«كیسه دوزی» آیین ویژه آذربایجانی ها در رمضان

به گزارش ایرنا، رمضان در آذربایجان شرقی كه در زبان محلی 'اوروشلوق' نامیده می شود، با استقبال مردم از این ماه پربركت از نیمه های ماه شعبان آغاز می شود.
مردم این خطه با نظافت و خانه تكانی از چند روز مانده به ماه مبارك رمضان، به پیشواز این ماه می روند تا همه جا برای حضور در مهمانی بزرگ خداوند آماده و پاكیزه باشد.
نظافت و غبارروبی مساجد با همكاری مردم و روحانی محلات برای استقبال از رمضان نیز از آداب و رسوم مردم در پیشواز از ماه ضیافت الله در آذربایجان شرقی است كه در دهه آخر ماه شعبان انجام می شود.
تدارك و تهیه مواد غذایی از جمله انواع مرباها و ترشی ها برای افطاری دادن به دوستان و آشنایان و مردم روزه دار در ماه مبارك رمضان از دیگر كارهای مردم منطقه برای استقبال از ماه مهمانی خداست.
در برخی نقاط روستایی آذربایجان شرقی نیز پختن نان محلی با نام 'فطیر' یا 'نزیه' مرسوم می باشد كه نوعی نان محلی مغزدار است و روی آن با چنگال و ته استكان نقش بندی می شود.
از دیگر سنت های مربوط به ماه مبارك رمضان در آذربایجان شرقی مانند سایر نقاط ایران، روزه گرفتن چند روز قبل از ماه رمضان با نام محلی ' قاباخلاما' برای پیشواز از این ماه است.
دعوت از روحانی برای اقامه نماز و سخنرانی درباره احكام و مسایل مذهبی در طول ماه مبارك رمضان از امور مربوط به این ماه است كه در نقاط روستایی و عشایری انجام می شود.
افطاری دادن از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است به ویژه اینكه این رسم در تبریز از رونق بسیاری برخوردار است.
رقیه باباپور، مربی آشپزی در تبریز می گوید: ماه رمضان در آذربایجان شرقی علاوه بر رنگ و بوی معنوی و زیبایی های دینی آن، از نظر تلاش بانوان استان جهت بكارگیری هنر آشپزی خود نیز قابل توجه است.
باباپور با اشاره به سبقت گرفتن خانواده های تبریزی از همدیگر در مهمانی های رمضان اضافه می كند: میهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است، به طوری كه دعوت میهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می شود.
وی یادآور می شود: در برخی از خانواده های پرجمعیت آذربایجان شرقی، وضعیت به گونه ای است كه به غیر از یكی دو روز، اعضای یك خانواده تمام افطاری های ماه رمضان را در منازل دوست و فامیل مهمان هستند؛ در شب دوم ماه رمضان نیز رسم بر این است كه اعضای كوچك خانواده مانند پسرها، دخترها، عروس ها و دامادها به خانه بزرگترها رفته و افطار می كنند.
باباپور می گوید: سفره های افطاری به ویژه در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار است به طوری كه تنوع غذایی این مراسم در دیگر نقاط كشور به چشم نمی خورد؛ مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند افطاری از بقیه میهمانی ها جدا بوده و از صفای خاصی برخوردار است.
وی ادامه می دهد: بانوان آذری كه همواره به كدبانویی شهره هستند، در ماه رمضان سعی می كنند بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش بگذارند؛ تنوع غذایی و تزیین سفره های افطاری در این ماه بسیار قابل توجه بوده و سوپ، آش و شیر برنج همواره پای ثابت غذاهای آذربایجان شرقی است.
مربی آشپزی تشریح می كند: در سفره های افطاری یا میهمانی رمضان در آذربایجان شرقی نیز برنج و خورشت های مختلف بسته به توان خانواده ها از كباب و مرغ گرفته تا قیمه و قورمه سبزی مورد استفاده قرار می گیرد؛ پیش غذا هم از عناصر مهم سفره افطاری آذربایجانی هاست كه فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، كتلت، كوكو، سالاد، ختایی، اهری، حلوا، خرما و انواع مربا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
مشاهدات خبرنگار ایرنا حاكی است كه وجود خرما و نمك در سفره افطاری این خطه از ملزومات محسوب می شود زیرا عقیده مردم آذربایجان شرقی بر این است كه افطاری حضرت علی (ع) با خرما آغاز می شد و بر این موضوع اصرار وجود دارد.
در برخی نقاط آذربایجان شرقی، سفره افطاری بسیار ساده بوده و از خرما، شیر و پنیر و ماست تشكیل می شود و در این مناطق سفره شام با اندكی وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهای مفصل در این لحظه در سفره چیده می شود.
یك كارشناس مسایل فرهنگی نیز درباره رسوم مختلف ماه رمضان در آذربایجان شرقی به ایرنا می گوید: مردم استان از زمان های مختلف برای بیدار شدن سحری كه در نام محلی ' اوباشدان' نامیده می شود، از روش های گوناگونی از جمله بانگ خروس، صدای نقاره، طبل و شیپور و كوبیدن دیوار همسایه استفاده می كردند كه اكنون این رسوم با توسعه وسایل ارتباط جمعی بسیار كمرنگ شده است.
علی سقاپور اضافه می كند: با این وجود هنوز هم برای بیدار شدن سحری، مردم به رغم استفاده از ساعت های زنگدار، به همسایه ها و آشنایان نیز می سپارند كه در صورت روشن نبودن چراغ خانه شان، با تلفن یا زدن زنگ خانه آن ها را بیدار كنند.
وی در مورد محتوای غذای سحری در آذربایجان شرقی نیز توضیح می دهد: برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبك بوده و بیشتر مردم به هنگام سحر از غذاهای سبك مانند كره، پنیر و ماست استفاده می كنند و چای نیز پای ثابت سفره سحری است.
وی ادامه می دهد: از جمله آیین های مورد توجه مردم آذربایجان شرقی در ماه رمضان این است كه افراد فامیل، دوستان و آشنایان به منزل خانواده‌‌های داغداری كه بستگان خود را به تازگی از دست داده‌اند، می روند و به آنها تسلیت می گویند.
روحانی یكی از مساجد محلی تبریز نیز درباره ابعاد معنوی و مذهبی رمضان در آذربایجان شرقی می گوید: مراسم احیا از لحظات روحانی و به یاد ماندنی است كه مردم این منطقه سعی می كنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند.
حجت الاسلام كاظم علیپور تشریح می كند: در شب های قدر، مردان در مساجد تا سحر به دعا و نیایش مشغول می شوند، اما زنان نیز اغلب به نوبت در خانه یكی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند ولی در نقاط شهری زنان نیز در مساجد به آیین های شب های قدر می پردازند.
وی تاكید می كند: مردم آذربایجان شرقی علاقه خاصی به احسان در ماه مبارك رمضان دارند و پخش مواد غذایی به صورت غیرمستقیم، افطاری دادن در محلات فقیرنشین، قرض الحسنه و افطاری به دانش آموزان فقیر به همراه اولیای آنها در مدارس از رسوم این مردم به ویژه تبریزی‌ها در ماه مبارك رمضان است.
حجت الاسلام علیپور می گوید: خواندن و ختم قرآن در مساجد و خانه ها از دیگر آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در رمضان است؛ این آیین با گردهم آمدن بانوان در منزل یكی از همسایه ها برگزار می شود و از سوی نوجوانان و جوانان مورد استقبال قرار می گیرد.
یك پژوهشگر مسایل فرهنگ دینی نیز به ایرنا می گوید: در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر، آیین خاصی موسوم به 'كیسه دوزی' در روزهای خاص ماه مبارك رمضان متداول است.
حسین عالیخانی توضیح می دهد: آخرین جمعه ماه رمضان، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است كه در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گردهم آمده و هر خانواده برای خود كیسه ای می دوزد.
وی ادامه می دهد: این افراد مقداری پول در این كیسه ها می گذارند و بر آن دعا خوانده و فوت می كنند و این كیسه را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می دارند.
عالیخانی می گوید: این كیسه ،' بركت كیسه سی ' (كیسه بركت) نامیده می شود و معتقدان به آن بر این باورند كه بدین صورت هرگز دچار فقر و بی پولی نخواهند شد.
وی تشریح می كند: در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی نیز جمعه آخر ماه رمضان، زنانی كه بچه دار نمی شوند، هنگام عصر به مسجد رفته و 2 ركعت نماز حاجت به جا می آورند، سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن كه اسم آن ها فاطمه است رفته و از هركدام یك تكه پارچه می‌گیرند.
پژوهشگر فرهنگ دینی می گوید: آنها از پارچه‌های یاد شده، پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه دار خواهند شد.
وی اضافه می كند: در توابع شهرستان مراغه نیز رسم بر این است كه حدود 2 هفته مانده به ماه مبارك رمضان، هر خانواده بسته به توان خود حیوانی قربانی كرده و گوشت آن را پخته و در یخچال یا به صورت سنتی و نمك اندود (قورما) نگاه می دارند.
وی ادامه می دهد: این خانواده ها تا پایان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حیوان قربانی شده استفاده می كنند و عقیده دارند با این عمل، بركت خانه آنها افزایش می یابد.
عالیخانی تشریح می كند: در آخرین روز ماه رمضان نیز سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد، آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا كرده و به فقرا یا سازمان های امدادی مانند كمیته امداد و بهزیستی تحویل می دهد.
گزارش خبرنگار ایرنا حاكی است كه در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایان ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود كه این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.
در میان مردم آذربایجان‌شرقی رسم است كه مادر خانواده، كاسه‌ای را پر از گندم می‌كند و از بزرگ تا كوچك بر روی آن دست می‌زنند.
همه سعی می‌كنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه‌شان به گردن كس دیگری نیافتد و مردم استان معتقدند كه باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند.
بعد از برگزاری با شكوه نماز عید فطر در مناطق شهری، روستایی و عشایری آذربایجان شرقی، مردم به دید و بازدید می‌روند و خانواده‌هایی كه تازه درگذشته دارند شامل این دید و بازدید و عید می‌شوند كه با چایی و خرما پذیرایی می شوند.
حلول ماه شوال و پایان رمضان در منطقه آذربایجان شرقی با شادی و نشاط همراه است و مردم استان به شكرانه توفیق یك ماه روزه داری و منزلت در جوار پروردگار جشن و سرور و شادمانی برپا می كنند.
8023/518