او را شفا می‌دهد.
ماجرا از این قرار بوده كه شاه بهار خاتون كر و لال بوده و تمام طبیبان از مداوای او عاجز می مانند تا اینكه آوازه پیر شالیار اورامان به بخارا می رسد و پادشاه بخارا وعده می دهد هر كسی دخترش را شفا دهد وی را به عقد او در می آورد بالاخره عموی پادشاه با عده ای از اطرافیان پادشاه به سمت منطقه هورامان به راه می افتند تا دختر را به نزد پیر شالیار بیاورند.
وقتی كه نزدیك روستای هورامان تخت می رسند گوش‌های دختر شنوا می شوند و وقتی هم به نزدیكی خانه پیر شالیار می رسند صدای نعره دیوی توجه آنها را جلب می‌كند و سریع دیو از تنوره ای كه هم اكنون اهالی به آن تنوره دیوها می گویند و نزدیك خانه پیر شالیار هست، بر زمین می افتد و كشته می شود در این اثنا زبان شاه بهار خاتون هم باز می‌شود و شروع به صحبت كردن می كند.
پادشاه بخارا طبق وعده خود، دخترش را به عقد پیرشالیار در می آورد و مردم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و بهار خاتون برپا می كنند و این مراسم سال به سال توسط مردم منطقه كه مرید و پیروان پیرشالیار بوده اند به همان شیوه كه برگزار شده، برگزار می شود.
بخشدار هورامان نیز در خصوص مراسم عروسی پیرشالیار به مطالب كامل و مستندی اشاره كرد و گفت: آنچه كه امروز در فضای مجازی و در بیشتر رسانه های جمعی در خصوص عروسی پیرشالیار منتشر شده اطلاعات كاملا درستی نیست و بر اساس برداشت های شخصی افراد است و در حقیقت اصل دقیق و كامل مراسم یا یادواره پیرشالیار طور دیگری است.
صباح محمدی اظهار كرد: این یادواره هر سال با انجام مراسم (خبر) در شامگاه روز پنجشنبه اولین هفته از بهمن آغاز می شود كه در این مراسم (خبر) كودكان و نوجوانان گردوهای درختان باغ قدیمی منتسب به باغ پیرشالیار به درب خانه های شهر می برند و فرا رسیدن مراسم عروسی (زماون) پیرشالیار را در چهارشنبه و پنجشنبه هفته بعد نوید می دهند.
وی با بیان اینكه امسال مراسم خبر عصر پنجشنبه پنجم بهمن برگزار شد، افزود: بعد از برگزاری مراسم روز خبر، در طول هفته مردم شهر و روستاهای اطراف مقدمات برگزاری یادواره پیر را فراهم می كنند كه شامل تهیه تنقلات، گردو و بیسكویت برای مراسم كلاو روچنه كودكان، تهیه امكانات پخت آش سنتی ویژه مراسم، آماده كردن دام های اهدایی برای مراسم عروسی پیر و ذبح در روز مراسم است.
محمدی یادآور شد: همچنین یكی از رسوم قابل توجه این مراسم در طول هفته اینكه برادران با بردن هدیه ای (گردو، شیرینی) به خواهران خود و برادرزاده ها به عمه های خود سر می زنند و به قول معروف (كلاوروچنه) آنها را برای شان می ببرند.
وی تاكید كرد: قسمت دوم یادواره یعنی (كلاوروچنه) كه مراسم خاص كودكان است از عصر روز سه شنبه (یك روز قبل از شروع مراسم) از محله سرپیر شهر اورامان تخت آغاز می شود و كودكان با در دست داشتن كیسه هایی به درب خانه ها مراجعه كرده و با ندای كلاوروچنی از صاحبخانه ها مطالبه كلاوروچنه می كنند.
وی با بیان اینكه كلاوروچنی شامل تنقلاتی چون بیسكویت، گردو و شیرینی است، افزود: هر خانوار چیزی را كه برای این روز آماده كرده در كیسه كودكان ریخته و سپس كودكان با شادمانی و كیسه هایی پر به خانه می گردند.
به گفته وی، این مراسم از زمان عصر تا شب هنگام در محله سرپیر ادامه دارد و بعد از آن در سحرگاه روز چهارشنبه یعنی از زمان اذان صبح تا بعد از برآمدن آفتاب در خانه به خانه شهر هورامان ادامه پیدا می كند.
بخشدار هورامان گفت: با پایان یافتن مراسم كلاوروچنه كودكان، دام ها در نزدیكی خانه قدیمی پیرشالیار ذبح می شوند و گوشت آنها جهت تهیه آش مخصوص و همچنین جهت توزیع میان مردم شهر آماده و به درون خانه قدیمی پیر برده می شود در طول روز نیز در خانه پیر آش مخصوص مراسم پخته می شود و اكثر خانه های اورامان نیز با غذاهای سنتی از مهمانان پذیرایی می كنند.
محمدی یادآور شد: هر سال چند راس گوسفند كه نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات 9 صبح قربانی می‌شود.
این دام‌ها را اهالی شهر هورامان تخت و افرادی از روستاهای دیگر منطقه در اواخر فصل پاییز برای یك نفر به عنوان متولی می‌فرستند و آن فرد تا فصل زمستان از این دام ها نگهداری می‌كند تا در روز جشن قربانی شوند، تعداد گوسفندان قربانی شده بستگی به خیرین و نذر كنندگان دارد.
وی اضافه كرد: بعد از این كار، گوشت‌های قربانی را بین اهالی تقسیم می‌كنند و با مقداری از آن نوعی آش به نام ولوشین می‌پزند و روز چهارشنبه بعد از ساعت 16 و اقامه نماز عصر در مسجد، این آش بین اهالی روستا و مهمان‌هایی كه از سایر نقاط راهی هورامان شده‌اند، تقسیم می‌شود.
محمدی می گوید: بعد از نماز عصر روز چهارشنبه مراسم دف زنی و رقص عرفانی در محوطه خانه پیرشالیار تا نزدیك غروب برپا می شود، عصر پنجشنبه نیز همین مراسم دف و سماع عرفانی با حضور مردم ادامه پیدا می كند و مراسم با نشست شبانه در پنجشنبه شب (شب جمعه) در خانه پیر موسوم به (شب نیشت) و ذكر و تهلیله و شعر به پایان می رسد.
به گفته وی، رقص و سماع عرفانی دراویش كه در بیشتر روزهای این جشن با نواختن دف همراه می‌شود، نوعی رفتار جمعی است كه آنان را به احساسی مشترك می‌رساند.
بخشدار هورامان اضافه كرد: مراسم جشن در عصر پنجشنبه با شركت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار می‌شود، این مراسم با برپایی رقص و سماع عرفانی به شكل دسته جمعی و نواختن دف همراه است كه در آن عده‌ای به عنوان متولی كار هدایت سماع كنندگان را برعهده می‌گیرند.
محمدی افزود: مراسم پیرشالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه می‌یابد و مردم صبح جمعه به شكل دسته جمعی در زیارتگاه پیر شالیار حاضر می‌شوند و بعد از راز و نیاز به مسجد می‌روند تا نماز جمعه را برپا كنند.
وی اظهار كرد: باور ذهنی زنان روستا درباره پیر شالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی می‌شود و مشاركت آنها در این كار همراه با دعاها و اعتقاد قلبی‌شان به پیر شالیار و صحبت كردن با یكدیگر در این باره فضایی صمیمی در هنگام پخت نان و انجام كارهای این مراسم ایجاد می‌كند.
وی ادامه داد: قسمت آخر مراسم تربه نام دارد كه براین اساس در روز جمعه هفته بعد از مراسم عروسی آخرین قسمت مراسم عروسی (زه ماون) پیرشالیار در هورامان موسوم به تربه است كه البته برخی ها از این مراسم به عنوان برفروبی مزار پیر شالیار نیز نام می برند كه به همراه آن گته مژگه نیز توزیع می شود.
محمدی تاكید كرد: در این مراسم خانه به خانه مردم هورامان گته مه ژگه (نان محلی هورامان و مخصوص مراسم تربه) پخت می كنند كه این نان از ٱرد گندم، مغز گردو و عطریات كوهی منطقه هورامان تهیه می شود و در روز جمعه به سر مزار پیران می برند و نان های مخصوص را با هم طایفه ها و هم روستاییان خود قاطی می كنند، عده ای در این مراسم نیز ماست با خود می برند و در آن جا همراه با گته مه ژگه می خورند.
محمدی برنامه زمانی برای اجرای منظم و باشكوه مراسم پیرشالیار را به این ترتیب اعلام كرد كه پنجم بهمن روز خبر شامل پخش گردوی متبرك پیرشالیار در میان اهالی محل، سه شنبه 10 بهمن بعد ازظهر مراسم كلاروچنه در محله سرپیر آغاز می شود، چهارشنبه 11 بهمن مراسم كلاوروچنه و روز اول مراسم عروسی پیر و ذكر و سماع دراویش و پنجشنبه 12 بهمن روز دوم مراسم و شب نیشت و روز جمعه 20 بهمن مراسم تربه و پخش نان گردوی مخصوص بر روی مزار پیران هورامان برگزار می شود.
به گزارش ایرنا، مراسم پیر شالیار یكی از جشن ها و آیین های سنتی ایران زمین است كه ریشه در باورهای اساطیری و ادیان باستانی دارد و كُردها به عنوان یكی از اقوام اصیل ایرانی هر سال در 2 فصل زمستان و بهار این آیین را گرامی می دارند.
اورامان تخت با پنج هزار نفر جمعیت از توابع شهرستان سروآباد استان كردستان در حدود 160 كیلومتری شهر سنندج مركز استان كردستان و در منطقه اورامان واقع شده و در سال 90 تبدیل به شهر شد.
شهر اورامان را با بافت تاریخی و قدیمی و آیین های پیرشالیار می شناسند، اورامان قدمتی به درازای تاریخ دارد و براساس منابع مستند بیش از 2 هزار سال قدمت دارد.
مراسم پیرشالیار از زمان های بسیار دور در این روستا برگزار می شده است و مراسمی با ریشه كهن، جشن عروسی پیرشالیار (شهریار) را یادآور می شود.
جشن عروسی پیرشالیار (شهریار) مراسمی بسیار كهن است اگر چه این مراسم در طول زمان با تغییرات بسیار مواجه شده ولی ریشه های كهن اساطیری خود را به خوبی حفظ كرده است.
شهرستان سروآباد با 2 بخش مركزی و هورامان و جمعیتی افزون بر 52 هزار نفری در فاصله 90 كیلومتری از غرب سنندج مركز استان كردستان واقع شده و 24 كیلومتر مرز مشترك با كشور عراق دارد.
گزارش: فرزاد آداك**انتشار: مجید سلیمانی
7354/9102
سنندج - ایرنا - عروسی پیرشالیار كه قدمت آن به بیش از هزار سال پیش بر می گردد مراسمی كهن و تاریخی است كه هر سال در منطقه هورامان استان كردستان با حضور مهمانان و گردشگرانی از داخل و خارج از كشور برگزار می شود.