ردپای بیابان در گلستان

به گزارش ایرنا و به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری استان هم اینك حدود 300هزار هكتار از اراضی زراعی و منابع طبیعی بویژه در شمال استان به دلیل كمی بارش سالانه، از بین رفتن پوشش گیاهی، نداشتن مدیریت در مصرف درست آب بویژه در بخش كشاورزی، فقر مراتع، قطع بی رویه درختان و از همه مهمتر مجاورت با صحرای 'قره قوم' كشور همسایه در معرض خطر بیابانی شدن ،قرار دارد.
بروز پدیده بیابانی شدن بخشی از اراضی گلستان را مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در آبان ماه سال 94 در مصاحبه ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی رسانه ای كرد و از معرفی بخشی از این خطه شمالی ایران توسط سازمان جنگل ها و مراتع كشور به عنوان منطقه ای در خطر گسترش بیابان خبر داد.
ابوطالب قزلسفلو افزود: اراضی در معرض بیابانی شدن بیشتر در شمال و شرق گلستان و در حوزه شهرستان های گنبدكاووس، مراوه تپه، گُمیشان، آق قلا و آزادشهر قرار دارد و در مجموع سطح آن در قالب اراضی شیبدار، بیابانی و در معرض بیابانی شدن تا حدود 460 هزار هكتار نیز تخمین زده می شود.
در این پیوند رئیس اداره مرتع و بیابان زدایی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: پیشروی بیابان ها، فروسایی و فرسایش زمین در نواحی خشك، نیمه خشك و مناطق نیمه مرطوب را در پی دارد و ازعوامل دخیل در پیدایش آن هم در مرحله اول فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوا است.
تاج قلی فرهنگ دوست با بیان اینكه اكوسیستم‌های نواحی خشك در معرض استفاده بیش از حد و بهره برداری نامناسب از زمین بوده و بیابان زایی را در پی دارد، افزود: فقر، نبود ثبات سیاسی، جنگل زدایی و تخریب جنگل ها، چرای بیش از حد دام‌ و روش‌های نامناسب و نادرست آبیاری همگی می‌تواند به كاهش میزان حاصلخیزی زمین منجر شود.
به گفته وی؛ همچنین سیلاب، تخریب منابع طبیعی، شور شدن خاك و آب و توسعه بی رویه شهری و صنعتی باعث شدت گرفتن بیابان زایی می‌شود.
وی بیان داشت: طبق پژوهش‌های انجام شده در آسیای مركزی عوامل انسانی از فاكتور‌های غالب و عمده در بیابان زایی بوده، به طوریكه 87 درصد دلایل را به خود اختصاص می‌دهد و تنها 13 درصد آن مربوط به عوامل طبیعی است.
به گفته وی؛ در استان گلستان شوره زار‌های بسیاری از گُمیشان تا مراوه تپه وجود دارد كه بهره برداری سنتی از مراتع، جمعیت انسانی و دامی متكی بر مرتع و رعایت نكردن اصول زراعت موجب توسعه آن شده است.
وی اضافه كرد: از بین رفتن پوشش گیاهی، ضرر زدن به اقتصاد افراد بومی، كاهش محصولات دامی، كاهش تولید علوفه مرتعی، فقر اقتصادی مردم مرزنشین، مهاجرت و كوچ افراد بومی از جمله تاثیرات منفی پدیده بیابان است.
فرهنگ دوست گفت: انجام مطالعات مدیریت مناطق بیابانی ازاقدامات صورت گرفته در سال 96 است كه در دل این مطالعه چند طرح اجرایی از جمله ساخت سازه‌های هلالی آبگیر در سطح 750 هكتار در گنبدكاووس، مراوه تپه و آق قلا انجام شده است.
به گفته وی؛ انجام این سازه‌ها با قطر 3 متر و با عمق 30 تا 40 متر باعث جلوگیری از حركت روان آب در سطح زمین و در نتیجه تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی و تامین رطوبت مورد نیاز گیاه می‌شود.
وی؛ بوته كاری در سطح 2 هزار و 100 هكتار در شهرستان‌های گنبدكاووس، مراوه تپه و آق قلا و تولید گونه‌های مرتعی و بیابانی به تعداد یك میلیون و 200 هزار اصله شامل انواع آتریپلكس‌ها، قره داغ، قیچ و النگاتوم را از دیگر اقدامات بیان كرد.
فرهنگ دوست افزود: مدیریت چرای دام در 470 هزار هكتار مراتع قشلاقی در حوزه گنبدكاووس، مراوه تپه، آق قلا، كلاله و گمیشان از دیگر اقدام ها بوده است.
وی به اجرای طرح ترسیب كربن در دو شهرستان آزادشهر و گالیكش در راستای مقابله با بیابان زایی در گلستان اشاره كرد و گفت: در این پیوند سال قبل در 125هكتار از اراضی نهالكاری، در 17 هكتار گل محمدی، در 120 هكتار جنگل كاری و در 300 هكتار علوفه (یونجه) كشت شد.
به گفته وی؛ آموزش مقابله با بیابان زایی به ظرفیت 10 هزار نفر ساعت با حضور افراد بومی این مناطق برگزار و هم اكنون پنج هزار و 600 هكتار از مراتع استان تحت حفاظت كامل قرار دارد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی وآبخیزداری گلستان نیز گفت: از برنامه‌های امسال مطالعه 120 هزار هكتار ازمناطق بیابانی، دو برابر كردن ساخت سازه‌های هلالی آبگیر، بوته كاری در سطح 2 هزار و 500 هكتار، تولید 2 میلیون اصله نهال و ایجاد 10 بند خاكی بوده كه موجب می‌شود تا آب مورد نیاز بوته‌های كشت شده و اهالی تامین شود.
عبدالرحیم لطفی همچنین افزود كه اجرایی شدن برنامه‌های مقابله با بیابان زایی در استان توسط این اداره نیازمند اختصاص اعتبار است.
وی گفت: مقابله با بیابان زایی در گلستان با مشاركت همه امكانپذیر بوده و باید با ممانعت از بهره برداری بی رویه مرتع، رعایت ظرفیت مرتع، رعایت اصول زراعت در مناطق خشك، تبدیل دیم زار‌های كم بازده به بوته زار، ممانعت از قطع درختان، همكاری با منابع طبیعی در بحث تهیه و اجرای طرح‌های مرتعداری، مانع از بروز یك فاجعه بزرگ در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی این خطه شد.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز در نشست اخیر هم اندیشی مسئولان و كارشناسان دستگاه های مرتبط استان در خصوص اثرات بیابان زایی و مقابله با آن، گفت: اگر10 سال قبل برای مقابله با بیابان زایی در استان از سوی دستگاه های مرتبط اقدام و راهكارهای ضروری اجرایی می شد در شرایط كنونی مقابله با این پدیده خیلی سخت نبود.
ابوطالب قزلسفلو افزود: طبق رصد سازمان جنگل ها و مراتع در روزهایی از سال گرد و غبار ناشی از گسترش بیابان در شمال استان و نیز از صحرای قره قوم كشور همسایه نه تنها در مناطقی از گلستان كه حتی تا بهشهر استان مازندران را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی گفت: اراضی مناطق شمالی استان كه زیر 250میلیمتر بارش سالانه دارند، مستعد زراعت دیم نبوده در حالی كه زیر كشت می رود و این اقدام تنها زمینه ساز گسترش بیابان و بروز پدیده گرد و غبار است.
قزلسفلو بر تعامل بیشتر برای واگذاری مراتع به بخش خصوصی به منظور احیا و پرورش دام به عنوان راهكاری در استفاده بهینه از مراتع شمال استان و ایجاد درآمد برای ساكنان آن و مقابله با پدیده خزنده بیابان زایی تاكید كرد و افزود: این گونه اقدامات نیازمند همكاری دستگاه های مختلف است تا نتیجه بخش شود.
مدیرعامل شركت سهامی آب منطقه ای گلستان هم به افت سفره های سطحی و زیرزمینی در استان و نقش آن در گسترش بیابان اشاره كرد و گفت: دو میلیارد و 485 میلیون متر مكعب آب در استان در شرایط نرمال تجدید پذیر است ، اما اینك 84 درصد این منابع استفاده می شود و فرصتی برای تجدید آن باقی نمی ماند.
علی نظری افزود: طی 10 سال اخیر به خاطر تغییر اقلیم در استان 14 میلیون مترمكعب آب سفره های زیرزمینی كاهش یافته است.
به گفته وی؛ در این استان 36هزار حلقه چاه وجود دارد كه 16 هزار حلقه آن غیرمجاز بوده و فعالیت آنها هر روز از سطح سفره های آب زیرزمینی می كاهد.
وی؛ شناحت پدیده بیابان زایی و آسیب های كم آبی، پهنه بندی مناطق آسیب دیده، كشت محصولات كم آب طلب، اجرای طرح های آبخیزداری، تغییر الگوی كشت، تعیین تكلیف چاه های غیرمجاز و فرهنگ سازی مصرف بهینه آب را از جمله راهكارهای مقابله با بیابان زایی در استان برشمرد.
با وجود همه تلاش ها ضرورت دارد اقدامات و برنامه های گلستان در راستای مقابله با بیابان زایی جدی تر از گذشته انجام گیرد تا سرسبزی استان به بیابان ختم نگردد.
حوزه منابع طبیعی استان گلستان یك میلیون و 397 هزار هكتار اراضی ملی بوده كه شامل 452 هزار هكتار جنگل، 862 هزار هكتار مرتع، 26 هزار هكتار اراضی ساحلی و 62 هزار هكتار موات و بیابانی است.
در استان گلستان یك میلیون و 869 هزار نفر زندگی می كنند كه در33 نقطه شهری و حدود یكهزار و 100 روستا سكونت دارند و بیشتر از طریق كشاورزی و دامپروری امرار معاش می كنند.
بیابان زایی به معنای تخریب زمین در اثر دو پدیده اقلیمی و انسانی بوده و سازمان ملل متحد در سال‌های دور اعلام كرده بود آب و هوای خشك، نیمه خشك و نیمه مرطوب در پدیده بیابان زایی تأثیر دارد.
6204/1648