در این میان 'پارك ملی تندوره، اثر ملی طبیعی دریاچه بزنگان و پناهگاه حیات وحش شیراحمد' برجسته ترین مناطق به لحاظ تنوع زیستی و جذابیت گردشگری در خراسان رضوی هستند.
مناطق حفاظت شده هزارمسجد، حیدریه، منطقه گردشگری سلامی در خواف، منطقه حفاظت شده خواجه، ارس، باغ كشمیر، منطقه در بادام و نیز منطقه حفاظت شده قرچقه از دیگر محدوده هایی هستند كه از طبیعت بكر و دست نخورده ای برخوردارند. وجود گونه های جانوری مختلف و متنوع در این مناطق بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
خراسان سرزمینی مملو از زیباییهای طبیعت، پرندگان و گونه های زیبای جانوری و آبشارهایی بلند و كوههای استوار و پابرجا و سرزمینی است كه حضور در طبیعت آن فرحبخش و جانفزا است. مناطق حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش، پارك های طبیعی، ییلاق ها و نواحی كوهستانی، آبشارها، غارها، دریاچه ها، آبگیرها و چشمه های آب معدنی بخشی از این همه زیبایی است.
* تنوع آب و هوایی
تنوع آب و هوایی خراسان رضوی شامل 'آب و هوای سرد كوهستانی و نیمه صحرایی سرد' در شمال و شمال غرب این استان، 'آب و هوای معتدل كوهستانی' در مناطقی از شمال، شمال غرب و مركز و 'آب و هوای نیمه صحرایی ملایم' در شمال شرق، مركز و مناطقی از غرب و نیز مناطق كوهستانی جنوب خراسان است.
همچنین 'آب و هوای گرم صحرایی' فراگیر در مناطق مركزی به طرف جنوب و جنوب غرب خراسان رضوی است. این تنوع، طبیعت و مناظر چشم نواز متفاوتی را در جای جای استان رقم زده كه یكی از جاذبه های خراسان برای طبیعتگردان داخلی و خارجی است.
خراسان رضوی دارای چهار حوزه آبریز اصلی شامل 'اترك، قره قوم، كویر مركزی و نمك زار خواف' می باشد كه شامل 93 زیر حوزه هستند. دشتهای پوشش دهنده استان نیز 37 دشت است كه از این میان 34 دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی اعلام شده اند.
همچنین بیش از یك میلیون و 200 هزار هكتار از زمینهای خراسان رضوی زیركشت محصولات زراعی و باغی می باشد و این استان در اغلب محصولات باغی و زراعی رتبه نخست تولید را كشور دارد.
* تالاب‌ها
این استان دارای آبگیرهای فراوان است اما تنها تالاب تحت مدیریت حفاظت محیط زیست 'اثر طبیعی و ملی دریاچه بزنگان' است. از ویژگیهای این دریاچه می توان به وجود چشمه های آب در كف دریاچه، حضور گونه های متعدد جانوری از جمله پرندگان مهاجر آبزی و كنارآبزی، پرندگان خشكی زی، پستانداران، خزندگان و ماهیها و همچنین وجود گونه های گیاهی اشاره كرد.
بزنگان در زمینه گردشگری جایگاه ویژه ای دارد.
از دیگر تالابهای خراسان رضوی می توان به 32 رودخانه دائمی و فصلی، 24 سد مخزنی و تعداد بسیار بندهای خاكی اشاره كرد.
* تنوع زیستی گیاهی و جانوری
از مجموع هشت هزار گونه گیاهی در ایران افزون بر دو هزار گونه آن در استان خراسان رضوی پراكنده اند. همچنین 200 گونه گیاه دارویی و صنعتی در این استان وجود دارد و محصولات عمده آن 'آنغوزه، باریجه، سریش، كتیرا، اشنیان، تركه، ارغوان و آویشن' هستند.
مساحت جنگلها، بیشه زار ها و درختچه زارها در خراسان رضوی 826 هزار و 971هكتار است كه با 169 هزار و 185 هكتار سطح جنگلهای دست كاشت در مجموع بخش جنگلی استان را 996 هزار و 156 هكتار تشكیل می دهد.
* زیستگاهها و مناطق تحت حفاظت
این مناطق به محدوده ای از منابع طبیعی كشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت، گستره های آبی و كوهستان اطلاق می شود كه نشاندهنده نمونه های بر جسته از نمودار و مظاهر طبیعت ایران باشد و به منظور حفظ همبستگی روند زندگی با طبیعت، ایجاد محیط مناسب برای تكثیر، زیست و پرورش، پناهگاهی امن برای جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط طبیعی تحت حفاظت قرار می گیرند.
مناطق تحت مدیریت محیط زیست شامل چهار گروه 'آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق شكار ممنوع و مناطق حفاظت شده' م است. 'آثار طبیعی ملی' عبارتند از پدیده های نمونه كمیاب جانوری، گیاهی، اسكان یا مناظر كم نظیر و كیفیات ویژه طبیعی زمین یا درختان كهنسال كه یادگارهای تاریخی كه به منظور داشتن محدوده متناسب محفوظ نگاه داشته می شوند.
'پناهگاههای حیات وحش' نیز به محدوده ای از منابع طبیعی كشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، پهنه های آبی یا آبشخورها و كوهسارهایی گفته می شود كه دارای زیستگاه طبیعی و شرایط اقلیمی ویژه برای جانوران وحشی بوده و به منظور حفظ یا احیا این زیستگاهها مورد حفاظت و مراقبت قرار می گیرند.
'مناطق حفاظت شده' هم به محدوده ای از منابع طبیعی كشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، آبشار و كوهسار اطلاق می شود كه از نظر حفظ و تكثیر نسل جانوران وحشی، حفظ و احیا گیاهان بومی و وضع طبیعی دارای اهمیت ویژه بوده و نیاز به حفاظت دارند.
به جز مناطق مزبور مناطق دیگری كه از نظر حیات وحش دارای اهمیت بوده و نسل حیات وحش آن رو به انقراض گذارده می تواند از طریق اختیارات ریاست سازمان حفاظت محیط زیست برای مدت محدودی تحت حفاظت قرار گیرد و به عنوان 'مناطق شكار ممنوع' شناخته می شوند.
خراسان رضوی دارای یك پارك ملی به نام 'تندوره'، سه اثر ملی طبیعی شامل 'دریاچه بزنگان، چشمه گراپ و بینالود' است.
همچنین این استان دارای دهها منطقه حفاظت شده و 13 منطقه شكار ممنوع است كه هر یك ویژگیها و جذابیتهای خاص خود را دارند.
'پارك طبیعت پردیس مشهد، پارك طبیعت بجستان، مجموعه گردشگری بند سلامه خواف، منطقه چشمه گل تربت جام، منطقه حفاظت شده ارس سیستان در كلات، قلل سه گانه بینالود و چشمه گراپ' از جمله مناطق دیدنی خراسان رضوی هستند.
پارك ملی تندوره با ویژگی كوهستانی صخره ای در 30 كیلومتری غرب درگز واقع است.
در این پارك كه دارای درختان ارس فراوان است گونه های حیوانی كل، بز، قوچ و میش به وفور قابل مشاهده هستند.
پناهگاه حیات وحش 'حیدری' نیز كه در 70 كیلومتری شمال غرب نیشابور واقع است با درختان ارس و گونه های قوچ، میش و پلنگ چشمه ای از قدرت خداوندی را به نمایش می گذارد.
پناهگاه حیات وحش 'شیراحمد' در هفت كیلومتری جنوب شرق سبزوار هم دارای عرصه ای كویری دشتی با گونه های آهو و پلنگ است. باغ كشمیر نیز واقع در 55 كیلومتری شمال تربت جام دارای گونه های دیدنی قوچ، میش و گرگ است.
از جمله ییلاقها و نواحی كوهستانی خراسان رضوی نیز می توان به آبشار و دیواره صخره ای 'اخلمد ' در 12 كیلومتری چناران اشاره كرد كه به دلیل وجود آبشارهای دیدنی جذابیت فراوان برای گردشگران و طبیعتگردان دارد.
كلات نادری و آبشار قره سو و آبشار رود معجن در تربت حیدریه از دیگر آبشارهای دیدنی این استان هستند.
جاده طرقبه ـ جاغرق در 18 كیلومتری مشهد هم منطقه ای كوهستانی و جاده شاندیز ـ زشك در 38 كیلومتری مشهد از مناطق تفریحی و گردشگری محسوب می شوند كه امكانات رفاهی و پذیرایی در این محدوده به میزان مطلوبی وجود دارد.
در حوزه دریاچه ها و آبگیرهای دیدنی نیز می توان از دریاچه بزنگان در هفت كیلومتری جنوب غرب سرخس با گونه های جانوری ماهی قزل آلا، قوچ، میش و گربه وحشی، چشمه سبز گلمكان واقع در 40 كیلومتری چناران، بند گلستان در چهار كیلومتری غرب مشهد، دریاچه سد كارده در 40 كیلومتری جاده كلات و بند فریمان در 10 كیلومتری جنوب فریمان نام برد.
چشمه های آب معدنی خراسان رضوی نیز سالانه پذیرای بسیاری از گردشگران و مسافران است كه از آن جمله می توان به آب گرم فردوس در 23 كیلومتری شمال فردوس، شاهان گرماب در 53 كیلومتری فریمان و میامی در 70 كیلومتری شرق مشهد اشاره كرد.
* گونه های جانوری و گونه های خاص
بر اساس بررسیها تاكنون 405 گونه از مهره داران و 89 گونه از بی مهره گان در خراسان رضوی شناسایی شده اند. گونه هایی كه دارای پراكنش جهانی هستند و در ایران فقط در خراسان رضوی دیده شده اند عبارتند از پنج گونه 'خفاش نعل اسبی بخارایی، خفاش گوش پیكانی، سنجاب ناخن دراز، جرد زارودنی، قرقاول بال نقره' و گونه ای كه آندمیك ایران است و در خراسان رضوی هم مشاهده می گردد 'زاغ بور' است.
* گونه های آسیب پذیر اما دیدنی
گونه آسیب پذیر به گونه ای از حیوانات كه در خطر انقراض نیست اما نیازمند حمایت است گفته می شود. گرچه عدم صدور پروانه شكار و صید پرنده موجب رشد 54 درصدی پرندگان شده و جمعیت چهارپایان و علفخواران نیز امسال بیش از پنج درصد افزایش داشت كه نویدبخش دوران خوشی در طبیعت بومی خراسان رضوی می باشد اما هنوز حمایت از گونه ها با قوت در دستور كار است.
بر این اساس 17 گونه از مهره داران از گونه های آسیب پذیر و 14 گونه از مهره داران در طبیعت خراسان رضوی 'در معرض تهدید' محسوب می شوند.
از جمله گونه های حیوانی كه گردشگران و طبیعت گردان می توانند در مناطق طبیعی خراسان رضوی مشاهده كنند می توان به قوچ، میش، كل، بز، هوبره، عقاب شاهی، سنقر سفید، گیلانشاه بزرگ، لاك پشت آسیایی یلوه حنایی، دال سیاه، مگس گیر طوق سفید و اردك سر سفید اشاره كرد.
استان خراسان رضوی با وسعت 118 هزار و 851 كیلومترمربع معادل 11 میلیون و 740 هزار و 659 هكتار هفت درصد از مساحت كل ایران را در بر می گیرد.
خراسان رضوی از شمال و شمال شرق به طول تقریبی 6/531 كیلومتر دارای مرز مشترك با تركمنستان و از شرق به طول حدود 302 كیلومتر مرز مشترك با افغانستان دارد. بلندترین نقطه این استان قله بینالود در 3615 متری و پست ترین نقطه آن در دشت سرخس با ارتفاع 299 متر از سطح دریا واقع شده است. خراسان رضوی منطقه ای خشك و نیمه خشك است زیرا 75 درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشك، نیمه خشك و فراخشك قرار دارد. یك میلیون و 651 هزار و 511 هكتار از زمینهای خراسان رضوی در مناطق بیابانی متاثر از كانونهای فرسایش بادی قرار دارد كه شامل حدود 30 درصد از وسعت استان است. خراسان رضوی دارای 15 كانون بحرانی فرسایش بادی در 17 منطقه و 15 شهرستان است. همچنین وسعت مراتع خراسان رضوی شش میلیون و 566 هزار و 29 هكتار معادل 56 درصد از كل مساحت این استان است. مساحت جنگلهای خراسان رضوی نیز با محاسبه بیشه زارها، درختچه ها و جنگلهای دست كاشت حدود یك میلیون هكتار یعنی 8،5 درصد از وسعت استان را شامل می شود.
7496/1858
مشهد- ایرنا- خراسان رضوی با دهها منطقه حفاظت شده، شكار ممنوع، پناهگاه حیات وحش و شمار انبوهی از گونه های جانوری و گیاهی از تنوع زیستی بالا و ارزش ژنتیكی فراوانی برخوردار است.
