عملیات بیت‌المقدس 4، تصرف ارتفاعات سد دربندیخان عراق

در عملیات‌ والفجر10 علاوه‌ بر آزادسازی‌ شهر حلبچه و تصرف‌ چند ارتفاع‌ مهم‌ در منطقه، یكی از علل مهم نزدیكی‌ رزمندگان‌ اسلام‌ به‌ تأسیسات‌ سد دربندیخان گردید.
همین‌ امر باعث‌ شد كه‌ طراحان‌ جنگ‌ و فرمانددهان نظامی كشورمان به‌ عملیاتی‌ دیگر در این‌ منطقه‌ و همچنین‌ تصرف‌ ارتفاعات‌ مشرف‌ به‌ سد بیندیشند.
به‌ همین‌ منظور عملیات‌ بیت‌المقدس‌4 با هدف تكمیل و تامین جناح چپ منطقه عملیاتی والفجر 10 و پاسخگویی به تجاوز و شرارت های دشمن جنایتكار بعثی در حمله به مناطق مسكونی و نیز به دادخواهی شهدای مظلوم شهرها و روستاهای كردنشین عراق از جمله حلبچه اجام گرفت.
*** موقعیت منطقه عملیاتی بیت المقدس 4
منطقه عملیاتی منطقه‌ای كوهستانی است كه از شمال به دریاچه دربندیخان و شاخ تمورژنان، از جنوب به دشت مرتكه و ارتفاعات شاخ خشیك و بمو، از شرق به رودخانه زیمكان و كوه بیزل و ازغرب به سد دربندیخان و ارتفاعات قاشتی منتهی می‌گردد.
مهمترین ارتفاعات و عوارض این منطقه عبارتند از؛ شاخ سورمر، شاخ شمیران، برددكان، دریاچه دربندیخان و دشت تولبی، ارتفاعات مذكور بر اكثر جاده‌های ارتباطی و عقبه خودی و دشمن در منطقه تسلط دارند.
*** مهندسی منطقه عملیاتی
منطقه عملیاتی بیت‌المقدس4 نیاز چندانی به انجام دادن اقدامات مهندسی تا زمان شروع عملیات نداشت، زیرا كارهای لازم تا حد ممكن به هنگام كسب آمادگی برای عملیات والفجر10 انجام شده بود، تنها در مورد ترمیم جاده‌ی اصلی تمورژنان، كار به كندی پیش می‌رفت كه آن نیز با توجه به این كه در منطقه‌ عملیاتی والفجر10 بود، حساسیت چندانی را در دشمن ایجاد نكرد.
مأموریت انجام دادن اقدامات مهندسی قبل از عملیات، شامل احداث و مرمت پل‌ها، خاكریزها و جاده‌های منطقه، به لشكر مهندسی 42 قدر و تیپ مهندسی 46 الهادی واگذار شد. البته مراحل بعدی عملیات نیاز به، برخی كارهای مهندسی داشت، به همین منظور، جهادسازندگی مأموریت یافت تا این اقدامات را انجام دهد:
احداث جاده از وسط ارتفاعات تمورژنان به ساحل T شكل (توسط جهاد باختران / كرمانشاه )، احداث جاده‌ی چم سراژین و چم بیاروك (توسط جهاد لرستان)، احداث جاده و خاكریز در دشت تولبی (توسط جهاد آذربایجان شرقی) و نیروهای جهاد سازندگی مأموریت یافتند ساحل تمورژنان و ارتفاعات سورمر در دشت تولبی را برای استقرار پل خضری شناسایی و بررسی كنند .
*** استعداد قوای دشمن و رزمندگان اسلام
به گزارش مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ، منطقه عملیاتی كه در حوزه استحفاظی سپاه یكم ارتش عراق قرار داشت، توسط لشكر 36 پیاده، كه تیپ‌های 602، 238، 106 و یك گردان تانك و یك گردان كماندویی را تحت امر خود داشت، پدافند ( پشتیبانی ) می‌شد. یگان‌های تقویت این لشكر نیز به هنگام عملیات بیت المقدس - 4 عبارت بودند از؛ تیپ‌های 38 و 506 پیاده، 50 زرهی، 68 نیروی مخصوص و گردان مستقل 7 حراست مرزی.
نیروی زمینی سپاه پاسداران ماموریت اجرای عملیات را به قرارگاه فتح واگذار كرد و سازمان رزم به شكل زیر طراحی شد: قرارگاه فتح متشكل از لشكر 27 محمدرسول‌الله (ص) با 6 گردان پیاده ، لشكر 57 ابوالفضل(ع) با 5 گردان پیاده ، لشكر 10 سیدالشهدا (ع) با 9 گردان پیاده، تیپ مستقل 18 الغدیر با 3 گردان پیاده
*** درگیری شدید رزمندگان با عوامل رژیم بعث
به رغم اقداماتی همچون پرتاب منور و گلوله باران منطقه توسط دشمن، كه بیانگر هوشیاری آنان بود، پس از رخنه نیروهای غواص و انتقال نیروهای تكاور به ساحل دشمن، عملیات در ساعات بامدادی روز چهارم فروردین با رمز مبارك یا اباعبدالله‌(ع) آغاز شد.
پیچیدگی زمین و وجود كمین‌های متعدد در شیارها و ارتفاعات، پیشروی رزمندگان اسلام را كند می‌كرد. حدود ساعت 4 بامداد روز اول عملیات با شدت گرفتن درگیری، سرعت پیشروی یگانها نیز افزایش یافت.
در حالی كه از جبهه خودی خبر می‌رسید نیروها در حال تصرف ارتفاعات شاخ شمیران و نیز پاكسازی دشت تولبی هستند، اخبار شنود از آشفتگی دشمن حكایت داشت؛ به نحوی كه شنیده می‌شد نیروهای عراقی به طور مكرر اعلام می‌كنند كه در محاصره نیروهای ایرانی قرار گرفته‌اند.
*** رشادت نیروی هوایی ارتش و هوانیروز
با روشنایی صبح، هواپیماهای نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایرانو بالگردهای هوانیروز وارد عمل شد و محل تجمع و جاده مواصلاتی دشمن را بمباران كردند. حدود ساعت 10 صبح نیروهای تكا‌ور ضمن جنگ تن به تن با نیروهای عراقی در شاخ شمیران، به پاكسازی این ارتفاعات مبادرت ورزیدند.
با استقرار نیروها در شاخ شمیران، نیروهای عراقی كه در یال‌های سمت چپ این ارتفاعات و و نیز ارتفاعات شاخ سورمر مقاومت می‌كردند، متزلزل شده و تعدادی تسلیم و تعدادی هم متواری شدند.
مقارن ظهر روز عملیات، پاتك‌های ( حملات ) دشمن از چندین محور به سمت شاخ شمیران آغاز شد، لیكن با وجود تعداد كم نیروهای مستقر در این ارتفاعات، این پاتك‌ها ناكام ماند. همچنین، گزارش ‌شد كه دشمن از ساحل دشت تولبی و از طرف برددكان در حال اعزام نیروهای كمكی به منطقه است.

*** حملات شیمیایی عراق
در ساعت 14 همان روز عملیات اعلام شد كه شاخ سورمر نیز به تصرف درآمده و بیش از 100 تن از قوای دشمن اسیر شدند. نیروهای عراقی ضمن وارد آوردن فشار زیاد به دو محور دشت تولبی و شاخ شمیران، عقبه رزمندگان را به شدت مورد هجوم آتش كاتیوشا و توپخانه و نیز بمباران شیمیایی قرار می‌دادند. در نتیجه، منطقه به مواد شیمیایی آلوده شد و یگان‌های عملیاتی سازمان خود را از دست داده و توانشان رو به ضعف نهاد.
برهم زدن سازمان دشمن و پدافند در ارتفاعات مقابل شاخ شمیران از جمله اهداف مهمی بود كه موجب شد فرماندهی قرارگاه فتح با وجود خستگی مفرط یگان‌ها، ادامه عملیات در شب دوم را در دستور كار خود قرار دهد. در این مرحله، نیروها می‌بایست ضمن عمل روی ارتفاعات برددكان و پاكسازی و پیشروی در دشت تولبی، خطی را در امتداد یال‌های برددكان به طرف ساحل دریاچه تامین نمایند.
در حالی كه نیروهای خودی جهت انجام مرحله دوم عملیات آماده می‌شدند، در ساعت 00:30 بامداد روز ششم فروردین سال 67 عراق پس از گلوله‌باران شیمیایی عقبه یگان‌های رزمندگان در ارتفاعات تمورژنان، از سه محور به سمت شاخ شمیران پاتك كرد و با اجرای آتش سنگین و دقیق روی جاده چم سراژین، آن را كاملاً مسدود نمود و امكان كمك رسانی به نیروهای در خط را به صفر رساند.
تا نزدیك صبح نیز تعدادی از مواضع رزمندگان در پایین شاخ شمیران در اختیار دشمن قرار گرفت كه با حمله قوای سپاه و بسیج، این مواضع مجدداً به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.
به این ترتیب، در حالی كه ادامه عملیات در شب دوم میسر نشده بود، فرماندهی عملیات با در نظر گرفتن كمبود نیرو و اوضاع ناشی از بمباران‌های شیمیایی دشمن، فرمان پدافند مناسب و قوی از شاخ شمیران را صادر كرد.
*** نتایج عملیات
تصرف كامل ارتفاعات شاخ شمیران و شاخ سورمر، تصرف قسمتی از دشت تولبی و ارتفاعات برددكان، كشته و زخمی شدن حدود 5000 عراقی و به اسارت درآمدن 498 تن از نیروهای دشمن از توفیقات این عملیات غرور آفرین رزمندگان اسلامی بود .
همچنین انهدام بیش از 15 تانك و نفربر و 50 خودرو، به غنیمت در آمدن 11 تانك، 54 خمپاره، یك دستگاه مهندسی، 5 قبضه سلاح پدافند هوایی، 14 تیربار، یك دستگاه خودرو حامل تفنگ 106 و دو قبضه آرپی‌جی یازده ضرباتی سختی را بر رژیم بعث عراق وارد كرد .
*** بازتاب‌های عملیات بیت‌المقدس4 در رسانه های خارجی
تصرف بخشی از ارتفاعات جنوب دریاچه دربندیخان در عملیات بیت‌المقدس4، اهمیت ویژه ‌ای داشت و ضمن تكمیل اهداف عملیات والفجر10، مانع تسلط دید و تیر یگان‌های عراقی بر قسمتی از دشت زور و ارتفاعات مشرف بر شهر حلبچه شد.
با این حال، این عملیات به دلایلی از جمله حجم فراوان اخبار مربوط به بمب‌باران شیمیایی حلبچه و روستاهای اطراف آن و ابعاد وسیع بین‌المللی این واقعه، بازتاب وسیعی در رسانه‌های بین‌المللی نداشت، اما رسانه‌های داخلی پوشش خبری مناسبی به این عملیات دادند و حتی برخی رسانه‌ها آن را بخش تكمیلی و مرحله پنجم عملیات والفجر10 قلمداد كردند.
رادیو بی.بی.سی در بررسی نتایج این عملیات به گمانه‌زنی درباره عملیات بعدی ایران در مناطق كردنشین پرداخت و گزارش داد: به دنبال این پیروزی‌ِ ایران انتظار می‌رفت كه این نیروها به حمله عمیق‌تری در داخل عراق دست بزنند. ممكن است تصرف سلیمانیه كه می‌تواند راه را برای رسیدن نیروهای ایران به میدان‌های نفتی كركوك عراق باز كند، یكی از هدف‌های مهم ایران باشد.
این رادیو ادامه داد : هدف فوری‌تر ایران می‌تواند نیروگاه آبی دربندیخان باشد كه برق بغداد را تأمین می‌كند. نیروهای ایران بر ساحل شرقی دریاچه‌ پشت سد مسلط هستند و بنا به گزارش منابع كرد، نیروهای ایران در حال آماده شدن برای عبور از دریاچه هستند. ممكن است هدف عراق این باشد كه نگذارد ایرانی‌ها سرپل‌شان را به یكی از مناطق تحت تسلط كردها متصل كنند.
*** حساسیت عراق به منطقه عملیاتی بیت المقدس 4
ارتش عراق همیشه به این منطقه حساس بود، با اجرای عملیات والفجر10 هوشیاری دشمن افزایش یافت. حضور 10 یگان عراقی در حد فاصل شاخ شمیران تا سد دربندیخان از میزان اهمیت منطقه حكایت می‌كرد. یگان‌های عراقی با حضور در ارتفاعات مسلط منطقه، شاهد بسیاری از تحركات یگان‌های سپاه در منطقه بوده و از عملیات رزمندگان اسلام در این منطقه آگاهی كاملی داشتند.
گزارش : رضا رضایی مجد
اجتمام / 1095 **1418