گردشگری فرهنگی را به مطالعه جاذبه‌های فرهنگی به قصد جمع آوری اطلاعات جدید و تجربیات به منظور برآوردن نیازهای فرهنگی اطلاق می شود و گردشگر فرهنگی كسی است كه به دنبال جستار هویت، فرهنگ و تاریخ یك كشور یا منطقه در آثار تاریخی و اشیای قدیمی بر جای مانده از قرون گذشته آن ملت و مردم كنكاش می كند.
بر اساس اعلام سازمان گردشگری جهانی، معادل 37 درصد از گردشگری جهانی را گردشگری فرهنگی تشكیل می‌دهد كه سالانه 15 درصد نیز رشد دارد.
گردشگری فرهنگی یكی از انواع متنوع گردشگری است كه گروه وسیعی از گردشگران را دربرمی گیرد و به دلیل نقش مهمی كه در حفظ فرهنگ و تاریخ اجتماعات داراست، شایسته توجه ویژه ای است.
در قالب گردشگری فرهنگی توجه به اماكن تاریخی، یادبودها، موزه‌ها و نگارخانه‌ها فراوان و در اولویت است؛ البته باید به این نكته توجه كرد كه این گردشگری صرفا شامل مصرف محصولات فرهنگی گذشته نیست، بلكه مصرف فرهنگ معاصر یا شیوه زندگی یك اجتماع یا منطقه را هم دربرمی گیرد بنابراین، گردشگری فرهنگی هم گردشگری میراث و هم گردشگری معاصر است.
در این میان موزه ها به دلیل تنوع و تعددی كه در برخورداری از اشیا، آثار و اسناد تاریخی بر جای مانده از دوران های كهن، آن هم در فضایی به مراتب محدودتر نسبت به آثار و بناهای تاریخی در گستره یك منطقه دارند، بیشتر مورد توجه گردشگران و تاریخ دوستان و جویندگان فرهنگ هستند.
موزه به عنوان قویترین بخش و نشانه حامل فرهنگ گذشته در نزدیكی دو مفهوم گردشگری فرهنگی و توسعه فرهنگی قدرت نقش آفرینی بالایی دارد زیرا گردشگرانی هستند كه تاریخ را از دریچه فرهنگ مورد توجه قرار می دهند و این گروه همان گردشگران فرهنگی نام دارند.
به عقیده كارشناسان و صاحبنظران، گردشگری فرهنگی می‌تواند دریچه‌های نوینی از شناخت و توسعه پایدار را برای جوامع به همراه داشته باشد.
اگر فرهنگ را دستاورد انسان در گذر زمان و میراث هر جامعه بدانیم توسعه فرهنگی را می توان درك ریشه ها، كشف هویت و دریافت استمرار تاریخی تعریف كرد.
توسعه فرهنگی جامعه امروز را با میراث گذشته پیوند می دهد و این پیوند و وحدت موجب اعتماد به نفس، قدرت و احترام نسبت به زبان، هنر و سایر عناصر فرهنگی جامعه می شود و حركت به سوی آینده را قدرتمندتر و پربارتر می كند.
توسعه فرهنگی به تنهایی اتفاق نمی افتد بلكه وجود ساختاری مستحكم برای معرفی و نشان دادن نشانه های گذشته با تدبیر و ظرافت در برابر نسل جوان را می طلبد.
در این بین معرفی این فرهنگ و تاریخ به گردشگران و توسعه گردشگری فرهنگی نیز به خوبی محقق می شود و از این زاویه انواع موزه ها، بناها، آثار تاریخی و كتابخانه ها می توانند نقشی تاثیرگذار و اجتناب ناپذیر را در توسعه فرهنگی و توسعه گردشگری فرهنگی به نمایش بگذارند.
*ظرفیت غنی ایران در گردشگری فرهنگی
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: سرزمین ایران مملو از جاذبه های تاریخی، ظرفیت های فرهنگی، آثار و اشیای تاریخی و صدها موزه بزرگ و قابل توجه است.
محمد محب خدایی بیان كرد: ایران از نظر وجود جاذبه های تاریخی جزو 10 كشور برتر دنیاست و این جایگاه نشان از ظرفیت های بالفعل و بالقوه در جذب گردشگر دارد.
وی با بیان اینكه باید برای توسعه صنعت گردشگری برنامه ریزی موثر و اجرایی صورت گیرد، افزود: افزایش بهره وری و توسعه گردشگری دو راهبرد اصلی در قالب سند گردشگری ایران است كه در دست پیگیری است.
وی تصریح كرد: در حوزه تدوین راهبرد برای صنعت گردشگری هنوز با ضرورتها فاصله وجود دارد لذا باید دانست گردشگری صنعتی است كه قرار است جایگزین صنعت نفت شود اما به اندازه لازم به گردشگری بها داده نمی شود.
وی با اشاره به نامگذاری امسال به نام سال حمایت از كالای ایرانی گفت: فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی و محصولات ایجاد شده و حاصل آن كه صنایع دستی بخشی از آن است، می تواند امسال با نگاه اولویت دارتری نسبت به گذشته مورد توجه قرار گیرد.
وی تاكید كرد: می توان امسال در كنار حضور گردشگران برای بازدید از همه جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی، صنایع دستی را به عنوان نمادی از هنر ایرانی عرضه كرد.
*خراسان خطه غنی فرهنگ ایران زمین
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز معتقد است: این استان با توجه به سابقه بلند تاریخی و فرهنگی كه داراست در حوزه فرهنگ ایران زمین بسیار غنی و ثروتمند است.
ابوالفضل مكرمی فر بیان كرد: گردشگری فرهنگی در خراسان رضوی باتوجه به تعدد و تنوع موزه ها و آثار تاریخی، ظرفیتی فراوان و جاذبه هایی انكارناشدنی دارد و سالانه حداقل یك سوم گردشگران خارجی ورودی به كشور كه وارد این استان می شوند، به بازدید از موزه ها، آثار تاریخی و بناهای فرهنگی آن می پردازند.
وی با اشاره به اینكه گردشگران اروپایی علاقه و توجه فراوانی به بازدید از آثار تاریخی و موزه ها دارند، افزود: تاریخ، تمدن، هنر و صنعت اجداد و نیاكان ما كه در موزه ها، معماری آثار تاریخی و مهندسی بناهای كهن به چشم می خورد به شدت موجب شگفتی گردشگران خارجی می شود به طوری كه اكثر غریب به اتفاق آنان به این تحیر و شگفتی خود اشاره می كنند.
وی با بیان اینكه موزه ها به عنوان نماد بخشی از آیین، فرهنگ، تمدن و سنتها در یك منطقه و كشور در حقیقت آیینه تمام نمایی از هویت هستند، افزود: امروزه گردشگران و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ به موزه ها به عنوان مهمترین مجموعه های نمایش دهنده مستندات تاریخی و فرهنگی اقوام نگاه می كنند و وجود موزه های غنی و دارای اقلام تاریخی و فرهنگی از اهمیت بالایی برای جذب این دسته از گردشگران برخوردار است.
وی ادامه داد: در حوزه گردشگری فرهنگی در حقیقت موزه ها و مجموعه های فرهنگی و تاریخی بخشهای مهمی هستند كه وجود آنها الزامی برای معرفی هرچه بهتر و مفیدتر هویت و پیشینه اجداد ما است.
*موزه ها خوراك ذهن كنجكاو گردشگران
رئیس موزه بزرگ خراسان نیز با اشاره به غنای فرهنگی و تاریخی موزه ها در خراسان رضوی گفت: موزه های این خطه به لحاظ كیفی و كمی از جایگاه خوبی در كشور برخوردارند و خوشبختانه میزان رضایت گردشگران و بازدیدكنندگان آنها بسیار زیاد است.
محمد ركنی در خصوص تاثیر موزه ها بر افزایش ماندگاری گردشگران نیز گفت: بازدید از موزه های موجود در مناطق مختلف ذهن كنجكاو گردشگر در خصوص پاسخ به پرسش های مطرح شده در اثر بازدید از موزه های تاریخی، تخصصی را فعال می كند و همین امر وی را به سمت گردشگری هوشمندانه از آثار، بناها و اماكن گردشگری و تاریخی سوق می دهد.
وی اظهارداشت: بخشی از گردشگران به شرط فراهم بودن امكانات لازم برای دریافت اطلاعات كامل و صحیح از منطقه، زمان بیشتری را صرف می كنند و همین امر موجب افزایش ماندگاری آنان می شود.
ركنی ادامه داد: در كشورهای كمتر توسعه یافته موزه ها به عنوان یك ضرورت شناخته نمی شوند، كمبود اعتبارات لازم در این زمینه، فقدان نیروهای تخصصی در موزه ها اعم از موزه دار و راهنمای موزه و روزآمد نشدن طرح محتوایی موزه ها با توجه به شرایط زمانی از مشكلاتی است كه در كشورهای در حال توسعه از جمله ایران قابل مشاهده است.
*خراسان دارنده رتبه دوم كشور در موزه داری
رئیس گروه موزه های اداره كل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز اظهارداشت: این استان با 73 موزه تخصصی، مردم شناسی، سایت موزه و غیره، پس از استان تهران، رتبه دوم كشور در برخورداری از شمار موزه ها را داراست.
محمدرضا پهلوان با بیان اینكه موزه های استان 20 هزار شیء تاریخی مربوط به ادوار پیش از اسلام، اسلامی و معاصر را در خود جای داده، افزود: از كل موزه های استان 20 موزه زیر پوشش و تحت نظر اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد.
وی افزود: 14 موزه از این تعداد را موزه های مردم شناسی تشكیل می دهد كه به دلیل به نمایش گذاشتن زندگی و فرهنگ كار و فعالیت در دوره های تاریخی مختلف و نیز به تفكیك هر منطقه می تواند اطلاعات فراوانی را به بازدیدكنندگان ارائه دهد.
وی افزود: این موزه ها به بهترین شكل ممكن سبك زندگی و فعالیت مردم بومی را در جای جای استان نشان می دهد، این ویژگیها موجب جذابیت فراوان برای گردشگران و نیز نسل جوان شده است.
وی گفت: پنج موزه تخصصی شامل آرامگاه فردوسی، آرامگاه نادری، موزه بزرگ خراسان، موزه باستان شناسی گناباد و موزه نجوم نیشابور كه هر كدام در جایگاه خود و با توجه به خدمات، اطلاعات و آگاهی هایی كه به بازدیدكنندگان ارائه می دهند، دارای جذابیت فراوانی هستند.
وی بیان كرد: هم اینك سه سایت موزه شامل بندیان، شادیاخ و توس در خراسان رضوی میزبان علاقه مندان و گردشگران داخلی و خارجی هستند.
پهلوان افزود: 14 موزه نیز شامل موزه فرش، اسناد، تاریخ، و غیره متعلق به آستان قدس رضوی است و بقیه موزه ها متعلق به دستگاه ها و سازمان های مختلف است.
*هر شهر، یك موزه
پهلوان ادامه داد: شعار این اداره كل در حوزه توسعه موزه ها به عنوان نماد هویت و تاریخ خطه خراسان رضوی تحت عنوان 'هر شهر، یك موزه' در دستور كار است.
رئیس گروه موزه های اداره كل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی گفت: در این راستا امسال پنج موزه جدید مردم شناسی در همین تعداد شهرستان استان راه اندازی می شود كه با این حساب مجموعا 18 شهرستان استان دارای موزه می شوند.
وی با بیان اینكه شعار شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایكوم) امسال 'مردمان نو، رویكرد نو' است كه با هدف گذاری و توجه به موزه های در هم تنیده یا همان موزه های مردم شناسی تعیین شده، افزود: این شعار با نگاه ویژه به انسان شناسی و فرهنگ، انتخاب و اعلام شده كه خوشبختانه در این زمینه در خراسان رضوی كار فراوانی شده است.
پهلوان تاكید كرد: توجه به موزه ها و توسعه آن می تواند در حفظ، ماندگاری و معرفی هویت تاریخی و فرهنگ ملت ایران به گردشگران خارجی و نیز خودشناسی و اعتماد به نفس جوانان ایرانی تاثیر بی نظیری داشته باشد.
*نمایش تاریخ ایران در وسعت 18 هزار مترمربع
وی با بیان اینكه موزه خراسان بزرگ در زمینی به وسعت 4900 مترمربع در 13 طبقه و فضایی در مجموع به وسعت 18 هزار مترمربع بنا شده است، افزود: این موزه با چنین كیفیتی قرار بود پیش از انقلاب در محل پارك ملت مشهد راه اندازی شود اما با اهدای زمین از سوی شهرداری این مركز نمایش تاریخ و هویت ایرانی در پارك كوهسنگی مشهد برپا شد.
پهلوان بیان كرد: نقشه ساختمان موزه كه طراحی آن برگرفته از كاخ خورشید در كلات نادری است توسط دكتر محمدامین میرفندرسكی انجام شد كه در زمان پیشرفت 30 درصدی پروژه موزه، دار فانی را وداع گفت و موفق نشد حاصل نهایی هنر و طراحی خود را ببیند.
وی گفت: موزه بزرگ خراسان یكی از 13 موزه منطقه ای در ایران است و بزرگترین موزه كشور محسوب می شود.
وی ادامه داد: تجهیزات حفاظتی، ویترین های نگهداری، امكانات امنیتی و حفاظتی این موزه مطابق با آخرین استانداردهای روز دنیاست و در این زمینه هیچ موزه ای در كشور به پای موزه خراسان بزرگ نمی رسد.
وی گفت: وجود كارگاه و آزمایشگاه مرمت تخصصی اشیای تاریخی در این موزه با امكان قرنطینه و مرمت فوری اشیاء و آثار تاریخی یكی از ویژگیهای مهم تركیب بندی و تجهیزات آن است.
7496/5132
مشهد- ایرنا- موزه ها به عنوان نمایشگاهی از داشته های تاریخی، فرهنگی، هویتی و ادبی هر ملت، اهمیت بسزایی در ترسیم چهره ملی و بین المللی آن ملت و معرفی هویت آبا و اجدادی آنها داشته و می توان از موزه به عنوان دریچه ای رو به چشم انداز توسعه گردشگری فرهنگی یاد كرد.
