درادامه اين مطلب آمده است :سد ايليسو در تركيه، يكي از بزرگترين سازه‌هاي آبي جهان كه حجم مخزنش سه برابر بزرگتر از بزرگترين سد ايران (كرخه) است، در آستانه آب‌گيري قرار گرفت. اين خبر البته در روزهاي گذشته با تيتر «آغاز آب‌گيري» منتشر شد، اما كمي بعد تكذيب شد. اما حتي همين خبر تكذيب‌شده هم واكنش‌ها و تبعات گسترده‌اي را در پي داشت چراكه حجم آب ورودي به رودخانه دجله در عراق حكايت از آن داشت كه اين اتفاق رخ داده است.
با اين حال هم در خود تركيه كه محل ساخت سد است و هم در عراق كه بيشترين ضربه را از اين سد خواهد خورد و هم در ايران كه تبعات زيست‌محيطي ناشي از آن دامنش را به شكل بحران‌هاي بزرگ و ترسناك طبيعي خواهد گرفت، اعتراضات و واكنش‌هاي زيادي به خبر آب‌گيري سد ايليسو آغاز شد.
موضوع از اين قرار است كه تركيه بالاخره به ساعت صفر آب‌گيري اين سد غول‌پيكر كه روي رودخانه دجله ساخته است، رسيده؛ سدي كه 20 سال صرف ساختش كرد و قرار بود در سال 2019 آب‌گيري شود اما پايان كارش يك سال زودتر اتفاق افتاد. محاسبات نشان مي‌دهد با پايان كار عمراني اين سد و آغاز آب‌گيري، نزديك به 60 درصد (به صورت دقيق 56 درصد) از حجم ورود آب رودخانه دجله به عراق كاسته خواهد شد. اين در حالي است كه اين رودخانه منبع تأمين آب آشاميدني حداقل سه شهر بزرگ عراق از شمال تا جنوب اين كشور، يعني موصل، بغداد و بصره است.
به اين موارد بايد كشاورزي و تأمين آب آشاميدني صدها روستا را هم اضافه كرد. به غير از اين، رودخانه دجله در انتهاي مسير خود به رودخانه اروند مي‌پيوندد و اصلي‌ترين محل تأمين آب يكي از بزرگترين تالاب‌هاي خاورميانه يعني هورالعظيم است. همين‌جا نقطه‌اي است كه ايران از اين سد در تركيه آسيب مي‌بيند. كم‌شدن آب ورودي به هورالعظيم يعني خشك‌شدن بخش بيشتري از اين تالاب و اين موضوع مساوي است با افزايش شديد حجم گردوغبارهايي كه همين الان هم استان‌هاي غربي و جنوب غربي ايران و به‌ويژه خوزستان را به‌شدت تحت تأثير قرار مي‌دهند.
البته اثر مخرب اين سد غول‌پيكر فقط اين مورد نيست، كاهش حجم آورد آب دجله يعني كاهش كشاورزي و رطوبت خاك در عراق و همين هم يعني افزايش گردوغبارهاي بلندشده از سرزمين مركزي اين كشور همسايه ايران.
مجموعه تبعات سد ايليسو و خبر آب‌گيري‌اش باعث شد موج بلندي از واكنش‌ها در روزهاي اخير نسبت به آن از تركيه تا عراق و ايران آغاز شود.
واكنش‌ها در عراق
در عراق كه بيشترين آسيب را از اين سازه ترسناك خواهد ديد، هم فعالان سياسي و حقوقي و هم مردم عادي در شبكه‌هاي اجتماعي شروع به انتقاد از دولت تركيه كرده‌اند. برخي كاربران عراقي حتي در واكنش به كاهش شديد سطح رودخانه دجله در نتيجه شروع آب‌گيري سد ايليسو در عراق فراخوان تحريم كالاهاي تركيه و تحت فشارگذاشتن آنكارا از طريق اقتصادي را پيشنهاد دادهاند.
گزارش‌هاي رسمي وزارت برنامه‌ريزي عراق حاكي از آن است كه حجم تبادلات تجاري بين دو كشور در 2017 در حد 10 ميليارد دلار بوده است، اما سفير عراق در تركيه همين هفته گذشته در اظهاراتي حجم اين مبادلات را بين 17 تا 23 ميليارد دلار اعلام كرد.
حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق، هم در يك كنفرانس خبري درباره تنش جديد بين آنكارا و بغداد اعلام كرد: دولت تركيه عمدا در زماني اقدام به پركردن سد ايليسو كرد كه ما در آن زمان از آنها خواسته بوديم كه اين سد را پر نكنند؛ اين موضوع، موضوع سياسي و انتخاباتي است، زيرا تركيه مي‌خواهد از آن براي كسب آراي كشاورزان خود استفاده كند.
علاوه بر اين، تعدادي از رهبران و شخصيت‌هاي سياسي عراقي پيشنهاد دادهاند اين مناقشه آبي ميان تركيه و عراق را بايد در ابعاد بين‌المللي پيگيري كرد. هرچند گفته مي‌شود به دليل آنكه ميان بغداد و آنكار هيچ‌گونه معاهده و توافق‌نامه‌اي در اين زمينه وجود ندارد پيگيري حقوقي ماجرا در ابعاد بين‌المللي چاره‌ساز نخواهد بود.
در همين شرايط و پس از بالاگرفتن موج اعتراضات و واكنش‌ها نسبت به اين اقدام دولت تركيه و خبر شروع آب‌گيري سد ايليسو منجر به كاهش چشمگير حجم آب ورودي رودخانه دجله به عراق شده است. «فاتح يلدز»، سفير تركيه در بغداد، در واكنش در توييتر خود توضيحاتي دراين‌باره نوشت و مدعي شد: آنكارا با هماهنگي عراق، آب‌گيري سد را آغاز كرده است.
به گزارش ايرنا، ترجمه نوشته‌هاي سفير تركيه در عراق دراين‌باره به اين شرح است: «تركيه هرگز گامي بدون رايزني با همسايه خود (عراق) و چگونگي كمك‌كردن به آن برنمي‌دارد و اين اقدام تازه (آب‌گيري سد ايليسو) نيز با مشورت همسايه‌اش صورت گرفته است. تركيه اقدامات مشترك را بعد از اين مرحله بررسي كرده و طرف عراقي نيز از انگيزه‌هاي اين اقدام با آنكارا هم‌رأي است.
يلدز درباره اعتراضات صورت‌گرفته گفت كه همه اين شكوه‌ها و نامه‌هاي اعتراضي عراق را به آنكارا انتقال مي‌دهد. سفير تركيه در بغداد خطاب به مردم عراق گفت كه تركيه ديدگاه خود را در زمينه همكاري دوجانبه -هنگامي كه آب‌گيري را به تعويق انداخت- به طرف عراقي بيان كرده بود و به‌تازگي نيز قبل از شروع آب‌گيري، اين موضوع را مجدد مطرح كرد و به همين منظور چندي قبل، يك هيئت فني از عراق عازم تركيه شد. يلدز در ادامه گفت كه تركيه در قضيه آب دو رودخانه دجله و فرات و مديريت آن به صورت صحيح، در كنار مطالبات مردم عراق است، زيرا آن را جزء آب‌هاي مشترك مي‌داند.
واكنش‌ها در تركيه
بر اساس اخبار منتشرشده، تركيه در پي پيش‌بيني اعتراضات مردم و مقامات عراق، آب‌گيري ايليسو را به شكلي بي‌سروصدا از روز جمعه يك هفته پيش آغاز كرد. مقامات تركيه مي‌گويند اين سد پروژه‌اي مهم براي تأمين انرژي كشور تركيه است و با هدف توليد انرژي برقابي احداث شده و پس از آب‌گيري كامل، مشكلي براي جريان آب رودخانه دجله ايجاد نخواهد كرد.
آن‌طور كه ايرنا از آنكارا گزارش داده است، بر اساس برنامه زمان‌بندي‌شده، قرار بود اين سد در مدت سه سال آب‌گيري شود و به اين طريق جريان آب رودخانه قطع نشود ولي دولت تركيه در نظر دارد در مدت يك سال اين سد را آب‌گيري كند كه اين مسئله در كنار كاهش دبي آب دجله در پي خشك‌سالي، موجب بروز نگراني مردم عراق و كاهش آب در پايين‌دست سد شده است.
مراد آجو، مديركل امور آب دولتي تركيه، نيز در گفت‌وگو با خبرگزاري آناتولي تركيه اعلام كرد كه اين سد با هدف توليد انرژي برقابي احداث شده و برق توليدشده توسط نيروگاه سد، سالانه بالغ بر 1.5 ميليارد دلار درآمد براي اقتصاد تركيه خواهد داشت.
وي اضافه كرد: ارتفاع اين سد از بستر رودخانه 135 بوده و با شش توربين توليد برق و نيروگاه نصب‌شده آن به قدرت هزارو 200 مگاوات، قادر است سالانه چهارميلياردو 120 ميليون كيلووات ساعت برق توليد كند كه با راه‌اندازي كامل نيروگاه نصب‌شده اين سد، چهار درصد انرژي برقابي تركيه از طريق نيروگاه اين سد تأمين و توليد خواهد شد و به همين علت اين پروژه براي تركيه بسيار مهم و حياتي است. اين پروژه با صرف 1.5 ميليارد يورو احداث شده و در مدت زمان كوتاهي هزينه صرف‌شده را از طريق توليد انرژي برق جبران خواهد كرد.
با اين همه آغاز آب‌گيري و مراحل ساخت اين سد حتي در خود كشور تركيه هم اعتراضات و واكنش‌هايي را به دنبال داشته است و اين‌طور نيست كه آنجا هم همه موافق اين پروژه باشند. فعالان محيط‌زيستي و همچنين مردم حدود 200 روستايي كه با آغاز آب‌گيري سد زير آب خواهند رفت و مجبور هستند به اجبار خانه و كاشانه صدهاساله خود را ترك كنند، از جمله معترضان به اين سد در تركيه هستند.
به عنوان مثال ارجان ايبوگا، عضو جنبش اكولوژيكي مزوپوتاميا و نجات روستاي حسن كيف كه با آب‌گيري سد زير آب خواهد رفت، در واكنش به خبرهاي منتشرشده در اين باره در گفت‌وگويي اطلاعات دقيقي درباره آن داده است. محمد درويش كارشناس محيط زيست كه خود از جمله افرادي است كه در زمينه اعتراض به اين سد كارزار نجات ميانرودان را آغاز كرده و تاكنون امضاي نزديك به 150 هزار نفر را در اعتراض به ساخت سد ايليسو جمع كرده است، متن اين گفت‌وگو را در كانالش منتشر كرد. اين فعال محيط‌زيستي اهل تركيه در پاسخ به اين سؤال كه «آيا اين صحت دارد كه ساخت سد ايليسو به اتمام رسيده و آب‌گيري آغاز شده است؟» گفته: «خير، اين خبر آن‌گونه كه منتشر شده، درست نيست. اما اين بيانيه كه آب‌گيري آغاز شده، بيشتر پروپاگاندا و ترفندي تبليغاتي تلقي مي‌شود؛ به‌ويژه آنكه انتخابات هم در تركيه در راه است. در حقيقت، بيش از همه دولت تركيه با اين ترفند مي‌خواهد مقاومت مردمي در برابر سد ايليسو را بشكند».
او همچنين درباره جابه‌جايي ساكنان دره دجله نيز اين‌طور گفت: «تا امروز تنها روستاي ايليسو جابه‌جا شده كه آن‌هم در سال ٢٠١٠ بوده. ١٩٨ روستاي ديگر و حسن كيف هنوز ساكنان عادي خود را دارند. پروسه پرداخت غرامت هنوز به پايان نرسيده. صدها شكايت عليه كوچ اجباري هنوز در جريان است. در نزديكي حسن كيف پل بزرگي بر دجله در حال ساخته‌شدن است. كارگران ساختماني به ما خبر دادهاند كه هنوز يك سال ديگر تا پايان ساخت آن زمان لازم است. چيزي كه مي‌تواند رخ دهد، اين است كه در طول هفته‌ها يا ماه‌هاي آينده مخزن سد را براي چند متر پر كنند و اين كار را به عنوان آغاز آب‌گيري به نمايش بگذارند».
وي همچنين درباره اينكه عواقب پروژه ايليسو براي آبرساني در عراق نيز گفت: «پس از پايان ساخت سد و آب‌گيري آن بايد انتظار عواقبي بسيار جدي داشت. دجله آب مورد نياز براي كشاورزي را در اختيار عراقي‌ها مي‌گذارد. بدون آب دجله در واقع هيچ‌گونه امكان كشاورزي در عراق وجود نخواهد داشت. اگر ايليسو و در ادامه پروژه‌هاي سد و آبياري در شمال كردستان توسط دولت تركيه به اتمام برسد، عراق 45 درصد كمتر از پيش آب در اختيار خواهد داشت. از طرفي دجله آب شرب شهرهاي بزرگ در عراق -بغداد، موصل و بصره- را تضمين مي‌كند. آب‌هاي زيرزميني در عراق چنين ظرفيتي را براي اين كار ندارند».
واكنش‌ها در ايران
اعتراضات به ساخت اين سد در ايران مدت‌هاست كه آغاز شده و كارزار نجات ميانرودان كه محمد درويش پيگيري مي‌كند، هم يكي از اين واكنش‌هاست.
يك سال پيش و در تير ماه سال 96 حسن روحاني رئيس‌جمهور ايران در همايش بين‌المللي «مقابله با گردوغبار» كه با حضور مسئولان و نمايندگان سازمان ملل متحد، وزرا و نمايندگان ٤٣ كشور و مقامات و مسئولان داخلي در سالن اجلاس سران تهران برگزار شد، در انتقادات و اعتراضاتي صريح به سدسازي در تركيه و افغانستان با اشاره به اينكه سدسازي بدون درنظرگرفتن آثار زيست‌محيطي، براي آينده منطقه خطرناك است، گفت: «بايد احداث سد بدون مطالعات زيست‌محيطي متوقف شود، اينكه در كشور همسايه ما طرح 22 سد بزرگ در جريان است، مي‌تواند تأثيرات مخربي در فرات و دجله بگذارد و در سايه آن عراق، ايران و ساير كشورها را تحت‌تأثير قرار دهد». روحاني گفت: «هم كشورهاي منطقه و هم سازمان‌هاي بين‌المللي در اين زمينه مسئوليت دارند و نمي‌توانيم در برابر آنچه محيط زيست ما را تخريب مي‌كند بي‌تفاوت باشيم».
در روزهاي گذشته خبرها درباره آغاز آب‌گيري سد ايليسو در رسانه‌هاي ايراني بازتاب زيادي داشته است. با اين حال به دليل هم‌زمان‌شدن خبر آب‌گيري با تعطيلات طولاني‌مدت هفته گذشته كمتر واكنش رسمي در اين باره را شاهد بوديم، بايد ديد از امروز كه اولين روز كاري پس از انتشار اين خبر است، مسئولان و مقامات رسمي دولتي در ايران به اين موضوع چه واكنشي نشان خواهند داد.
1539
تهران - روزنامه شرق امروز- شنبه - با درج مطلبي تحت عنوان آب‌گيري در تركيه بي‌آبي در عراق گردوغبار در ايران به موضوع ساخت سد ايليسوم در تركيه كه مخزنش سه برابر بزرگتر از از بزرگترين سد ايران (كرخه) است پرداخته است .
