گروه فشار در پایه پولی

در ادامه این گزارش می خوانیم: در گزارش بانك مركزی وضعیت آماری بخش‌های مختلف نظام بانكی و متغیرهای پولی تا دی‌ماه سال‌جاری مشخص شده است. بر مبنای گزارش منتشرشده از سوی بانك مركزی، حجم نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری به 1460 هزار میلیارد تومان رسیده است.

این متغیر كلان اقتصادی در دی‌ماه حدود 1.4 درصد رشد كرده است تا روند سه‌ماهه كاهش نرخ رشد نقدینگی كه از مهرماه سال‌جاری آغاز شده بود، در ماه نخست زمستان متوقف شود. بررسی آمارهای بانك مركزی نشان می‌دهد این میزان تغییر در نقدینگی، حاصل افزایش 4 درصدی پول و افزایش یك درصدی شبه‌پول بوده است. با وجود افزایش نرخ رشد نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری، مقایسه نرخ رشد این متغیر در 10 ماه نخست سال‌جاری در مقایسه با 10 ماه نخست سال گذشته حكایت از كاهش شتاب رشد نقدینگی دارد؛ به‌نحوی‌كه نرخ رشد نقدینگی از 18 درصد در 10 ماه نخست سال گذشته به حدود 17 درصد در سال‌جاری رسیده است. بررسی روند تغییرات اجزای تشكیل‌دهنده نقدینگی نشان می‌‎دهد اگرچه در نیمه ابتدایی سال‌جاری نرخ رشد شبه‌پول بیشتر از پول بود، اما پس از مهرماه سال‌جاری با افزایش شتاب پول سرعت انبساط پول از شبه‌پول پیشی گرفته است. تغییری كه می‌تواند نشانه‌ای بر استمرار تنگنای مالی در نظام بانكی باشد. افزون بر این، وزن بالا و فزاینده بدهی بانك‌ها در مثلث افزاینده پایه پولی نشانه دیگری از استمرار تنگنای مالی نظام بانكی است. بررسی‌ آمارهای منتشرشده از سوی بانك مركزی نشان می‌دهد مطابق روند حاكم بر متغیرهای پولی در یك‌سال منتهی به زمان گزارش شده، افزایش بدهی بانك‌ها به بانك مركزی بیشترین اثر فزاینده را بر حجم پول پرقدرت داشته است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی میزان بدهی بانك‌ها به بانك مركزی در دی‌ماه سال‌جاری در مقایسه با ماه پیشین حدود 4 درصد افزایش یافته و به رقم 118 هزار میلیارد تومان رسیده ‌است. در كنار نیروی فزاینده بانكی پایه پولی، جبران كسری بودجه دولت به وسیله بانك مركزی یكی دیگر از عوامل تشدید انبساط حجم پایه پولی در ماه ابتدایی زمستان بوده است.

بر مبنای آمارهای بانك مركزی بدهی دولت به بانك مركزی، در دی‌ماه سال‌جاری با نرخ رشد ماهانه 2.5 درصد به 63 هزار میلیارد تومان رسیده است. به این ترتیب می‌توان جبران كسری بودجه از مجرای پولی را به‌عنوان یكی دیگر از متهمان انبساط نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری معرفی كرد. رشد دارایی‌های خارجی و سایر دارایی‌های بانك مركزی نیز دیگر عامل افزایش پایه پولی در دی‌ماه بوده است. این دو منبع ایجاد پول در دی‌ماه سال‌جاری به ترتیب معادل یك و یك‌ونیم درصد رشد داشته‌اند. این در حالی است كه كاهش 5 درصدی اسكناس و مسكوك تنها عامل كاهنده نقدینگی در میان مجاری مختلف انتشار پول بوده است. برآیند این تغییرات نیز نرخ رشد 2.5درصدی برای پایه پولی را به همراه داشته است.

پیشی گرفتن نرخ رشد پایه پولی از نرخ رشد نقدینگی نیز نشان می‌دهد در دی‌ماه سال جاری برآوردگر ضریب فزاینده نقدینگی مسیری نزولی را طی كرده است. مجموع آمارهای دی‌ماه نشان می‌دهد كه اصلاحات نظام بانكی و متوازن‌سازی بودجه، دو اولویت در مدیریت متغیرهای كلان پولی به حساب می‌آید. در غیر این‌صورت فشار از این دو ناحیه موجب می‌شود انتشار پول پرقدرت ادامه یابد.

بانك مركزی تصویر آماری نظام بانكی كشور را به روزرسانی كرد. بر این مبنا، حجم نقدینگی در دی ماه سال جاری با افزایش 1.38 درصدی نسبت به ماه پیشین به 1.46 میلیون میلیارد تومان رسیده است. تغییرات نقدینگی طی این ماه حاصل افزایش 2.4 درصدی پایه پولی در مقابل كاهش 1.2 درصدی متغیر برآوردكننده فزاینده نقدینگی بوده‌است. این متغیر طی دی ماه سال جاری در ادامه روند كاهش خود از آبان‌ماه سال جاری به حدود 2.4 واحد رسیده‌است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی در دی ماه سال جاری سه نیروی افزایشی و یك نیروی كاهشی به پایه پولی وارد شده‌است.

به این ترتیب حاصل برآیند افزایشی 3.8 درصدی بدهی بانك‌ها به بانك مركزی، افزایش 2.5 درصدی استقراض دولت از بانك مركزی و انبساط 1.6 درصدی سایر دارایی‌های بانك مركزی در كنار انقباض 5 درصدی حجم اسكناس و مسكوك باعث رشد 2.5 درصدی پول پرقدرت شد، تا دی ماه پس از تیر و مهرماه سال جاری پرتورم‌ترین ماه برای پول باشد. بررسی اجزای مختلف نقدینگی نیز نشان می‌دهد كه روند سبقت پول از شبه پول كه از نیمه دوم سال جاری آغاز شده بود در دی ماه نیز تداوم داشته است و طی این ماه پول معادل 4 درصد و شبه پول معادل یك درصد رشد كرده‌ است.

** به‌روزرسانی تصویر آماری بانك‌ها
بانك مركزی مختصات آماری نظام بانكی كشور را به‌روز رسانی كرد. بر این اساس حجم نقدینگی با افزایش 1.38 درصدی نسبت به ماه پیشین به حدود 1.46 میلیون میلیارد تومان رسیده‌است. نگاه به تحركات این متغیر در سال گذشته نشان می‌دهد كه این میزان افزایش در دی ماه سال جاری منجر به توقف روند انقباضی در نرخ رشد این متغیر شده و روند كاهش سرعت انبساط نقدینگی كه طی مهرماه تا دی ماه سال در جریان بود (طی این بازه سرعت رشد نقدینگی از 1.7 درصد به 1.2 درصد كاهش یافته‌بود) در دی ماه سال جاری پایان یافت. بر مبنای آمارهای بانك مركزی از مجموع نقدینگی كشور در نخستین ماه فصل پایانی سال 180 هزارمیلیارد تومان به‌صورت پول و مابقی به شكل شبه‌پول بوده است.

به این ترتیب می‌توان گفت در دی ماه سال جاری نرخ رشد پول حدودا معادل 4 درصد بوده ‌است. این در حالی است كه نرخ رشد شبه پول در دی ماه نیز روند كاهشی خود را كه از دی ماه آغاز كرده‌ بود ادامه داد و رشد یك درصدی را برای این متغیر پولی در دی ماه سال جاری به ثبت رساند. بررسی روند حركتی این دو متغیر نشان می‌دهد كه در 10 ماه ابتدایی سال جاری حجم پول حدود 10.5 درصد و شبه پول به 17.7 درصد رشد كرده است.این درحالی است كه روند حركت این دو متغیر در نیمه نخست سال كاملا متفاوت با نیمه دوم سال بوده است. در حالی كه در 6 ماه ابتدایی سال جاری، نرخ رشد شبه پول بیشتر از نرخ رشد پول بود، اما پس از مهرماه سال جاری با افزایش شتاب پول، میزان انبساط پول از شبه پول پیشی گرفت. مقایسه این ارقام با بازه زمانی مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد كه در سال جاری پول تقریبا با سرعتی معادل سال گذشته رشد كرده است.

اما نرخ رشد شبه پول طی این بازه زمانی معادل یك درصد كاهش یافته است. برآیند این تغییرات نیز منجر به كاهش حدودا یك درصدی نرخ رشد نقدینگی در 10 ماه ابتدایی سال جاری در مقایسه با سال گذشته شده‌است. افزون بر این بررسی روند حركت متغیر نقدینگی نشان می‌دهد كه روند كاهش سرعت رشد نقدینگی نسبت به بازه مشابه پایانی كه در سه ماه منتهی به زمان گزارش شده استمرار داشته در بهمن ماه سال جاری متوقف شده‌است و در حالی كه نرخ رشد ماهانه نقدینگی در آذرماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در حدود 0.8 واحد درصد كاهش پیدا كرده بود، نرخ انبساط این متغیر در ثلث ابتدایی زمستان در مقایسه با دی ماه سال قبل بیش از0.2 واحد درصد افزایش یافته است. بر مبنای آمارهای منتشر شده از سوی بانك مركزی در حال حاضر دارایی نظام بانكی كشور معادل 688 هزار میلیارد تومان است.

** عوامل انبساط پول
بانك مركزی در بخش دوم از گزارش ماهانه مربوط به بخش پولی و بانكی كشور به بررسی ترازنامه بانك مركزی پرداخته است. اهمیت بررسی این بخش تعیین منشا و موارد مصرف پایه پولی است. پایه پولی در واقع معادل تمام پولی است كه از سوی بانك مركزی انتشار یافته است و به واسطه اثری كه بر متغیرهای قیمتی می‌گذارد در تعیین گرای تورمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی اجزای مختلف پایه پولی از زاویه دید منابع نشان می‌دهد كه در دی ماه سال جاری سه نیروی فزاینده و یك نیروی كاهنده به پول پر قدرت وارد شده‌است. در حالی كه در دی ماه سال جاری حجم پول به شكل اسكناس و مسكوك با كاهش 5 درصدی همراه بود، بقیه اجزای پایه پولی رشد مثبت را پشت سر گذاشته‌اند.

یكی از كانال‌های ایجاد نقدینگی تبدیل ارز به ریال از سوی بانك مركزی است. وقتی ارزهای خارجی برای تبدیل به ریال به بانك مركزی برده می‌شود، در این صورت معادل با معامله صورت‌گرفته پول پرقدرت تولید خواهد شد. به همین واسطه ارقام منعكس داده شده در این ردیف از ترازنامه بانك مركزی به نوعی منعكس‌كننده سطح دخالت بانك مركزی در بازار ارز نیز است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی میزان دارایی‌های خارجی بانك مركزی در دی ماه سال جاری نسبت به ماه پیشین حدود 1.2 درصد افزایش یافته است. نكته جالب توجه در مورد این متغیر این است كه در میان اجزای مختلف تنها این بخش در تمامی 12 ماه منتهی به زمان گزارش شده منبسط شده‌است.

یكی دیگر از كانال‌های ایجاد نقدینگی تامین پولی كسری مالی دولت به‌وسیله بانك مركزی است. در نظام‌هایی كه بانك مركزی مستقل، نظام مالیاتی توسعه‌یافته و بازار بدهی عمیقی ندارند، معادل استقراض دولت از بانك مركزی پول چاپ شده و به پایه پولی افزوده می‌شود. آمارهای منتشر شده از سوی بانك مركزی نشان می‌دهد كه در دی ماه 96 افزایش استقراض دولت از بانك مركزی و افزایش میزان استقراض بانك‌ها از بانك مركزی عامل اصلی انبساط پول در كشور بوده‌است. چراكه بدهی دولت و بدهی بانك‌ها تنها اجزای پایه پولی هستند كه طی ثلث ابتدایی زمستان نرخ رشد بالاتری از پول پرقدرت داشته‌است. این در حالی است كه طی 9 ماه ابتدایی سال جاری استقراض بانك‌ها از بانك مركزی و انبساط 50 درصدی اسكناس و مسكوك عوامل اصلی انبساط حجم پایه پولی در كشور بودند.

درصورتی كه تقاضای تسهیلات در كشور زیاد بوده و نرخ بهره بازار بیشتر از نرخ تنزیل از بانك مركزی باشد، در این صورت بانك‌ها از بانك مركزی وام می‌گیرند تا در اختیار بخش خصوصی بگذارند. بنابراین یكی دیگر از كانال‌های ایجاد پول پرقدرت استقراض بانك‌ها از «قرص‌دهنده نهایی» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه رشد 18 درصدی بدهی بانك‌ها به بانك مركزی عامل اصلی ایجاد پایه پولی در 10 ماه نخست سال جاری بوده است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی میزان استقراض بانك‌های مختلف از بانك مركزی در دی ماه سال جاری با نرخ رشد 3.88 درصد به حدود 117 هزار میلیارد تومان رسیده‌است.

به این ترتیب مطابق روند حاكم در یك‌سال منتهی به زمان گزارش شده كماكان افزایش بدهی بانك‌ها به بانك مركزی چه از نظر سرعت رشد و چه از نظر سهم از نقدینگی عامل اصلی انبساط پول در كشور بوده‌است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی دیگر مجرای ورود پول پرقدرت به اقتصاد یعنی «سایر دارایی‌ها»ی بانك مركزی در دی ماه سال جاری با نرخ 1.6 درصد در ماه رشد كرده‌است. كاهش حجم اسكناس و مسكوك نیز تنها تغییر انقباضی در میان اجزای مختلف پایه پولی بوده‌است. بر مبنای آمارهای بانك مركزی ارزش اسكناس و مسكوك در دی ماه سال جاری با كاهش 5 درصدی نسبت به ماه پیشین حدود 7.5 هزار میلیارد تومان بوده‌است.

*منبع: روزنامه دنیای اقتصاد؛ 1396،12،21
**گروه اطلاع رسانی**1699**2002