قوچ و میش اوریال(شرقی) گروهی از زیرگونه های گونه گوسفند وحشی است. این حیوان كه مثل بقیه گوسفندان جنس نر آن 'قوچ' و جنس ماده اش 'میش' نامیده می شود از زیبایی خاصی بخصوص در جنس نر برخوردار است.
قوچها شاخهای بلندی دارند كه حلزونی شكلند و به طرف پهلوی صورت و رو به جلو خمیده شده اند. سطح جلویی شاخها پهن با زاویه ای تند به طرف لبه پشتی است بطوری كه مقطع شاخها مثلثی به نظر می‌رسد. ماده ها نیز شاخهای كوتاهی دارند.
از ویژگیهای دیگر قوچها وجود موهای بلند و سفید رنگ در ناحیه زیر گردن و سینه است؛ موهای پشت در تابستان كوتاه به رنگ زرد شنی و در زمستان بلند و قهوه ای رنگ است. زیر شكم و كفلهای قوچ نیز سفید است.
* پناهگاه حیات وحش
منطقه پناهگاه حیات وحش حیدری در محدوده شهرستان نیشابور واقع در غرب مشهد به دلیل وجود قوچ اوریال خالص از پیش از انقلاب مورد حفاظت قرار گرفت و پس از انقلاب نیز سال 1373 به عنوان منطقه شكار ممنوع و سپس طی مصوبه شماره 228 خرداد 1381 شورای عالی محیط زیست با مساحت حدود پنج هزار هكتار به عنوان پناهگاه حیات وحش به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاطت محیط زیست اضافه شد.
این منطقه در مجاورت رشته كوه بینالود و در فاصله حدود 70 كیلومتری شهر نیشابور واقع و نام آن از دره و روستای حیدری گرفته شده است. پناهگاه حیات وحش حیدری دارای سیمای كوهستانی و صخره ای، تپه ماهورهای فراوان و دره‌های نسبتا عمیق، دارای تراكم گیاهی و جانوری مناسبی است.
پناهگاه حیدری یكی از زیستگاه های اصلی گونه خالص قوچ میش اوریال در كشور محسوب می شود. شهرت قوچ این منطقه تا به آنجا است كه برخی شكارچیان كهنه كار و قدیمی این منطقه را بهشت قوچ دنیا نام گذاشته اند.
* ماندگاری عنوان بهشت قوچ دنیا با حفاظت
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور به خبرنگار ایرنا گفت: پناهگاه حیدری سال 1391 از مشكلات فراوان حاصل از بی توجهی رنج می برد بطوری كه كاهش شدید جمعیت قوچ در این منطقه به مرحله نگران كننده ای رسیده بود.
محمدمهدی نوربخش افزود: طی پنج سال برنامه ریزی همه جانبه و هماهنگی با بخشهای مختلف موفق شدیم تا وضعیت پناهگاه را از حالت نگران كننده خارج كنیم و امروز به جرات می توان گفت قوچ اوریال در پناهگاه حیدری در بهشت حقیقی خود زیست می كند. البته هنوز هم نیازمند تخصیص اعتبار، حمایت و همراهی و هماهنگی در حفاظت از گونه های این منطقه و مبارزه با خشكسالی هستیم اما وضعیت امروز منطقه در مقایسه با پنج سال پیش قابل مقایسه نیست.
وی ادامه داد: سرشماری سالهای 91 تا 92 نشان داد جمعیت قوچ و میش 600 راس بود كه به دلیل خسارتهای وارده به منطقه، كوتاهی در بحث حفاظت و نیز عدم مدیریت صحیح و بهره برداری بیش از ظرفیت عواملی بود كه موجب شد از سوی سایت دیده بان حیات وحش اعلام شود كه بهترین زیستگاه قوچ ایران و دنیا از بین رفته است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور گفت: تنها با برنامه ریزی و اجرای راهكارهای حفاظتی مختلف بود كه موفق شدیم تا به استناد آمار امروز اعلام كنیم عنوان بهشت همچنان برای زیست قوچ اوریال بر پناهگاه حیات وحش حیدری شایسته است.
* رشد جمعیت قوچ
وی افزود: برنامه های حفاظتی و حمایتی از منطقه حیدری با همراهی بخشهای مختلف به موفقیت و نتیجه مثبت رسید. بر اساس آخرین سرشماری سال 96 جمعیت این گونه با 4.5 برابر افزایش نسبت به پنج سال پیش به 2700 راس افزایش یافته است.
نوربخش ادامه داد: وسعت پنج هزار هكتاری این منطقه كوهستانی در سه حوزه جغرافیایی شامل شهرستانهای قوچان، چناران و نیشابور است اما به دلیل اهمیت و مدیریت واحد مدیریت آن منطقه بر عهده نیشابور گذاشته شده است.
وی به برنامه های حفاظتی و حمایتی از منطقه حیدری اشاره و بیان كرد: ساماندهی زمان حضور عشایر، كنترل و مدیریت كامل بر شمار دامهای اهلی عشایر، ساماندهی حضور زنبورداران و مستقر كردن كلونیهای زنبور در منطقه، ایجاد آبشخورهای متعدد برای وحوش و جداسازی آبشخور وحوش و دامهای اهلی عشایر از مهمترین اقداماتی است كه در این راستا انجام شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور گفت: حضور جمعیت عشایر كوچرو علاوه بر اینكه ساماندهی و به ماههای خرداد و تیر محدود شد، محدوده تردد عشایر نیز ساماندهی و تعیین گردید تا با حضور انسانها، دامهای اهلی و سگهای گله شاهد وحشت گله های قوچ و مزاحمت در رفت و آمد آنها نباشیم.
وی افزود: هماهنگی و همكاری مسئولان دستگاه قضایی و انتظامی و نیز همراهی جوامع محلی و عشایر در اجرای این برنامه ها تاثیر فراوانی داشته است. نصب درهای بزرگ برای ورود به منطقه از پنج مسیر و كنترل عبور و مرور عشایر، دامهای اهلی، زنبورداران و مسدود كردن راه برای شكارچیان غیرمجاز از دیگر اقدامات حفاظتی در این منطقه بوده است.
نوربخش ادامه داد: با هدف افزایش كنترل در منطقه حیدری پایگاه محیط بانی در ارتفاع 1700 متری ایجاد و فعالیت آن موجب رصد و نظارت بهتر مناطق شده است. مجموع این اقدامات موجب افزایش جمعیت قوچ، زاد و ولد آنها و بازگشت آرامش به حیات وحش منطقه حیدری شد.
وی گفت: علاوه بر این با كمك سازمان دامپزشكی نسبت به ضدعفونی آبشخورها و واكیسناسیون دامهای اهلی اقدام شد تا از بروز تلفات در حیات وحش منطقه بر اثر بیماریهایی مانند تب برفكی جلوگیری شود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور افزود: نصب دوربینهای تله ای نیز در منطقه علاوه بر نظارت و كنترل موجب شد تا حضور گونه هایی مانند پلنگ و نیز گربه پالاس بعد از گذشت 10 سال از آخرین مشاهده حضور این گونه به صورت تصویری ثبت شود.
وی ادامه داد: هم اینك شاهد حضور گله های پر تعداد قوچ در منطقه هستیم ضمن اینكه پراكنش گله ها در منطقه بسیار خوب شده بطوری كه در فصل خروج عشایر در تمامی گستره منطقه حیدری شاهد حضور گله های قوچ هستیم.
* آسیب خشكسالی
نوربخش گفت: سالها تداوم پدیده خشكسالی در این منطقه تاثیرات فراوانی بر جای گذاشته است. امسال با توجه به كاهش سطح پوشش گیاهی مراتع در پناهگاه و طبق برنامه ریزیهای انجام شده عشایر كوچرو كه از اول خرداد ماه وارد منطقه شده اند با 15 روز تخلیه زودهنگام منطقه 15 تیر ماه خارج می شوند.
وی افزود: افزایش تعداد آبشخورها و تلاش در جهت احیا بخشی از پوشش گیاهی منطقه از جمله اقداماتی است كه با هدف مقابله با خشكسالی و آثار ناشی از آن انجام شده است.
* مجوز شكار راهی برای كنترل جمعیت
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: پناهگاه حیات وحش حیدری یكی از مناطق مهم تحت حفاظت در این استان است كه از ارزش تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار است.
تورج همتی افزود: صدور مجوز شكار یكی از راههای كنترل جمعیت پستانداران در مناطق تحت حفاظت است كه با توجه به كاهش جمعیت گونه های پرچم از جمله گربه سانان، دخالت انسانی با شكار گونه های پیر با صدور مجوز شكار امری طبیعی و ضروری است.
وی ادامه داد: افزایش گونه های پیر تبعات زیست محیطی دارد و به دلیل جلوگیری از این تبعات صدور پروانه شكار با صلاحدید سازمان حفاظت محیط زیسا در برخی مناطق انجام می شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی به برخی حساسیتهای ایجاد شده در زمینه صدور مجوز شكار اشاره و بیان كرد: این مجوزها در پی انجام كار كارشناسی و در نظرگرفتن همه ظرفیتهای زیستی یك منطقه تحت حفاظت و با هدف مزیت و سودآوری برای مناطق صادر می شود.
وی گفت: حفاظت و صیانت از مناطق و گونه های زیستی و گیاهی اولویت و وظیفه اصلی سازمان محیط زیست است. در هرم زیستی برای كنترل گونه های جانوری، شكارچیان طبیعی وجود دارند و زمانی كه با بر هم خوردن توازن و تعادل طبیعت شاهد كاهش و كمبود شمار شكارچیان طبیعی باشیم شكار از سوی انسان در محیط زیست امری فایده دار است نه مضر.
7496/1858
مشهد- ایرنا- پناهگاه حیات وحش حیدری نیشابور همچنان با وجود هزاران راس قوچ و میش اوریال یا شرقی، بهشت این گونه حیوان در جهان است و حركت پرابهت و زیبای گله های قوچ به زیبایی هرچه بیشتر این منطقه در مركز خراسان رضوی افزوده است.
