معبد هندوهای بندرعباس و مرمتی نیمه كاره

به گزارش ایرنا، قرارداد مرمت معبد هندوها با حدود 860 میلیون ریال اعتبار به وسیله شركت پیمانكاری بخش خصوصی در 5 ماده منعقد شده و دارای بخش های مختلفی است كه نحوه بازسازی و نوع كارهایی كه باید در بنا انجام شود را مشخص و برای هر كدام فهرست بهای خاصی تعیین كرده است.
قرارداد معبد هندوها كه با عنوان مرمت و ساماندهی اضطراری امضا شده، تصریح دارد سفید كاری روی سطوح قائم و پرداخت آن با گچ كُشته انجام شود و گچ نیم كوب در نمای بیرونی بنا به كار گرفته شود.
كاشی كاری با كاشی لعابی با سطح مشخص و هم چنین تهیه و نصب سرامیك لعابدار با سطح تعیین شده به صورت جداگانه، بخش دیگری از این قرارداد است.
بخش دیگر شامل تهیه، ساخت و نصب در و پنجره آهنی، سپری، ناودانی، میلگرد ورق و مانند آن با جاسازی دستمزد نصب یراق آلات همراه با جوشكاری و ساییدن است.
كار تخریب در بخش دیگری از این قرارداد ذكر شده كه تخریب بناهای آجری، بلوكی و سنگی و ملات سیمان، تخریب بتن مسلح یا هر عیار سیمان و بریدن میلگرد، برچیدن فرش كف آجری یا موزاییكی و یا هر نوع ملات، برچیدن سرویس بهداشتی و وان حمام از جمله آن به شمار می رود.
این قرارداد حتی به جزییاتی كه كمتر كسی به آن ها توجه می كند، پرداخته و حتی بخش خاصی برای آن در نظر گرفته كه نشان دهنده دقت طراح قرارداد مرمت معبد هندوها به جزییات است.
بارگیری مواد حاصله از هر نوع عملیات لجنی و حمل بار با هر نوع وسیله دستی تا 50 متر و تخلیه آن در مواردی كه استفاده از ماشین حمل ممكن نباشد هم یكی دیگر از بخش های قرارداد مرمت معبد هندوهاست.
بارگیری مواد حاصل از عملیات خاكی با خاك های توده شده و حمل آن با كامیون یا هر نوع وسیله مكانیكی دیگر تا فاصله 100 متری مركز ثقل و برداشت و تخلیه آن هم بخش بعدی است.
یك بخش دیگر به آجر فرش كف با آجر فشاری به ابعاد مشخص با مالت سیمان به صورت ساده اختصاص دارد و فصل دیگر به تهیه مصالح و اجرای رنگ روغنی كامل روی كارهای فلزی پرداخته است.
آنچه برخی انتقادها را برانگیخته، بكارگیری مصالح صنعتی برای مرمت بنای تاریخی است، در صورتی كه قرارداد هم بر بكارگیری مصالح سنتی تاكید كرده است.
استفاده از گچ هَرَنگ (منطقه ای در شهرستان بستك هرمزگان) به جای گچ نیم كوب كه در متن قرارداد به صراحت آن را مورد تاكید قرار داده از موارد مهمی است كه انتقادهای رسانه ها و فعالان میراث فرهنگی هرمزگان را به نحوه مرمت این بنای تاریخی برانگیخت.
بخش گنبد معبد هندوها یكی از مهم ترین بخش های این قرار داد مرمت نقاشی های معبد است، كه با وجود مبلغ در خور توجه در نظرگرفته شده هیچ اقدامی بر روی آن نشده است.
با وجود این قرارداد مرمت و ساماندهی اضطراری معبد هندوها مبلغ 395 میلیون و 700 هزار ریال برای گنبد این معبد اختصاص داده ولی همان گونه كه بیان شده كاری بر روی آن انجام نشده است.
از مبلغ اختصاص داده شده برای این بخش كه نزدیك به نیمی از مبلغ كل قرارداد را شامل می شود می توان به اهمیت حفظ و مرمت آن پی برد.
از سوی دیگر اكنون محل نقاشی های معبد هندوها ( اتاقی در سمت شرقی معبد كه در آن از پشت باز می شود) در بخش به استراحتگاه سربازان گارد حفاظت اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان تبدیل شده كه كسی اجازه بازدید از آن را ندارد.
درون اتاق 2 تصویر در نظر بیننده نمایان جلوه گر می شود كه دچار ریختگی گچ شده و تصویر قابل تشخیص و شناسایی نیستند، پونزهای زنگ زده بر دیوار كه كاغذها را نگاه داشته اند خود نمایی می كند، رنگ دیوار در جاهایی تغییر كرده و به زردی گراییده است.
این موضوع با توجه به حساسیتی كه سرپرست كنونی این اداره كل و معاونت سابق میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان از خود نشان می دهد در تضاد است، اما از سوی دیگر استراحتگاه گارد حفاظت از درون ساختمان معبد هندوها به بیرون آن منتقل نشده و تنها به اتاق رو به رویی استراحتگاه قبلی رفته و نكته دیگر در همین بابت ریختن آب كولرگازی در پای ساختمان معبد است.
نمای سفیدكاری شده كه بسیار نازك است، به علت شرایط اقلیمی دچار پوسته و ریختگی شده و دور از انتظار نیست كه این معبد مرمت شده، دوباره و به زودی نیازمند مرمت و نماكاری شود.
البته این امر می توانست با اندكی تامل و استفاده از گچ نیم كوب یا روش های متداول بهینه گردد.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم در خصوص مرمت بناهای تاریخی گفت: تا زمانی كه در هرمزگان آزمایشگاه مصالح و آسیب شناسی بناهای تاریخی نادیده گرفته و یا كمتر به آن ها توجه می شود، در اثر بخشی مرمت ها جای تردید است.
حامد ایمان طلب بیان كرد: به عنوان مثال هنگام ساخت مصالح برای مرمت بنای تاریخی باید بدانیم گچ نیم كوب نیم پخت از كجا آمده و دارای چه ویژگی هایی است، سنگ گچ و آهك آن چه ویژگی هایی دارد و از كدام منطقه و كدام معدن استخراج شده و هم چنین بدانیم تاثیر مقاومت و املاح آن چگونه است.
این كارشناس سابق اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان تاكید كرد: استفاده از آزمایشگاه و آزمایش مصالح را در هرمزگان یا كم دیده و یا آن را به شوخی گرفته اند، در صورتی كه واقعیت علمی است و تا زمانی كه رفتار مصالح را ندانیم نمی توانیم در مورد آن قضاوت كنیم.
ایمان طلب ادامه داد: اداره های كل سایر استان ها نظیر اصفهان و فارس اهمیت فراوانی به آزمایش مصالح می دهند، این درحالی است كه با یك هزینه ناچیز 700 هزار ریالی می توان به جزییات مصالح پی برد و سلامت كار را تضمین كرد.
این متخصص معماری و مرمت ابنیه اظهار داشت: اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان هر سال نیمی از اعتبار مرمتی خود را به علت نداشتن آسیب شناسی درست از بناهای تاریخی هدر می دهد.
وی اشاره كرد: به عنوان مثال هنگام ترك خوردن یك گنبد تاریخی كه عوامل مختلف با ویژگی های گوناگونی می توانند باعث آن شود، رخداد علت یابی نمی شود و روی آن را گچ می گیرند در نتیجه 2 سال بعد همان نقطه بنا دچار ترك شود.
كارشناس سابق اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اضافه كرد: مرمت گر در حفاظت اثر تاریخی حق به كارگیری مصالح جدید را ندارد و باید با آزمایش، مصالح به كار رفته در بنا را مشخص و همان را بكار گیرد.
وی گفت: بكار بردن مصالح جدید در آثار تاریخی به خاطر تضادی كه در ویژگی ها و رفتارها با مصالح قدیم دارد، موجب وارد آمدن آسیب به اثر تاریخی می شود كه اهمیت رعایت این نكته در هنگام خطر و وقوع حوادث مانند وقوع زلزله بیشتر خود را نشان می دهد.
ایمان طلب اشاره كرد: استفاده از مصالحی كه نزدیك ترین رفتار به مصالح سنتی را داشته باشند برای مواقعی مجاز است كه امكان تولید و استفاده از مصالح سنتی وجود نداشته باشد، میراث فرهنگی هرمزگان امكان تولید گچ نیم كحوب نیم پخت را دارد.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: در مرمت اثر تاریخی باید اصالت طرح، اصالت محیط پیرامون، اصالت تكنیك و مهارت و اصالت مصالح رعایت شود، اگر در كاری این مراحل رعایت شد حفاظت درست و یا به تعبیر عامیانه مرمت درست انجام شده است.
این متخصص معماری و مرمت ابنیه تاكید كرد: اصالت تكنیك مساله مهمی است، در مرمت باید از همان تكنیك و مصالحی كه در بنا به كار رفته استفاده كرد و مرمت مجاز به به كارگیری روش ها و مصالح جدید نیست.
یكی از علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ هرمزگان و پژوهشگر مرمت بناهای تاریخی در خصوص مرمت صورت گرفته در معبد هندوها گفت: ظاهر بنا باید نشان دهنده مرمت انجام شده باشد.
شیوا عرب احمدی بیان داشت: نخستین چیزی كه بیننده اثر تاریخی با دیدن آن پی به تاریخ و قدمت یك اثر می برد ظاهر آن است ولی ظاهر معبد هندوها با نمای تمام گچ انجام شده، آن هم گچ صنعتی چیز دیگری می گوید.
وی كه 12 سال است در زمینه مرمت پژوهش می كند، گفت: گردشگر با دیدن این بنا تصور می كند با یك بنای نوساز روبه روست كه این نشان دهنده رعایت نشدن اصول مرمتی است.
عرب احمدی اشاره كرد: سال ها نظاره گر كارهای گروه های مرمتی مختلف بوده ام و این گروه ها با دقت و وسواس فراوان همه اصول و تكنیك های مرمت را متناسب با شرایط بنا استفاده می كردند و در خصوص مرمت معبد هندوها بندرعباس معتقدم هیچ تكنیك مرمتی در آن به كار نرفته است كه بخواهم درباره آن اظهار نظری داشته باشم.
وی تاكید كرد: یكی از مصالح مورد استفاده در هرمزگان ساروج بوده و در معبد هندوها هم از این مصالح استفاده شده است.
یك كارشناس مرمت بناها و بافت های تاریخی هم در خصوص فرآیند مرمت كه علمی بسیار تخصصی است گفت: هدف از مرمت مراقبت و نشان دادن ارزش زیبایی شناختی اثر و یادمان است و طبق بند 9 منشور ونیز مبنای مرمت بر حفظ مواد و مصالح اصلی و مستندات اصیل است.
ستاره تاجِ الدین بیان كرد: تا جای ممكن باید از مواد مصالح سنتی بكار رفته در بنا استفاده كرد، اما اگر مواد و مصالح مقاوم نباشد و برای مرمت و ساخت نامناسب باشد می توان از فنون مدرن برای استحكام بخشی اثر استفاده كرد، البته با این شرط كه به فنون و تكنیك های بكار رفته در ساخت اثر بی توجه نباشد.
وی چرایی بكارگیری گچ نیم كوب در بناهای تاریخی را مقاومت بالای این گچ نسبت به گچ های معمولی در برابر نیرو، حرارت و رطوبت با توجه به زمان پخت بیشتری كه در كوره های پخت داشته بیان كرد و گفت: در بناهای تاریخی كه این گچ استفاده شده و مناطقی همچون هرمزگان با توجه به رطوبت بالا استفاده از این گچ مقاوم در برابر رطوبت توصیه می شود، از سوی دیگر گچ زنده مقاومت كمی داشته و سریع طبله می كند.
این كارشناس مرمت بناها و بافت های تاریخی اشاره كرد: با توجه به اینكه ملات پایه مناطقی مانند هرمزگان ساروج است استفاده از گچ نیم كوب در این ملات قطعی است و گچ های دیگر نباید استفاده شود.
تاجِ الدین یادآور شد: ملات پایه سازه هایی كه با رطوبت مواجه اند مانند حمام ها، مناطق دارای رطوبت و پایه پل ها و آب انبارها ساروج است.
فخری دانشپور پرور كه یكی از باستان شناسان برجسته كشور است بر به كارگیری ساروج را در معبد هندوها صحه گذارده است، وی در گفت و گویی در سال 87 گفته های نجمه تاجِ الدین را تایید كرده كه این مطلب در یك مصاحبه منتشر شده است.
وی در خصوص معبد هندوها به روزنامه ایران گفته است: معبد هندوها در بندرعباس طبق موقعیت جغرافیایی زمان ساخت از لاشه سنگ، ملات گِل و ساروج، سنگ های مرجانی خاك و گچ های ضخیم ماده و گچ لویی استفاده شده است.
اما سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان كه مرمت معبد هندوها در زمان معاونت و مسوولیت وی بر بخش میراث فرهنگی این اداره كل انجام شده گفته های این 2 كارشناس غیر دولتی را رد می كند.
اشكان مختاری كه بر به كارگیری گچ صنعتی هرنگ به جای مصالح سنتی اذعان دارد در واكنش به نقدهایی پیرامون بكارگیری ساروج در مصالح سنتی بنا، گفت: اگر ذره ای ساروج در معبد هندوها یافتید، جایزه می دهم، سال آینده كه باران ببارد به همراه گرد و خاكی كه بر روی آن می نشیند رنگ معبد هندوها كِرم می شود.
وی ادامه داد: یعنی ما تفاوت ساروج و گچ نیم كوب را نمی دانیم، این امكان ندارد، از اینكه بسیار راحت تیتر می زنند ساروج را كندند گچ گذاشتند دلخور می شوم.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: ساروج مختص دوره ساسانیان است و در دوره دیلمی كه عصر بازگشت معماری رخ می دهد باز از ساروج استفاده كرده اند، كاربرد آن برای آب انبار، حمام و چسباندن سنگ روی سنگ برای استحكام دژ است.
مختاری اشاره كرد: از گچ نیم كوب كه شبیه ترین گچ به گچی است كه 200 سال پیش استفاده شده استفاده می كنیم، برخی ساختار را نمی دانند، ساده ترین چیزی كه در مرمت باید رعایت استفاده شود حفظ اصالت است.
وی اظهار داشت: برخی به گونه ای رفتار می كنند گویی «مهارجه بمبئی» آمده و ساروج كرده و ما نمی دانستم و تیشه زده ایم، كسی كه به عنوان كارشناس ادعایی می كند باید چند كار مرمتی داشته باشد.
بخش گنبد معبد هندوها یكی از مهم ترین بخش های این قرار داد است، كه با وجود مبلغ در خور توجه در نظرگرفته شده هیچ اقدامی بر روی آن انجام نشده اما 395 میلیون و 700 هزار ریال برابر 49 درصد اصل رقم قرارداد برای آن اختصاص داده است.
اختصاص چنین مبلغی به مرمت گنبد معبد هندوها بندرعباس نشان دهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی آن است كه سرپرست كنونی معاونت میراث فرهنگی و مدیر كل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان در سال 87 بر این اهمیت تاكید كرده است.
عباس نوروزی در مصاحبه با یك رسانه تخصصی حوزه میراث فرهنگی، گنبد را شاخصه مهم معبد هندوها بندرعباس عنوان كرده و اظهار می دارد: این بخش بنا در زمان سلطنت مظفرالدین ‌شاه قاجار توسط هندی ‌های تاجر ساخته شده كه شاخصه اصلی و قابل توجه آن، گنبد است كه با تمام گنبدهای ایران تفاوت دارد.
به گفته وی، گنبد یاد شده به شیوه معماری هندی ساخته شده اما رواق‌ های معبد متاثر از اقلیم منطقه و معماری ایرانی اسلامی است.
نقاشی های معبد كه به سبك هندی كشیده شده اند نشان دهنده شاخصه های فرهنگ، مذهب و تمدن هندی هستند و دارای اهمیت ویژه ای كه دچار آسیب شده اند.
اتاق نقاشی 2 نگاره یا تمثال انسان در بخش سیك این معبد در سال های گذشته تبدیل به خوابگاه سرباز گارد حفاظت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شده بود كه با پی گیری یكی از خبرنگاران محل گارد از ان اتاق به اتاق دیگری در روبه روی اتاق نقاشی منتقل شد.
بخش هایی از گچ نقاشی درون این اتاق كه در گوشه ضلع شمال شرقی بخش مذهب سیك معبد هندوها واقع شده ریخته شده و صورت 2 تمثال انسانی كه روبه روی یكدیگر نشسته اند مشخص نیست.
پونزهای زنگ زده كوبیده شده به دیوار گچی درون اتاق كه گویی محل چسباندن چیزی بوده اند بیش از هر چیزی خودنمایی می كند.
سال ها قبل هم این اتاق محل استراحت گارد حفاظت میراث فرهنگی بود كه مدیركل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان اقدام به جابه جا كردن استراحتگاه گارد حفاظت به مكان دیگری می كند.
اما به تغییرهای مدیریتی پس از وی این مكان مجدد تبدیل به استراحتگاه گارد حفاظت می شود كه بی توجه ای به این موضوع از سوی معاون وقت میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان و یا بازگشت با اطلاع استراحتگاه یاد شده به این مكان حس خوشایندی را نسبت به توجه مسوولان میراث فرهنگی استان به حفظ آثار تاریخی و فرهنگی استان به ذهن متبادر نمی كند.
مختاری در خصوص مرمت نقاشی های معبد نیز گفته است: منتظر چاپ كتاب فخری دانشپور پرور در خصوص نقاشی های معبد هستیم تا بر اساس آنها نقاشی ها را مرمت كنیم.
وی تاكید كرد: مرمت نقاشی های معبد هندوها را به هیچ عنوان دست پیمانكاری نخواهم داد و در قالب تفاهمنامه ای با دانشگاه هنر تهران به عنوان یكی از برندهایی معتبر، برای مرمت تمثال ها همكاری می كنیم.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان اظهار داشت: فخری دانشپور پرور كه یكی از بزرگترین پژوهشگران در حوزه هنر و باستان شناسی كشور است و بیشتر باستان شناسان كشور شاگرد ایشان بوده اند، جامع ترین اطلاعات را در مورد معبد هندوها جمع آوری و آماده چاپ كرده است.
مختاری بیان داشت: این خبره هنر و باستان شناسی به اینجانب گفت كامل ترین عكس های معبد هندوهای بندرعباس را از 40 سال قبل دارم و تا زمان چاپ آنها در قالب یك كتاب صبر كرده و پس از چاپ آن ها مرمت نقاشی ها را آغاز كنید.
وی بیان داشت: مكان های حساس را با دقت و وسواس مرمت می كنیم و اگر اثر دارای اصالت را تخریب كنیم هیچ گاه خود را نخواهیم بخشید.
مختاری در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا در خصوص مبلغ هزینه شده برای مرمت معبد هندوها در سال 96 ابتدا گفت كه مرمت در زمان اینجانب نبوده و سپس با نگاهی به اسناد و مدارك روی میزكار خود اظهار داشت: یك میلیارد ریال سال 96 برای معبد هندوها هزینه شد.
امسال یك میلیارد ریال دیگر برای مرمت معبد هندوها در نظر گرفته شده است كه با توجه به انتقادهای پیرامونی آن بهتر است یك گروه متخصص غیر دولتی و دانشگاهی همه مباحث پیرامون مرمت انجام شده در این معبد را مورد بررسی و تحقیق قرار داده یكبار برای همیشه پرونده آنرا ببندند.
3219/7408