به گزارش روز شنبه ایرنا، كارست پدیده‌ای در پوسته زمین است كه آثار آن به صورت اشكال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و در زیر سطح وجود دارد. علت ایجاد آن، وجود شكستگی‌ها و قابلیت انحلال توده‌سنگ مربوط می‌شود كه در نتیجه آن یك سیستم آب زیرزمینی می‌تواند شكل بگیرد.
در گذشته عملیات ژئوفیزیك هوایی به روش‌های مگنتومتری و رادیومتری انجام می‌شد كه قرار است برای نخستین بار در كشور برداشت‌های الكترومغناطیس به عنوان یك روش جدید كه با سرعت و دقت بالاتر اطلاعات بیشتری را در اختیار قرار می‌دهد، در دستور كار این سازمان قرار گیرد.
سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات‌معدنی در نظر دارد بخشی از مساحت دارای اولویت كشور را به منظور شناسایی منابع آب كارستی تحت پوشش این مطالعات قرار دهد.
پیش از این، به روش های مختلف زمین‌شناسی و آب‌زمین شناختی، منابع آب كارستی در استان خراسان رضوی شناسایی شده است كه از مرز به سمت تركمنستان از زیر زمین خارج می شود و نخستین منطقه برای این مطالعات، استان خراسان رضوی در نظر گرفته شده است.
هدف از این مطالعات كه در این سازمان در حال انجام است، در وهله نخست، شناسایی منابع آب زیرزمینی است كه از كشور خارج و یا وارد دریا می‌شود و در نتیجه باید سریعتر شناسایی شوند. هدف دیگر، تامین آب شرب در شرایط بحرانی به جای پروژه‌های انتقال آب بوده و برهمین اساس استان‌های خراسان رضوی و یزد در اولویت قرار گرفته‌اند.
در همین پیوند، «مسعود مرسلی» مشاور رئیس سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی، به خبرنگار اقتصادی ایرنا گفت: آب های كارستی به آب هایی اطلاق می شود كه در سازندهای سخت كربناتی (آهكی و دولومیتی) بر اثر انحلال و شكستگی در طول زمان زمین شناسی تجمع پیدا می كنند و غار علیصدر همدان، یك نمونه بارز آن است.
وی بیان داشت: ایران، همراه با كشورهای یوگسلاوی سابق (كرواسی و صربستان كنونی)، جمهوری چك، فرانسه، آمریكا و چین در زمره كشورهای پرپتانسیل آب كارستی جهان قرار دارند.
مرسلی اظهار داشت: مطالعات زمین شناسی جدی در این زمینه از حدود 2 سال پیش آغاز و مشخص شد 11 درصد مساحت كشور از پتانسیل آب كارست برخوردار است و سازمان زمین شناسی نیز به دنبال شناسایی و معرفی مناطق پر\تانسیل تر در بین این 11 درصد وسعت است.
وی ادامه داد: اكنون كوه های «هزار مسجد» در شمال شرق ایران كه منطقه ای به طول 100 و عرض 40 كیلومتر بین مرز ایران و تركمنستان و در برگیرنده شهرهای مشهد، قوچان، شیروان و بجنورد است، برای مطالعات تكمیلی انتخاب شده و یك سری حفاری ها، نمونه برداری ها و بازدیدهای صحرایی در آن انجام شده است.
مشاور رئیس سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی یادآوری كرد: مهرماه 95 در بیست و یكمین جلسه شورای عالی آب مصوب شد كه كارگروهی متشكل از وزارت نیرو و سازمان زمین شناسی همراه با سازمان حفاظت محیط زیست به انجام مطالعات كارست در كشور بپردازند.
وی خاطرنشان كرد: مطالعاتی كه تاكنون در عرصه آب كارستی در كشور انجام شده بود، از طریق ژئومتریك زمینی بود، اما اكنون در نظر داریم برای نخستین بار در خاورمیانه آن را با كمك اروپایی ها به شیوه ژئومتریك هوایی به انجام برسانیم.
مرسلی تصریح كرد: سرعت عمل بالا، دقت و صحت بسیار بالا و عمق بررسی بیشتر (تا 400 متر) از جمله محاسن این شیوه در مقایسه با ژئومتریك زمینی است.
وی گفت: سازمان زمین شناسی در نظر دارد تا مناطق مرزی كشور را برای مطالعات آب كارستی در اولویت قرار دهد تا به مدیریت منابع آب از سوی وزرات نیرو كمك شود.
مشاور رئیس سازمان زمین شناسی افزود: آب كارستی در همه جای جهان بیشتر برای مصارف شرب و به میزان كمتر برای مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد، اما برداشت و چگونگی مصرف آن در ایران بر عهده وزارت نیرو است.
وی اظهار داشت: مناطق غربی كشور و هم مرز با عراق (كردستان و كرمانشاه) و پس از آن مناطق جنوبی كشور، سایر مناطق پرپتانسیل آب كارستی كشور است كه در اولویت تحقیقات قرار دارند، به طوری كه تصویربرداری های هوایی نشان داد آب هایی با دمای متفاوت از زیر خلیج فارس خارج می شود كه آب كارستند.
مرسلی با بیان اینكه عمده آب های كارستی ایران به سمت كشورهای همسایه خروجی دارد، یادآوری كرد: در كشورهای همسایه و اطراف ایران (بجز تركیه) توانمندی آنچنانی برای مطالعات آب كارستی وجود ندارد.
** وجود 300 میلیارد مترمكعب آب كارستی
یك مقام مسئول وزارت نیرو نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بطور كلی منابع آب زیرزمینی در 2 محیط مختلف قرار داشته و برداشت می شوند كه نخستین آنها محیط های متخلخل گسسته اند كه محیط آبرفتی نام دارند؛ اكثر دشت های كشور آبرفتی اند.
( محیط متخلخل به یك محیط جامد دارای تخلخل گفته می‌شود. بسته به اینكه محیط متخلخل تحت اثر نیروی‌های بیرونی بتواند شارهها را از خود عبور دهد یا نه، به آن محیط متخلخل تراوا یا محیط متخلخل ناتراوا می‌گویند. محیط‌های متخلخل ممكن است ناپراكنده یا بس‌پراكنده، همگن یا ناهمگن، چندسازه یا حاصل تركیب ساختارهای متفاوت باشند. )
«هدایت فهمی» اظهار داشت: دسته دوم، سازندهای سخت هستند كه جنس آنها می تواند حتی از سنگ های آذرین، كربناته و غیره نیز باشد.
وی با اشاره به وجود 2 دسته آبخوان در سازندهای سخت، افزود: دسته نخست آبخوان هایی هستند كه در اثر گسل ها در سازندهای سخت به وجود می آیند و دسته دوم، سازندهای كربناتی كارستی نام دارند كه در اثر ورود آب باران قابلیت انحلال داشته و حفره ها و غارهای بزرگی در این سازنده به وجود می آید.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو بیان داشت: نزدیك به 11 درصد سازندهایی كه در كشور می شناسیم از جنس كربناته بوده و در نتیجه كارستی اند كه آب هایی بسیار با كیفیت در آنها جریان داشته و می توانند به مصرف شرب برسند.
وی تاكید كرد: حریم حفاظتی این آب ها باید حفظ شود، زیرا آلودگی به سرعت در آنها تاثیرگذار است، همچنین مقادیر این آب ها تحت تاثیر تغییرات اقلیمی (خشكسالی و ترسالی) كم و زیاد شده و به صورت چاه و چشمه ظاهر می شوند؛ به عنوان نمونه چشمه هایی كه در طاق بستان كرمانشاه وجود دارد كارستی اند و شاهدیم در زمان خشكسالی به سرعت خشك می شوند.
به گفته این مسئول وزارت نیرو، بیلان اولیه این آب ها در بهترین حالت 300 میلیارد مترمكعب تخمین زده شده است، اما وقتی كشور با دوره طولانی خشكسالی مواجه شود، حجم این آب ها به كمتر از نصف (حدود 150 میلیارد مترمكعب) كاهش می یابد.
وی ادامه داد: نخستین بار حدود 20 سال پیش در سلسله جبال زاگرس و در منطقه مهارلوی فارس، پروژه ای توسط مركز كارست وزارت نیرو از سوی خارجی ها اجرا شد.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو خاطرنشان كرد: سازمان زمین شناسی می تواند با تشخیص مناطق سنگ كربناته و مغاره ها (غارها) می تواند كمك حال باشد و بویژه با فناوری جدید روس ها نیز می توان برآورد كرد كه چه حجمی از آب ها در مخازن كارستی وجود دارند.
وی یادآوری كرد: از آنجایی كه این آب ها در عمق حداكثر 150 متری قابل دسترسی اند، برداشت آنها صرفه اقتصادی دارد؛ همچنین بر اساس مصوبه شورای عالی آب، آب كارستی فقط برای مصارف شرب مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
فهمی بیان داشت: فناوری برداشت آب های كارستی را در اختیار داشته و نیازی به فناروی خارجی ها نداریم.
وی گفت: در پاره ای موارد، با حل شدن سنگ با بارش باران، مخزنی ایجاد می شود كه می تواند بین كشورها مشترك باشد؛ به همین دلیل در مواردی كه آب های كارستی از كشور خارج می شوند، اكتشاف و بهره برداری از آنها در اولویت قرار می گیرد.
این مقام وزارت نیرو بیان داشت: مناطق زاگرس، البرز و حوزه قره قوم به عنوان مناطق پرپتانسیل آب كارستی به شمار می روند.
** آب های ژرف
فهمی در ادامه به معرفی آب های ژرف یا فسیلی پرداخت كه طی قرون و اعصار ایجاد شده و در زمین محصور شده اند و بطور عمده شور هستند. این آب ها متفاوت از آب های كارستی هستند.
وی بیان داشت: نباید به آب های ژرف دست درازی كرد، زیرا جزو منابع «فوق استراتژیك» آبی كشورها بوده و در شرایط استثنایی و اضطراری از سوی دولت ها مورد استفاده قرار می گیرند.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو بطور نمونه به كشور عربستان اشاره كرد كه مدتی با استفاده از آب های ژرف خود به خودكفایی در گندم رسیده و حتی صادركننده این محصول بود، اما با درك اهمیت موضوع برداشت از این آب ها را متوقف كرد.
وی با اشاره به كمبود بارش ها در سال آبی 97- 1396 و بروز شرایط بحران آبی در شهرهای كرمان، اصفهان، بوشهر، شیراز، بندرعباس و مشهد، تصریح كرد: اصلی ترین راهكار خروج از بحران در این شهرها علاوه بر تامین آب پایدار برای آنها، همكاری شهروندان در استفاده از منابع آبی و مدیریت مصرف و تقاضاست.
فهمی هشدار داد: «با هرگونه برداشت از آب های ژرف و فسیلی، همچنین چاه های عمیق مخالفم؛ زیرا جزو منابع آبی استراتژیك كشور بوده و باید برای روز مبادا حفظ شوند».
به گزارش ایرنا، بیش از 25 درصد جمعیت جهان به شكل مستقیم بر روی مناطق كارستی زندگی و یا آب شرب مورد نیاز خود را از منابع كارستی تأمین می‌كنند.
كارست (به انگلیسی: Karst) پدیده خوردگی و انحلال توده‌سنگ‌های كربناته از قبیل آهك، سنگ گچ و دولومیت) است. این پدیده در سایر سنگ‌های انحلال‌پذیر مانند سنگ‌های سولفاته و كلروره نیز اتفاق می‌افتد. كارست در سنگ‌های آواری هم دیده می‌شود. برای مثال ماسه‌سنگ‌ها و كنگلومراهای دارای سیمان كربناته یا سولفاته تحت تأثیر انحلال كارستی خواهند شد.
نام این پدیده از فلات كارست در نزدیكی مرز اسلوونی و ایتالیا گرفته شده است.
اخبار اقتصادی ایرنا در تلگرام : @IRNAeco
اقتصام ** 3065 ** 6075
تهران- ایرنا- اجرای طرح ملی اكتشاف آب كارستی با آخرین فناوری روز جهان، اكتشاف مواد معدنی پنهان و شناسایی آبهای زیرزمینی (كارست) به كمك ژئوفیزیك هوایی با روش الكترومغناطیس برای نخستین بار در كشور به عنوان طرح ملی و با استفاده از آخرین فناوری‌های روز جهان به زودی از سوی سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور انجام می‌شود.
