گروه هاي تروريستي فعاليت هاي خويش را فراتر از مرزهاي ملي سازماندهي مي كنند و تهديدي براي تمام جامعه بشري به شمار مي آيند. دامنه اين تهديد همه اقشار مردم را فارغ از مكان و زمان، دين و مذهب، جنسيت، سن و وابستگي سياسي و اجتماعي در برگرفته و قربانيان بسياري را برجا گذاشته است و خواهد گذاشت. از اين رو، ملتها و دولت هاي وابسته به آن به ويژه كشورهاي فقير يا بحران زده با تهديدي گسترده و جدي رو به رو هستند.
بنابر اظهار اخير سازمان ملل متحد، تنها در سال 2017 نزديك به سه چهارم همه مرگ و ميرها ناشي از تروريسم در پنج كشور افغانستان، عراق، نيجريه، سومالي و سوريه بوده است. امروز قامت بشريت از درد و اندوه بر جا مانده از تخريب اماكن و كشتار انسان هاي بيگناه در حوادث تروريستي خميده و رنجور است.
تروريسم شيوه تخريبي است كه فرديت قربانيان هيچ گاه مد نظر نيست. قربانيان تروريسم همواره به عنوان نماد يا بر حسب اتفاق، انتخاب مي شوند. تعرض عليه هويت و موجوديت قربانيان تروريسم به قصد نابود كردن آنها نيست بلكه غرض، ايجاد رعب و وحشت در گروهي است كه اين افراد به آنها تعلق دارند.
در حقيقت تروريسم، ادغام قربانيان و خشونت براي توليد رعب و وحشت در ميان تقليدكنندگان رهبران سياسي و مذهبي ملت ها و جوامع است بنابراين قرباني و هدف اقدام به خشونت يكي نيست و براي تحقق اين امر، در نظر تروريست ها «همه هدف هستند و هيچ كس در امان نيست».
قربانيان به عنوان جمعيت غيرنظاميان حتي زنان، كودكان و كهنسالان را در برمي گيرد. همه افراد آماج اقدامات تروريستي هستند زيرا انتخاب تصادفي و متنوع آنان از لحاظ جنسيت، سن و وضعيت اجتماعي باعث ايجاد پيام ترس و نگراني ميان بازماندگان مي شود.
پيامي كه مي گويد: هر كس، هر جا و هر زمان ممكن است هدف بعدي تروريسم باشد. به عبارت دقيق تر، محصول نهايي فرايند تروريستي حمله مادي به قرباني نيست بلكه تاثير رواني، نفوذ و تغيير رفتار موجوديت هدف يعني همان صاحبان قدرت و حكومت است بنابراين رويكرد، قربانيان تروريسم به دقت انتخاب مي شوند تا حداكثر تاثير رواني ممكن بر روي قربانيان بعدي و هدف اصلي تضمين شود.
وقايع حقوقي در حوزه تروريسم و در تداوم آنها، تكوين برخي هنجارهاي ملي و بين المللي مبارزه با تروريسم عاري از جايگاه حقوقي ممتاز قربانيان تروريسم است تا در سايه اين گونه بايسته هاي حقوقي بتوان براي خاتمه دادن به فجايع و آلام بشري اقدام كرد.
«آنتونيو كاسسه» حقوقدان مشهور ايتاليايي مي گويد: «در پشت قواعد حقوقي، دريايي از درد و رنج بشريت نهفته است»، اكنون بايد گفت مادران فرزند از دست داده، زنان شوهر از دست داده، مردان همسر از دست داده، هزاران كودك والدين از دست داده چقدر بايد درد و اندوه انباشته كنند تا حقوقي منسجم و مطمئن در حمايت از آنها شكل گيرد.
«قطعنامۀ 6 ژوئيه 2011 شوراي حقوق بشر ملل متحد» (UNHCR) پيشنهاد نامگذاري بين المللي روز قربانيان تروريسم، علاوه بر آنكه اقدامي ارزشمند، قابل تقدير و موثر در مسير مبارزه با پديدۀ شوم ترور مي بود، فراخواني براي اين قربانيان و آسيب ديدگان جهت حضور در صحنه مبارزه جهاني با تروريسم تلقي مي شد.
قربانيان تروريسم و آسيب ديدگان از اين پديده شوم كه برخي از آنها صدمات جسمي، روحي و مالي فراواني را متحمل شده اند، بي شك از مهمترين اقشاري هستند كه در جوامع دنياي امروز نيازمند دفاع، حمايت و تشويق واقعي براي بازگشت به زندگي عادي هستند.
در اين ميان، اگر چه رنج و آلام قربانيان ترور با هيچ وسيله اي به طور كامل رفع نخواهد شد اما وجود نهادهايي مانند «شوراي حقوق بشر» كه فرصتي را براي رساندن صداي قربانيان ترور به وجدان هاي بيدار در سطح جهان فراهم مي آورد، مي تواند مرهمي بر آسيب هاي وارد شده بر اين قربانيان باشد. در اين راستا، تصويب قطعنامه ها و ديگر اسناد بين المللي در حمايت و دفاع از قربانيان تروريسم و تاكيد بر نقش مهم آنها در مقابله با تروريسم، بسيار مهم و راهگشا است.
مسئوليت اصلي حمايت از قربانيان تروريسم و حمايت از حقوق آنها بر عهده دولت هاي متعلق به آنان است. سازمان ملل متحد نقش مهمي در حمايت و تشويق كشورهاي عضو دارد تا مفاد حقوقي- اجتماعي رديف هاي I و IV استراتژي جهاني مبارزه با تروريسم را از طريق همكاري و حمايت از قربانيان، كمك به توانبخشي قربانيان، ايجاد بنيادهاي بهبود شرايط روحي و رواني، حمايت از جامعه مدني به ويژه انجمن هاي قربانيان تروريسم و تشويق دولتهاي عضو به ترويج، حفاظت و احترام به حقوق آسيب ديدگان از تروريسم تحقق بخشند.
سه قطعنامه اخير مربوط به استراتژي ضدتروريسم جهاني سازمام ملل متحد، بر اهميت نقش قربانيان در مبارزه با تروريسم، جلوگيري از افراط گرايي خشونت آميز و همچنين شناسايي و حمايت از حقوق بشر آنها تاكيد كرده است.
قطعنامه بازنگري ششم اين استراتژي (A / RES / 72/284) به ويژه يادآور مي شود كه استقامت قربانيان و خانواده هايشان، از طريق ارائه پشتيباني و كمك مناسب پس از يك حمله تروريستي و در بلندمدت گامي مهم در شناخت اين امر است و قربانياني كه «صبور» هستند كمتر به تاثيرات مخرب و ماندگار تروريسم آسيب پذيرند و مي توانند پس از يك حمله سريعتر بهبود پيدا كنند.
سرانجام به واسطه وجود قطعنامه ياد شده شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد و به دنبال تلاش هاي برخي نمايندگان جوامع مدني قربانيان تروريسم به ويژه اسپانيا و افغانستان براي تأمين منابع، بسيج كردن جامعه بين المللي جهت بهبود نيازهاي قربانيان تروريسم، روز بين المللي يادبود و احترام به قربانيان تروريسم (A / RES / 72/165) به تاريخ 21 آگوست (30 مرداد)، از جانب سازمان ملل در تاريخ نوزدهم دسامبر سال 2017 ميلادي مورد تصويب قرار گرفته است و در تقويم روزشمار سازمان ملل متحد جاي گرفت.
هم اكنون، توجه به روز بين المللي يادبود و احترام به قربانيان تروريسم گامي مهم در جهت همبستگي با قربانيان تروريسم است و دولتها و ملت هاي قرباني تروريسم بايد با دعوت از كشورهاي عضو سازمان ملل متحد، سازمان هاي بين المللي و نهادهاي مدني براي توجه به قربانيان در سطح ملي، منطقه اي و بين المللي متمركز شوند.
در اين مورد ضرورت ايجاد «صندوق حمايت مالي و رفاهي از قربانيان تروريسم»، تشكيل بنيادهاي تخصصي «رسيدگي و بهبود شرايط روحي و رواني قربانيان تروريسم» همچنين تاسيس «نظام بين المللي بيمه مشترك حوادث تروريستي» در جهت حمايت از قربانيان آتي تروريسم احساس مي شود.
ايران با برجا گذاشتن چند هزار قرباني تروريسم به واسطه اقدامات مسلحانه و خشونت بار گروه هاي مختلف تروريستي خود به عنوان كشور قرباني تروريسم به شمار مي آيد.
* پژوهشگر حقوق بين الملل
تهران- ايرنا- تروريسم به شدت حقوق بشر را به مخاطره انداخته است و دموكراسي تثبيت يافته ميان جوامع را تهديد مي كند. گروه هاي تروريستي درصدد بي ثبات كردن دولت هاي مشروع هستند، جامعه مدني تكثرگرا را تضعيف مي كنند و ايده آل افراد براي داشتن يك زندگي آزاد را به چالش مي كشند.
