تركیه در سودای تبدیل شدن به قطب انتقال نفت و گاز

تركیه خود فاقد منابع نفت و گاز قابل توجه است ولی در همسایگی كشورهای سرشار از نفت و گاز مانند ایران، عراق و سوریه قرار گرفته و یكی از مناسب ترین و مقرون به صرفه ترین مسیرها برای انتقال منابع انرژی نفت و گاز منطقه آسیای میانه (تركمنستان و قزاقستان)، قفقاز (جمهوری آذربایجان) و روسیه به بازارهای مصرف در اروپا به شمار می رود.
در سال های گذشته پروژه های مشترك زیادی در حوزه نفت و گاز بین تركیه و كشورهای همسایه برای انتقال انرژی به تركیه آغاز شده كه برخی از آنها به بهره برداری رسیده و برخی نیز در دست اجراست.
تركیه در دو بخش مصرف داخلی و ترانزیت منابع انرژی دارای مزیت های منحصر به فردی است به طوری كه هیچ كدام از همسایگان دارای منابع انرژی از این مزیت چشم پوشی نكرده اند و حتی رقابتی بین كانون های تولید منابع نفت و گاز برای حضور در بازار انرژی تركیه و نیز استفاده از مزیت این كشور برای انتقال انرژی شكل گرفته است.
برات آلبایراك وزیر انرژی تركیه 16 مهرماه سال 1396 در بیست و دومین كنگره جهانی نفت در استانبول با اشاره به برنامه ریزی كشورش برای افزایش ظرفیت انتقال انرژی از طریق تركیه به اروپا تا سال 2020 به 10 میلیارد متر مكعب گفت كه با این اقدام، تركیه یكی از كشورهای با ظرفیت بالای مدیریت و ترانزیت انرژی در منطقه خواهد شد.
وی با اشاره به انتخاب شعار 'تركیه كشور كلیدی در بخش انرژی' و با اعلام رشد سریع تقاضا در بخش انرژی تركیه و افزایش سه برابری نیاز این كشور به انرژی در 15 سال اخیر اظهار كرد: با دیپلماسی انرژی صرفا منافع تجاری یا امنیت عرضه را مدیریت نخواهیم كرد بلكه تركیه به عنوان یك شریك و بازی ساز برای تحقق پروژه‌های انرژی به یكی از مهمترین كشورها در منطقه تبدیل خواهد شد.
وی پروژه‌های خط لوله انتقال نفت خام باكو- تفلیس - جیحان و خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(TANAP) را از مهمترین مصادیق در این زمینه ذكر كرد و ادامه داد: خط لوله جریان ترك برای انتقال گاز روسیه به تركیه و اروپا نیز به عنوان یكی از این پروژه‌ها خواهد بود.
تا كنون سه خط خط انتقال انرژی شامل خط لوله گاز ایران ـ تركیه، خط لوله نفت خام باكو ـ تفلیس ـ جیحان و نیز خط لوله گاز تاناپ (باكو ـ گرجستان ـ تركیه) برای انتقال منابع نفت و گاز ایران و جمهوری آذربایجان در دریای خزر به تركیه به بهره برداری رسیده است.
دو خط انتقال مهم دیگر نیز در دست احداث است كه یكی خط انتقال گاز تاپ و ادامه خط لوله تاناپ با هدف ترانزیت سالانه 10 میلیارد مترمعكب گاز به اروپا و دیگری خط انتقال گاز جریان ترك در دریای سیاه برای انتقال 15.75 میلیارد مترمكعب گاز روسیه به اروپا است.

***نگاه استراتژیك تركیه به انرژی همسایگان
مصرف انرژی روز به روز در جهان در حال افزایش است و تركیه در نزدیكی 72 درصد از ذخائر عظیم نفت و گاز جهان واقع شده و این امر باعث شده است تا این كشور موقعیت ویژه جغرافیایی خود را به فرصتی برای تأمین و ترانزیت انرژی به اتحادیه اروپا تبدیل كند.
به اعتقاد كارشناسان حوزه انرژی، اجرای خط لوله انتقال نفت شمال عراق، اجرای خط لوله نفت باكو ـ تفلیس جیحان، اجرای خط لوله گاز جریان ترك و نیز بهره برداری از پروژه انتقال گاز تاناپ و بهره برداری از ادامه این طرح تحت نام تاپ در آینده نزدیك، از جمله گامهای موثر تركیه برای تحقق ایده تبدیل این كشور به قطب انتقال انرژی جهان محسوب می شود.
تركیه با اجرای این طرح ها و چندین طرح تامین انرژی خود بین ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه و عراق، در صدد تامین امنیت انرژی داخلی خود نیز بوده و بر این اساس 98 درصد نفت و گاز طبیعی مورد نیاز خود را از منابع خارجی تامین می كند.
برآوردهای رسمی نشان می دهد میزان افژایش سالانه انرژی در تركیه در حدود 4 تا 5 درصد است و گاز به عنوان یكی از محصولات انرژی مهم از نیازهای اساسی برای رشد و توسعه صنایع تركیه به شمار می رود.
علاوه بر این، با سابقه روابط پر تنش تاریخی دو كشور تركیه و روسیه و نیز بین تركیه و اتحادیه اروپا، انتقال انرژی روسیه از خاك تركیه باعث خواهد شد تا آنكارا رفتارهای سیاسی مشكل ساز روسیه و اتحادیه اروپا علیه خود را كنترل و متعادل كند.
بر پایه ارقام غیر رسمی به دست آمده از وزارت انرژی تركیه، این كشور طی 15 سال گذشته ٧٥ میلیارد دلار سرمایه در بخش انرژی جذب كرده است و تلاش می كند تا به كانون انرژی منطقه تبدیل شود.

***بازار پررونق انرژی در داخل تركیه
مجله 'گازبیر' نشریه اتحادیه توزیع كنندگان گاز تركیه اوایل سال جاری میلادی اعلام كرد كه نیاز تركیه به گاز طبیعی امسال با 10 درصد رشد، به 50 میلیارد متر مكعب افزایش می یابد.
بنا به اعلام این رسانه، سالانه یك میلیون مشترك جدید به تعداد مصرف كنندگان گاز در تركیه افزوده می شود و بر این اساس، سرمایه گذاران و شركت های توزیع گاز، افزایش تعداد مشتركان و مصرف كنندگان گاز طبیعی در تركیه به 50 میلیون مشترك را هدف گذاری كرده اند.
بنا به گزارش گازبیر، سال گذشته تركیه در مجموع 46.16 میلیارد متر مكعب گاز مصرف كرده و همه این میزان گاز از كشورهای خارجی از جمله روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان تامین و وارد شده است.
هم اكنون انتقال گاز از روسیه به تركیه از طریق 2 خط لوله روسیه ـ اوكراین ـ تركیه و خط لوله بلو استریم(روسیه ـ بستر دریای سیاه ـ تركیه) انجام می شود.
روسیه با صادرات سالانه بیش از 23 میلیارد متر مكعب گاز به تركیه، نیمی از گاز این كشور را تامین می كند.
ایران كه به عنوان دومین تامین كننده گاز تركیه محسوب می شود، در سال 2016 میلادی هفت میلیارد و 704 میلیون متر مكعب گاز به این كشور صادر كرده است.
میزان گاز وارداتی تركیه از جمهوری آذربایجان به عنوان سومین تامین كننده انرژی گاز این كشور در سال گذشته میلادی 6 میلیارد و 480 میلیون متر مكعب بوده است.
تركیه كه هم اكنون دارای دو ترمینال گاز فشرده(LNG) است، سال گذشته میزان گاز مایع وارداتی خود را در مجموع 15 درصد افزایش داد و از طریق ترمینال و مخزن مرمره و ترمینال ازمیر، در مجموع هشت میلیارد و 607 میلیون متر مكعب گاز مایع وارد كرده است.
تركیه سالانه 14 میلیون تن نفت خام وارد می كند كه تامین نیمی از آن از سوی ایران انجام می شود و پس از ایران، كشورهای عراق، روسیه، عربستان سعودی و كویت بیشترین نفت خام را به تركیه صادر می كنند.
ظرفیت پالایشگاه های تركیه با ٦١٣ هزار بشكه در روز كفاف مصرف داخلی را نمی دهد لذا بخش عمده ای از سوخت مصرفی این كشور از خارج وارد می شود.

***صادرات نفت جمهوری آذربایجان و شمال عراق از خاك تركیه
كردستان عراق تا زمستان گذشته روزانه حدود 650 تا یك میلیون بشكه نفت از طریق خط لوله كركوك ـ جیحان صادر می كرد.
در پی تحولات مربوط به اداره شهر كركوك به عنوان منطقه تامین انرژی نفت كه پس از برگزاری همه پرسی استقلال رخ داد و شهر كركوك و استخراج منابع نفتی آن از سوی دولت مركزی اداره شد، صادرات نفت كركوك از خاك تركیه نیز به حدود نصف میزان سابق كاهش یافت و هم اكنون روزانه حدود 270 هزار بشكه نفت كركوك از طریق خاك تركیه صادر می شود.
صادرات نفت شمال عراق از طریق خط لوله‌ای كه از كركوك در شمال عراق به بندر جیهان تركیه احداث شده، انجام می شود.
قرارداد احداث این خط لوله در سال 2013 میان تركیه و مقامات اقلیم كردستان عراق امضا شده و از سال 2014 صدور نفت از این خط لوله آغاز شد.
با آغاز فروش نفت از سوی دولت بارزانی، دولت مركزی عراق پرداخت حقوق كاركنان اداری و نیروهای نظامی منطقه موسوم به اقلیم را قطع كرد و به این طریق تنشی جدید بین تركیه و دولت مركزی عراق به وجود آمد، ولی به ظاهر پس از برگزاری همه پرسی ناموفق استقلال در شمال عراق و نزدیكی آنكارا به بغداد، دو طرف به راه حل مورد قبولی رسیدند.
هم اكنون یك خط لوله باكو ـ تفلیس جیحان نیز برای انتقال نفت جمهوری آذربایجان به سواحل دریای مدیترانه در بندر حیجان تركیه احداث شده و كار انتقال منابع نفت خزر را انجام می دهد.
این خط لوله نفتی به طول یكهزار و 768 كیلومتر از حومه باكو پایتخت جمهوری آذربایجان آغاز می شود كه 443 كیلومتر آن در خاك این كشور، 249 كیلومتر آن در گرجستان و یكهزار و 76 كیلومتر آن در تركیه قرار دارد.
خط لوله انتقال نفت از مسیر باكو ـ تفلیس ـ جیحان در 22 تیرماه 1385 به طور رسمی در بندر جیحان تركیه افتتاح شد.
رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت تركیه در زمان افتتاح این خط لوله آن را 'جاده ابریشم قرن 21' نامید و با اشاره به سرمایه گذاری چهار میلیارد دلاری برای احداث آن اعلام كرد كه تركیه نقش محوری در ترانزیت انرژی منطقه ایفا خواهد كرد.
این خط لوله كه توسط شركت بریتیش پترولیوم احداث شده، منابع نفتی حوزه 'آذری – چراغ – گونشلی' جمهوری آذربایجان را كه ذخایر آن حدود 5 تا 4/5 میلیارد بشكه برآورد شده است، منتقل می كند و حجم نفت انتقالی آن حدود یك میلیون بشكه در روز و ظرفیت سالانه آن 50 میلیون تن نفت خام بوده و عمر مفید این طرح 40 سال تعیین شده است.
اندك زمانی پس از بهره برداری از این خط لوله، قزاقستان و جمهوری آذربایجان موافقت كردند كه خط لوله آكتائو ـ باكو را كه حوزه‌های نفتی دریایی قزاقستان را در نزدیكی بندر آكتائو به خط لوله باكو ـ جیهان از طریق گذر از بستر دریا متصل می‌كند، در سال 2008 احداث كنند كه با توجه به تعیین نشدن رژیم حقوقی دریای خزر هنوز عملیاتی نشده است.
این حوزه نفتی كه ظرفیت تولید روزانه 2/1 میلیون بشكه نفت خام را دارد و مقرر شده كه حدود 600 هزار بشكه از این مقدار، روزانه توسط تانكر به این خط لوله تحویل شود كه بخشی از این كار هم اكنون انجام می شود.

***طرح های مشترك انتقال گاز روسیه و تركیه
تركیه و روسیه توافقنامه احداث دو خط لوله 'جریان ترك' را با هدف انتقال گاز روسیه به تركیه و اروپا از طریق دو خط انتقال جداگانه در اكتبر 2016 در استانبول امضا كردند و عملیات احداث این دو خط انتقال از سال گذشته میلادی آغاز شد و قرار است پس از تكمیل خط اول آن كه در مرحله نهایی قرار دارد، سالانه 15.75 میلیارد مترمكعب گاز روسیه به تركیه منتقل شود.
خط دوم این پروژه گازی نیز به موازات خط اول احداث شده و پس از گذر از بستر دریای سیاه، 15.75 میلیارد متر مكعب گاز روسیه را از طریق خاك تركیه به اروپا منتقل می كند.
در جریان احداث خط اول پروژه انتقال گاز 'جریان ترك' یكهزار و 161 كیلومتر لوله گذاری انجام شده كه 910 كیلومتر آن در زیر دریای سیاه بوده و 260 كیلومتر آن نیز در خشكی به اجرا در آمده است.
آلكسی میلر رئیس شركت گازپروم روسیه حدود یك ماه پیش اعلام كرد كه لوله گذاری خط اول انتقال گاز 'جریان ترك' پایان یافته است و طبق برنامه زمان بندی شده اواخر سال میلادی آینده به بهره برداری می رسد و اولین گاز به خط اول این شبكه در منطقه كیی كوی در سواحل دریای سیاه در حوالی شهر استانبول تركیه در اواخر سال 2019 تزریق می شود.
خط دوم 'جریان ترك' نیز گاز روسیه را از طریق خاك تركیه به كشورهای اروپایی منتقل خواهد كرد و هم اكنون مذاكره برای بررسی منطقه انتقال به اروپا از طریق مرزهای تركیه با بلغارستان و یا یونان ادامه دارد.
بنا به اعلام ان.تی.وی تركیه، هزینه احداث این خط لوله هفت میلیارد دلار اعلام شده و تمام مجوزهای احداث خط دوم نیز صادر شده و عملیات احداث بخش خشكی احداث خط دوم در خاك تركیه نیز آغاز شده و بخش روسی و دریایی این خط هم اواخر سال 2019 به اتمام می رسد.

***طرح تاناپ و تاپ؛ مهمترین پروژه در راستای تحقق رویای تركیه
پروژه خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ) موسوم به 'جاده ابریشم انرژی' با هدف انتقال گاز جمهوری آذربایجان به تركیه و اروپا امروز طی آیینی با حضور پنج رییس جمهوری در استان اسكی شهیر تركیه به بهره برداری رسید.
این طرح با حضور رجب طیب اردوغان، الهام علی اوف و گیورگی مارگ ولاشویلی رئیسان جمهوری تركیه، آذربایجان و گرجستان، وزرای انرژی برخی كشورها، مدیران شركت های انرژی و مقامات بلندپایه كشورهای شریك این پروژه افتتاح شد.
در این مراسم همچنین علاوه بر حمیدرضا عراقی معاون وزیر نفت و مدیرعامل شركت ملی گاز ایران، الكساندر ووچیچ، پترو پروشنكو روسای جمهوری صربستان و اوكراین و نیز مصطفی آكینچی رییس بخش ترك نشین قبرس به عنوان مهمان حضور داشتند.
پروژه تاناپ از منطقه شاه دنیز 2 در نزدیكی سواحل خزر شهر باكو پایتخت جمهوری آذربایجان آغاز شده و در ادامه با گذر از خاك گرجستان در خاك تركیه ادامه یافته و قرار است تا كشور ایتالیا ادامه یابد.
این كریدور جدید انرژی بین قفقاز ـ آناتولی ـ اروپا با مشاركت 12 شركت و 6 كشور و با سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری احداث شده است.
پروژه انتقال گاز جمهوری آذربایجان به اروپا به ظرفیت 16 میلیارد متر مكعب شامل دو مرحله است كه مرحله اول آن موسوم به خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ) به ظرفیت اولیه انتقال 6 میلیارد متر مكعب گاز به بهره برداری رسید.
مرحله دوم آن نیز كه ترانس آدریاتیك(تاپ) نامیده می شود، به عنوان بخشی از دالان گازی جنوب، قرار است در اواخر سال 2019 میلادی افتتاح شده و نخستین محموله گاز آذربایجان در اوایل سال 2020 میلادی از طریق این خط لوله به اروپا صادر شود كه ظرفیت سالانه آن در مرحله نخست 10 میلیارد متر مكعب خواهد بود.
این خط لوله در خاك تركیه در دو نقطه اسكی شهیر(مركز تركیه) و تراكیا(غرب تركیه) نقطه خروجی خواهد داشت كه منطقه خروجی گاز در اسكی شهیر برای تامین گاز تركیه در نظر گرفته شده و نقطه خروجی در منطقه تراكیا(استان ادیرنه شهر ایپسالا)، محل اتصال به ادامه طرح به سمت اروپا در خاك یونان خواهد بود.
طول این خط انتقال گاز در مجموع یكهزار و 850 كیلومتر بوده و برای انتقال گاز از طریق آن، هفت ایستگاه تقویت فشار، چهار ایستگاه سنجش و 49 مخزن بزرگ پیش بینی شده و 19 كیلومتر از این خط انتقال نیز از بستر دریای مرمره در غرب تركیه احداث خواهد شد.
این خط انتقال گاز كه 'راه ابریشم انرژی' خوانده شده، بنا به اعلام كارشناسان، بزرگترین پروژه انتقال انرژی قرن نیز محسوب می شود.
قرارداد طرح احداث خط لوله گاز ترانس آناتولی در سال 1391 امضا شد ولی عملیات اجرایی این طرح مهم با مشاركت 51 درصدی جمهوری آذربایجان(شركت سوكار) 30 درصدی تركیه(بوتاش)، 12 درصدی شركت بریتیش پترولیوم و هفت درصدی شركت های دیگر از شهریور ماه سال 92 آغاز شد.
شركت دولتی سوكار جمهوری آذربایجان مجری این طرح است و شركت دولتی خطوط لوله نفت و گاز تركیه(بوتاش) و شركت سهامی نفت تركیه(تی.پی.آ.او) شركای سوكار در اجرای این طرح هستند.
هدف از راه اندازی پروژه تاناپ و تاپ، انتقال 6 میلیارد متر مكعب از گاز جمهوری آذربایجان به بازار داخلی تركیه و در ادامه صادرات 10 میلیارد متر مكعب گاز باقی مانده از مسیر تركیه، یونان، آلبانی و ایتالیا به بازار اروپاست.
پیش بینی می شود ظرفیت پروژه تاناپ در سال 2023 به 24 میلیارد متر مكعب و در سال 2026 نیز به 31 میلیارد مترمكعب افزایش یابد.
توافقنامه بین دولتی درباره اجرای طرح خط لوله گازی ترانس آدریاتیك (تاپ) در سال 2013 میلادی میان آلبانی، ایتالیا و یونان امضا شده و با اجرای خط لوله ای به طول 878 كیلومتر قرار است در سال 2020 میلادی مورد بهره برداری قرار گیرد.
منطقه شاه دنیز در 70 كیلومتری باكو در دریای خزر، با 1.2 تریلیون متر مكعب ذخیره گاز اثبات شده، یكی از حوزه های بزرگ گازی جهان به شمار می رود و تامین گاز این خط لوله از این مخزن انجام خواهد شد.
رجب طیب اردوغان رییس جمهوری تركیه در آیین بهره برداری از خط انتقال گاز تاناپ در استان اسكی شهیر گفت كه كشورش با اجرای طرح های انرژی بزرگ از جمله پروژه انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ)، به كانون انرژی جهان تبدیل شده است.
وی افزود: در پرتو اجرای این پروژه، تركیه از یك كشور ترانزیت گاز به كشوری تبدیل شده است كه جایگاه و نقشی حساس و ویژه از مرحله تولید تا مصرف نهایی آن دارد.
وی بیان كرد: پروژه تاناپ باعث ایجاد امنیت در بازار عرضه گاز و موجب رفاه و ثبات در تمام كشورهای واقع در مسیر این پروژه از دریای خزر تا اروپا خواهد شد.
وی ادامه داد: با بهره برداری از این پروژه، انرژی به جای عامل تنش بودن، به موضوعی برای تقویت همكاری بیش از پیش تبدیل شده است.
رئیس جمهوری تركیه اظهار كرد: تاناپ آخرین دستاورد چشم‌انداز مشترك ما و همچنین نویدبخش پروژه‌های جدیدی است كه اجرا خواهیم كرد.
وی خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ) را جاده ابریشم انرژی خواند و گفت: ثبات اقتصادی و سیاسی 16 سال اخیر تركیه نقش مهمی در اجرای این پروژه داشته است.

***طرح های اكتشافی نفت و گاز تركیه
تركیه در كنار طرح های انتقال و ترانزیت نفت و گاز، طرح اكتشافی نفت و گاز را نیز در حوزه های داخل كشور و در حریم دریایی خود دنبال می كند.
اوغوزخان آك ینر رئیس مركز تحقیقات استراتژیك و سیاست تركیه چندی پیش با اشاره به اقدام تركیه در راستای اكتشاف منابع جدید گاز طبیعی و نفت در حوزه دریای مدیترانه اعلام كرد: تركیه با اقدام به اكتشاف منابع هیدوركربن موجود در مدیترانه، مناطقی را كه قبرس جنوبی به شكل غیرقانونی و با مشاركت برخی شركت های آمریكایی، قطری، نروژی و ایتالیایی تصاحب كرده است، به دست خواهد آورد.
دولت تركیه عملیات اكتشاف در دریاهای سیاه و مدیترانه را به وسیله دو كشتی مجهز به فناوری های بررسی لرزه نگاری بازتابی دو و سه بعدی آغاز كرده است.
تركیه در بخش ترك نشین قبرس نیز برای اكتشاف نفت و گاز حفاری می كند و گفته می شود كه هزینه اكتشاف و استخراج منابع نفت و گاز در آبهای بین المللی مدیترانه بیش از300 میلیون دلار است.
گزارش از: حسن فاخری
خاورم/1905**1144