دوشنبه سياه در بازار جهاني

در ادامه اين گزارش مي خوانيم: همزمان شاخص‌ S&P500 نيز بيشتر از 4 درصد تضعيف شد. سقوط وال‌استريت در نسخه سال 2018 ميلادي به انتظار و رفتار معامله‌گراني كه به بازارهاي جايگزين متمايل شده‌ بودند، سياست‌هاي اقتصادي دونالد ترامپ مانند قانون كاهش مالياتي و همچنين عوارض برخي نارسايي‌ها در سياست پولي كه بيشتر متوجه عدم‌تحقق نرخ تورم هدف بود، مربوط مي‌شد.

باتكرار دوشنبه سياه، ناقوس خطر در محله وال‌استريت به صدا درآمد. شاخص داوجونز و S&P500 روز دوشنبه بيش از 4 درصد افت كردند و دامنه اين سقوط محسوس به بازارهاي آسيا و اروپا نيز كشيده شد. حجم معاملات اين روز در وال‌استريت با چربش فروش سهم، به يكي از سقف‌هاي تاريخي خود رسيد و شاخص نوسانات وا‌ل‌استريت (VIX) پس از رشد 20 واحدي عدد 37 را نيز لمس كرد. صف فروشندگاني كه بازارهاي جايگزين را براي جلوگيري از زيان هدف قرار داده‌اند در حدي بود كه طلا، دلار و اوراق 10 ساله تا عصر ديروز گران‌تر شدند.

دلايل اين سقوط ناگهاني را مي‌توان در 3 بعد پيوسته طبقه‌بندي كرد؛ انتظار و رفتار معامله‌گران، وضعيت اقتصادي حاكم و چشم‌انداز سياست پولي بيشترين سهم را از بروز سكته در وال‌استريت برخوردار هستند. از طرف ديگر شباهت زيادي ميان شرايط فعلي اقتصاد آمريكا با شرايط اقتصادي كه در سال 1987 ميلادي منجر به ريزش بازار سهام شده بود، وجود دارد. روند تورم، نرخ بهره و اشتغال در كنار تغيير سكاندار پولي و رياست‌جمهوري آمريكا پس از سپري كردن يك دوره ركود، جنبه‌هاي تشابه را تشكيل مي‌دهند. البته اين اشتراكات نمي‌توانند نشانگر عواقب يكسان باشند. سقوط وال‌استريت بازارهاي ديگر را نيز پرنوسان ساخته و پيش‌بيني‌هاي كوتاه‌مدت را با مشكل مواجه كرده است. اين سقوط بازدهي اوراق بلندمدت را از سقف 4 ساله پايين كشيد و احتمال اعمال 3 نوبت افزايش نرخ بهره (با توجه به ابزار ديده‌بان فدرال‌رزرو) در سال‌جاري ميلادي را نيز 10 درصد كاهش داد. «دنياي‌اقتصاد» در اين گزارش علاوه‌بر ارائه شواهد، دلايل و عواقب كوتاه‌مدت سقوط وال‌استريت، شباهت‌هاي شرايط اقتصادي در سال 1987 با وضعيت كنوني را بررسي مي‌كند.

** تقارن ورود پاول با سقوط وال‌استريت
بازار سهام آمريكا در اولين روز هفته بازارهاي جهاني، ريزش شديدي را تجربه كرد. شاخص‌هاي معتبري مانند S&P500 و داوجونز در روز دوشنبه بيش از 4 درصد افت كردند و سهام‌هاي آسيايي و اروپايي نيز يكي از بدترين روزهاي تاريخ خود را لمس كردند. شاخص ميانگين صنعتي داوجونز كه از ديد دونالد ترامپ معتبرترين ملاك وضعيت وال‌استريت است، نزديك به 1100 نقطه‌واحد فروريخت. ريزش بزرگ داو‌جونز (از نظر نقطه‌واحد) در كل تاريخ اين شاخص بي‌سابقه بود و به مثابه هشدار همگاني در بازار سهام ايالات‌متحده قلمداد مي‌شود. در واقع، پژواك ناقوس خطري كه پيش از اين اقتصاددانان مطرح بسياري سعي در به صدا درآوردن آن داشتند، با ريزش قابل‌توجه انواع شاخص‌ها، محله وال‌استريت را فراگرفته است.

حجم معاملات در وال‌استريت طي يك دهه اخير به دومين سقف رسيد، حجم فروش بيشترين ميزان خود از سال 2011 را تجربه كرد و شاخص سنجش نوسانات بازار به حد بحراني رسيد. تمام اين رويداد‌ها در اولين روز رياست «جروم پاول» بر فدرال‌رزرو رخ دادند تا رئيس جديد از راه نرسيده با يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي دهه دوم قرن حاضر روبه‌رو شود. فدرال‌رزرو در حال تنگ كردن حلقه پولي و مالي است و نرخ بهره هدف را با 3 افزايش در سال 2018 ميلادي مصادف عنوان كرده است. افزايش نرخ بهره در شرايطي كه معماي تورمي كماكان در اقتصاد آمريكا قابل مشاهده است، شاخص دلار واكنش طبيعي به اين سياست نداشته و بازدهي اوراق بلندمدت تنها 2 هفته است كه رشد ناگهاني را پشت‌سر گذاشته و انتظار دخالت فدرال‌رزرو بر رويكرد انقباضي را با تعليق حداقل يكي از افزايش‌هاي نرخ بهره امسال به‌وجود آورده است. با تمام اين شرايط، عواملي كه بازار سهام آمريكا را دچار اين شوك ناگهاني كرده‌اند، حائز اهميت خاصي براي سرمايه‌گذاران شده‌اند.

از طرفي بازار اروپا و آسيا نيز توجه ويژه‌اي به روند وال‌استريت در اين شرايط استثنايي دارند؛ چراكه تاريخچه فراز و نشيب‌هاي بازار سهام آمريكا همواره تاثير اقتصادي شديد خود بر وضعيت مالي و اقتصادي ساير كشورها را نشان داده است. تاكنون تمام بازارهاي آسيا-اقيانوسيه و اروپا همگام با وال‌استريت وارد سير نزولي شده‌اند. از طرف ديگر تشابه زيادي ميان شرايط فعلي اقتصاد آمريكا كه شاهد افت بازار سهام است با شرايط اقتصادي كه در سال 1987 ميلادي منجر به ريزش بازار سهام شده بود، وجود دارد. «دنياي‌اقتصاد» در اين گزارش علاوه‌بر واكاوي دلايل موثر بر ريزش ناگهاني بازار سهام، شباهت‌هاي تاريخي را كه وضعيت اقتصادي سال 1987 ميلادي را با وضعيت كنوني پيوند داده، بررسي مي‌كند.

** شواهد غيرقابل انكار سقوط
علاوه‌بر شواهدي كه در طول چند ماه اخير، صعود وال‌استريت را بيش از اندازه نشان مي‌دادند، قرائن جديدي نيز پس از افت تاريخي بازار سهام در روز دوشنبه شدت اهميت اين رويداد را خاطرنشان مي‌كنند. اقتصادداناني مانند «ريچارد تي‌لر»؛ برنده آخرين نوبل اقتصادي، در اواخر سال 2017 ميلادي، از وجود ردپاي حباب در بازار سهام آمريكا خبر داده بودند. از طرف ديگر تقويت وال‌استريت براي 4 سال متوالي، با توجه به رشد چشم‌گيري كه در سال 2017 نصيب اين بازار شد، از نظر برخي تحليلگران، نيازمند خط پايان توصيف شده بود. شواهدي كه وضعيت روز دوشنبه را به وضوح نشان مي‌دهند، احتمال پايان صعود 4ساله را بسيار بالا برده‌اند. شاخص وي‌آي‌ايكس كه اندازه نوسانات بازار وال‌استريت را مي‌سنجد، روند شاخص‌هاي اساسي سهام آمريكا مانند داوجونز و S&P500 و همچنين موقعيت فعلي معامله‌گران فعال در بازار سهام، همگي بيانگر وضعيت استثنايي وال‌استريت هستند. شاخص وي‌آي‌ايكس توسط شركت معتبر CBOE منتشر مي‌شود. اين شاخص روز دوشنبه پس از رشد كم‌سابقه 20 واحدي به بالاي 37 واحد رسيد.

اين ميزان رشد نوسانات در وال‌استريت از سال 2015 ميلادي كه چين مشغول تضعيف ارز ملي خود بود تا دوشنبه تكرار نشده بود. نمودار روزانه تغييرات ارزش سهام داوجونز و اس‌اند‌پي500 نيز نزول عمودي شاخص‌ها را به خوبي نشان مي‌دهد. از طرفي، معامله‌گراني كه به يكباره افت بازار سهام را به چشم خود ديده‌اند، موقعيت «فروش قوي» (Strong Sell يا Sell-off) را براي اجتناب از زيان بيشتر در بخش‌هاي مختلف بازار اتخاذ كرده‌اند. همه اين شواهد از عدم آمادگي بازار براي مواجهه با اين ريزش و عمق اثر اين سقوط يك‌روزه حكايت دارند.

** ريشه سقوط در 3 بعد
ريشه‌يابي ريزش يك‌روزه وال‌استريت در ابعاد زيادي قابل بررسي است؛ رفتار و انتظارات معامله‌گران، وضعيت اقتصادي حاكم و چشم‌انداز سياست پولي بخشي از اين ابعاد را تشكيل مي‌دهند. طبقه‌بندي دلايل سقوط ناگهاني بازار سهام با تمركز بر اين 3 مولفه در حالي امكان‌پذير است كه اين مولفه‌ها با يكديگر رابطه پيوسته دارند و هر كدام بر ديگري اثرگذار است. از انتظارات تا رفتار تهاجمي: رشد پياپي ارزش شاخص‌هاي اصلي وال‌استريت در طول 4 سال اخير، جذابيت سرمايه‌گذاري را براي معامله‌گران بالا برده بود. افراد زيادي از اوايل سال 2017 وارد بازار شده، همگي انتظار بازدهي زياد را با خود وارد بازار كرده بودند.

پيروزي ترامپ در انتخابات رياست‌جمهوري و آغاز حكمراني وي در كاخ سفيد، موج ديگري از خوشبيني را توليد كرد. ترامپ 3 وعده جذاب به آمريكايي‌ها داده بود؛ افزايش بودجه زيرساخت‌ها، كاهش ماليات اقشار و شركت‌ها و كاهش كسري تراز تجاري ايالات‌متحده، مجموعه وعده‌هاي ترامپ را شكل داده بودند. هر 3 سياست اقتصادي ترامپ، نشانه‌هاي ابتدايي از تقويت بازار سهام در خود داشتند و سرمايه‌گذاران حقيقي و حقوقي را به سمت وال‌استريت جذب كردند. شركت‌ها و بنگاه‌هاي اقتصادي نيز اميد زيادي به سود‌گيري از اين غائله با تكيه بر كاهش چند درصدي ماليات پيدا كرده بودند. به اين ترتيب، شدت تقويت بازار سهام در سال 2017 به شيب تندتري منتقل شد. پس از بازدهي بالايي كه تا پايان سال 2017 براي وال‌استريت ثبت شد، برخي از معامله‌گران حاشيه سود مناسب را تجربه كردند و ادامه رشد بازدهي در ماه ابتدايي سال 2018 نيز آنها را در بازار نگه داشت؛ اما انتشار گزارش‌هايي كه رشد بي‌رويه شاخص‌ها را مورد نقد قرار داده بودند، با توقف رشد بازار در هفته گذشته مقارن شد و معامله‌گران را به فروش يا كسب سود ترغيب كرد. آغاز پروسه فروش در روزهاي پاياني هفته پيشين، راه را براي ورود سيل فروشندگان جديد باز كرد.

همزمان با بازگشايي بازارها، فروش ارزش سهام را به‌تدريج كاهشي مي‌كرد و اين موضوع، هراس معامله‌گران را افزايش داد. رفتار سرمايه‌گذاران پس از رصد نزول وال‌استريت به دو شكل رخ داد؛ ورود به بازارهاي جايگزين و نقد كردن سهام. بازار فلزات گرانبهايي مانند طلا، بازار كم‌ريسك اوراق و بازار ارزهايي مانند ين، دلار و يورو، مكان امن جايگزين سرمايه معامله‌گران هراس‌زده بودند. رشد شاخص دلار و افزايش قيمت فلز زرد نيز از عواقب محسوس اين رفتار بودند. برخي نيز سرمايه خود را از بازار بيرون كشيدند تا در فرصت مناسب مكان سرمايه‌گذاري خود را انتخاب كنند. به اين ترتيب، روز دوشنبه به يكي از پرحجم‌ترين روزهاي فروش در تاريخ وال‌استريت تبديل شد.

روياي صيد از بركه مالياتي ترامپ: كاهش ماليات 5 تا 15 درصدي شركت‌هاي فعال در بازار سهام، چشم‌انداز آنها از بازدهي نجومي در سال 2018 را بالاتر از حد واقعي كرده بود. اين شركت‌ها كاهش ماليات پرداختي‌شان را با دست كم گرفتن «هزينه سرمايه در گردش»، به مثابه مولفه تقويت‌كننده در نظر گرفته بودند. آنها حتي پيش از تصويب قانون مالياتي جمهوري‌خواهان، اثرگذاري مثبت آن بر وا‌‌ل‌استريت را پيش‌خور كرده، مرتبا با رشد ارزش مواجه شده بودند. چشم‌انداز خوشبينانه شركت‌ها و به‌طور كلي وال‌استريت، به سرمايه‌گذاران نيز منتقل شد و آنها را به سمت سرمايه‌گذاري جذب كرد. داوجونز در سال 2017 به سقف 20هزار واحدي رسيده، طي چند مرحله چند هزار واحد رشد را تجربه كرده بود.

شركت‌ها چشم‌انداز بازدهي خود در سال 2018 را با در نظر گرفتن سابقه موفق سال قبل، آغاز اجرايي شدن قانون كاهش ماليات‌ها و باقي ماندن سرمايه‌گذاران در بازار، افزايش دادند؛ اما اثر دوجانبه كاهش ماليات‌ها، رفتار غيرقابل پيش‌بيني سرمايه‌گذاران و تكيه بر روند سال قبل، آنطور كه آنان انتظار داشتند، پيش نرفت. معامله‌گراني كه سود كافي گرفته بودند از بازار خارج شدند و چشم‌انداز غيرواقعي شركت‌ها را جدي نگرفتند. فاصله واقعيت با روياي وال‌استريت، روز دوشنبه با واكنش سرمايه‌گذاران پاسخ داده شد و وال‌استريت يكي از بدترين روز‌هاي چند دهه اخير را تجربه كرد.

اغتشاش پولي در اولين روز رياست پاول: جروم پاول پس از مراسم سوگند، اولين روز رياست بر بزرگ‌ترين بانك مركزي دنيا را با بحران بازار سهام استارت زد. فدرال‌رزرو يكي از متهمان ريزش وال‌استريت محسوب مي‌شود. كميته بازار آزاد آمريكا، 3 نوبت افزايش نرخ بهره را براي سال‌جاري ميلادي پيش‌بيني كرده است. فدرال‌رزرو در سال گذشته نيز 3 نوبت افزايش نرخ بهره را اعمال كرده بود. تاثير افزايش‌هاي متوالي نرخ بهره كه به‌منظور پايان دادن به روند انبساطي سال‌هاي پسابحران آغاز شد، در ماه‌هاي اخير مبهم شده است. تورم هدف 2 درصدي كه فدرال‌رزرو وعده رسيدن به آن را داده بود، تا پايان ماه ژانويه (يك هفته پيش) محقق نشد. افزايش بازدهي اوراق قرضه با سررسيد بلندمدت نيز در سال 2017 رخ نداد.

عمق ابهام در سياست‌گذاري فدرال‌رزرو زماني بيشتر شده كه جهت تورم نامشخص است، رئيس فدرال‌رزرو تغيير كرده، احتمال دخالت ترامپ در اين نهاد بانكي افزايش يافته و چشم‌انداز انقباضي كميته بازار آزاد نيز با مخالفان بيشتري روبه‌رو است. با اين وضعيت، 3 نوبت افزايش نرخ بهره در سال‌جاري با علامت سوال مواجه خواهد شد. عدم تحقق برخي از پيش‌بيني‌هاي فدرال‌رزرو كه افزايش‌هاي نرخ بهره طبق آنها تدوين شده‌اند، روند انقباضي را مبهم كرده است، اما تا ديروز واكنشي از فدرال‌رزرو منتشر نشد. نقش نرخ بهره در سناريوي ريزش بازار سهام از مهندسي معكوس اثرگذاري ريزش وال‌استريت بر بازدهي اوراق 10ساله قابل بررسي است. ريزش وال‌استريت، بازار اوراق را به علت ريسك كمتر، به‌عنوان جايگزين معرفي كرد. معامله‌گران سرمايه‌هاي خود را از بازار سهام بيرون كشيده، آنها را به بازار اوراق منتقل كردند. افزايش تقاضا يا خريد اوراق بلندمدتي كه تنها 2 هفته از تقويت آنها مي‌گذشت، بايد بازدهي 2.85 درصدي آنها را تضعيف مي‌كرد. اين تضعيف رخ داد و اثبات كرد كه رابطه مستقيمي ميان بازدهي اوراق و روند وال‌استريت وجود داشته است. بازدهي اوراق مسلما به نرخ بهره وابستگي دارد و از اين جهت سياست پولي را درگير ريزش بازار سهام مي‌كند.

نشانه ديگري كه روند سياستي فدرال‌رزرو را برخلاف واقعيت بازارها بروز داد، كاهش احتمال 3 نوبت افزايش نرخ بهره در سال‌جاري بود. اين احتمال طبق ابزارهاي ديده‌بان نرخ بهره كه از اطلاعات شعب مختلف فدرال‌رزرو استفاده مي‌كنند، بلافاصله پس از ريزش وال‌استريت از 65 درصد به 55 درصد رسيد. كاهش احتمال وقوع چشم‌انداز پولي فدرال‌رزرو به‌عنوان نشانه‌اي از ابهام در درستي رويكرد كميته بازار آزاد تلقي مي‌شود.

** تكرار تاريخ يا كاريكاتور
برخي از كارشناسان، شباهت‌ وضعيت اقتصادي آمريكا در دوره ترامپ را تكرار تاريخي وضعيت سال 1987 ميلادي در زمان رياست‌جمهوري رونالد ريگان مي‌دانند؛ اما برخي ديگر اين تشابه را تنها كاريكاتوري از شرايط اقتصادي دوره ريگان معرفي مي‌كنند. گروه دوم معتقدند، نه ترامپ با ريگان قابل‌قياس است و نه رويكرد پاول با ديدگاه گرين‌اسپن يكسان خواهد بود. شاخص ميانگين صنعتي داوجونز در سال 1987 طي يك روز نزديك به 4 درصد افت كرده بود و وال‌استريت را با يكي از سقوط‌هاي معروف خود همراه كرد. شباهت‌هاي بسياري ميان شرايط اقتصادي در آن دوره با شرايطي كه هم‌اكنون در اتمسفر اقتصادي ايالات‌متحده قابل مشاهده هستند، وجود دارد. سقوط بازار سهام در سال 1987، پس از ركود سال‌هاي ابتدايي همان دهه رخ داده بود. ركود آمريكا با رياست «پل وولكر» در فدرال‌رزرو پشت‌سر گذاشته شده بود.

پس از آن، بازار سهام روند صعودي خود را آغاز كرده بود، اشتغال كامل (با تعريف فدرال‌رزرو كه بيكاري زير5.5 درصد را ملاك اشتغال كامل قرار مي‌داد) وجود داشت، رشد تورم ضعيف بود، نرخ بهره در روند افزايشي قرار داشت، رونالد ريگان تازه كرسي رياست‌جمهوري را تصرف كرده بود، سكان فدرال‌رزرو در همان سال از دست وولكر به دست «آلن گرين‌اسپن» سپرده شد (ريگان قصد داشت فدرال‌رزرو را با سياست‌هاي خود همسو كند و انتخاب گرين‌اسپن سياسي تلقي مي‌شد) و ريگان وعده كاهش ماليات را به اقشار و شركت‌ها داده بود. شرايطي كه آمريكاي سال 1987 با توجه به اين مولفه‌ها تجربه كرد، هم‌اكنون تا حد زيادي قابل رويت هستند. يك دهه از ركود اقتصاد اين كشور مي‌گذرد و فدرال‌رزرو با رهبري «بن برنانكي» و «جنت يلن» از اين دوره خارج شده است. بازار سهام 4 سال تقويت متوالي را تجربه كرده، نرخ بيكاري به 4.1 درصد رسيده (اشتغال كامل)، رشد تورم به هدف 2 درصدي نرسيده، نرخ بهره در حال افزايش است، دونالد ترامپ تازه كرسي رياست‌جمهوري را تصاحب كرده، سكان فدرال‌رزرو از دست جنت يلن به دست جروم پاول سپرده شده (اين اقدام ترامپ نيز سياسي تلقي مي‌شود) و در انتها دونالد همانند رونالد سوداي كاهش ماليات‌ها را براي تسريع رشد اقتصادي در سر دارد. به‌رغم اينكه تشابهات موجود به‌طور قطع نمي‌توانند بازتوليد سقوط سهام سال 1987 را پيش‌بيني كنند، اما قابل كتمان نيز نيستند.

*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1396،11،18
**گروه اطلاع رساني**1699**2002**انتشاردهنده: فاطمه قنادقرصي