پير پرنيان انديش عنوان كتابي است كه هوشنگ ابتهاج با همين نام خاطرات 9 دهه از عمرش را در گفت وگو با ميلاد عظيمي و عاطفه طيه بيان كرده است.
** تولد
آقا جان ابتهاج از بزرگان شهر رشت بسال 1306 خورشيدي صاحب پسري شد كه او را امير هوشنگ نام نهاد. هوشنگ دوره تحصيلات دبستان را در رشت و دبيرستان را در تهران گذراند و در همين دوران اولين دفتر شعر خود را به نام «نخستين نغمه ها» منتشر كرد.
ابتهاج در جواني به دختري به نام گاليا دلبست و اين عشق دست مايه اشعار عاشقانه‌اي شد كه در آن ايام سرود. بعدها نيز شعري به نام «كاروان» (ديرست گاليا…) با اشاره به همان روابط عاشقانه اش سرود.
ابتهاج مدتي به عنوان مدير كل شركت دولتي سيمان تهران به كار اشتغال داشت. منزل شخصي سايه كه از منازل سازماني شركت سيمان است در سال 1387 با نام خانه ارغوان به ثبت سازمان ميراث فرهنگي رسيده است.
دليل اين نام گذاري وجود درخت ارغوان معروفي در حياط اين خانه است كه سايه شعر معروف ارغوان خود را براي آن درخت گفته است.
سايه در سال 1346 در جشن هنر شيراز بر آرامگاه حافظ برخي از اشعار خويش را خواند و دكتر باستاني پاريزي در سفرنامه معروف خود از استقبال شركت كنندگان و هيجان آنان پس از شنيدن اشعار سايه حيرت كرده و نوشت: تا قبل از آن هرگز باور نمي‌كردم كه مردم از شنيدن يك شعر نو تا اين حد هيجان زده شوند.
سايه در سال 1325 پيش از آشنايي با نيما يوشيج مجموعه «نخستين نغمه‌ها» منتشر كرد و «سراب» را به عنوان نخستين مجموعه در قالب چهارپاره با مضموني از نوع تغزل و بيان احساسات و عواطف فردي، عواطفي واقعي و طبيعي در سال 1329 انتشار داد.
او در آغاز مانند شهريار كوشيد تا به راه نيما يوشيج رود اما، نگرش مدرن و اجتماعي شعر نيما، به ويژه پس از سرايش ققنوس، با روحيه او همخواني نداشت، لذا غزلسرايي را دنبال كرد.
سايه در مجموعه‌هاي بعدي، اشعار عاشقانه را رها كرد و با كتاب شبگير خود كه حاصل سال‌هاي پر تب و تاب پيش از سال 1332 است به شعر اجتماعي روي آورد. مجموعه «چند برگ از يلدا» راه روشن و تازه‌اي در شعر معاصر گشود.
در مهر ماه سال 1395 بيست و سومين جايزه بنياد موقوفات افشار به هوشنگ ابتهاج اهداء شد. در اين جلسه علاوه بر سيد مصطفي محقق داماد و غلامعلي حداد عادل شخصيت‌هاي برجسته فرهنگي چون محمدرضا شفيعي كدكني، حسن انوري، فتح‌الله مجتبايي، علي اكبر صالحي، سيدرضا صالحي اميري، احمد مسجدجامعي، عبدالحسين مختاباد، ژاله آموزگار و غيره نيز حضور داشتند.
غلامحسين يوسفي بر اين اعتقاد است كه در غزل فارسي معاصر، شعرهاي سايه (هوشنگ ابتهاج) در شمار آثار خوب و خواندني است. مضامين گيرا و دلكش، تشبيهات و استعارات و صور خيال بديع، زبان روان و موزون و خوش‌تركيب و هماهنگ با غزل، از ويژگي هاي شعر اوست و نيز رنگ اجتماعي ظريف آن يادآور شيوه دلپذير حافظ است. از جمله غزلهاي برجسته اوست: دوزخ روح، شبيخون، خونبها، گريه ليلي، چشمي كنار پنجره انتظار و نقش ديگر.
اشعار نو او نيز داراي درون مايه‌اي تازه و ابتكاري است، و چون فصاحت زبان و قوت بيان سايه با اين درون‌مايهٔ ابتكاري همگام شده، نتيجه مطلوبي به بار آورده‌است.
در شعر پس از نيما در حوزه غزل تقسيماتي را با توجه به شاعراني كه در آن زمان حضور داشته‌اند انجام داده‌اند كه در اين بين نام‌هايي چون هوشنگ ابتهاج، منوچهر نيستاني، حسن منزوي، محمدعلي بهمني و سيمين بهبهاني به چشم مي‌خورد.
** سايه و موسيقي
ابتهاج از سال 1350 پس از كناره گيري داوود پيرنيا به مدت هفت سال سرپرست برنامه گلها در راديوي ايران و نيز پايه گذار برنامه موسيقايي گلچين هفته بود.
تعدادي از غزل‌ها، تصنيف‌ها و اشعار نيمايي او توسط محمدرضا شجريان، شهرام ناظري و حسين قوامي اجرا شد. سايه بعد از حادثه ميدان ژاله در 17 شهريور 1357 به نشانه اعتراض به همراه شجريان، محمدرضا لطفي و حسين عليزاده از راديو استعفاء داد.
او شعر را وامدار موسيقي مي داند و اعتقاد دارد كه شاعر بايد با اوزان موسيقي آشنايي داشته باشد.
** سايه و ترانه سرايي
اگر چه بسياري از اشعار سايه در برنامه هاي موسيقي استفاده شده و در برخي از موارد بر روي غزلش آهنگ ساخته اند اما در كارنامه هنري او تنها دو ترانه باعناوين «سرگشته» (تو اي پري كجايي) و «سپيده» (ايران اي سراي اميد) كه ملودي آنها به ترتيب توسط همايون خرم و محمدرضا لطفي ساخته شده بچشم مي خورد.
استاد خرم در اين باره مي گويد: پس از تلفن سايه و ملاقاتي كه با يكديگر داشتيم، او گفت مي خواهم ترانه اي بسرايم و آهنگش را تو بسازي. پس از كمي صحبت در اين زمينه يك ملودي در دستگاه همايون نوشتم و ابتهاج از شنيدنش بسيار لذت برد و قرار شد بر روي قطعه مذكور ترانه اي بسرايد.
زنده ياد خرم اضافه كرد: اين اثر پس از شعر زيباي سايه توسط صداي روانشاد حسين قوامي در قالب گلهاي تازه شماره 52 اجرا و ضبط شد.
شادروان لطفي كه ملودي دومين ترانه ابتهاج را در ماهور نوشت، مي گويد: اين اثر را در نخستين روزهاي انقلاب 1357 ساختيم و با صداي استاد شجريان اجرا و ضبط شد. اين هنرمند فقيد اضافه مي كند: شخصا اين اثر را به راديو بردم كه در قالب آلبوم چاووش 6 با عنوان سپيده در دسترش عموم مردم قرار گرفت.
** آثار
اغلب كارشناسان از «حافظ به سعي سايه» به عنوان يكي از مهم‌ترين آثار هوشنگ ابتهاج ياد مي كنند كه تصحيح اين شاعر از غزليات حافظ است و نخستين بار در 1372 توسط نشر كارنامه به چاپ رسيد و بار ديگر با تجديدنظر و تصحيحات تازه منتشر شد.
اين اثر 816 صفحه اي حاصل يك عمر پژوهش هاي شبانه روزي سايه است كه در جهت شناخت حافظط شيرازي صرف كرده است.
همچنين از نخستين نغمه‌ها، سراب، سياه مشق، شبگير، زمين، چند برگ از يلدا، تا صبح شب يلدا، يادگار خون سرو، تاسيان، بانگ ني و ...مي توان به عنوان ساير آثار سايه نام برد.
خبرنگار: زهره كرمي
فراهنگ ** 7330 ** 1071** 1654
ساري - ايرنا - ششم اسفند نودمين زاد روز شاعر توانمند ايران زمين امير هوشنگ ابتهاج ملقب به «سايه» است كه بجز سرودن اَشعار زيبا، به عنوان سرپرست برنامه گلهاي راديو خدمات ارزنده اي از خود بجاي گذاشت.
