به كانكس سفید اهدایی خیرین و نیكوكاران به مردم زلزله زده روستای چم زرشك سفلی تكیه زده و به روبرو خیره شده است، به جایی كه روزی خانه و كاشانه اش بود و مامن تمام رویاهایش، خاطراتش را مرور می كند، روزی را به یاد می آورد كه با لباس سپید عروس وارد آن خانه شد، آن روزی كه مادر شوهرش در حالی كه اسفند دود می كرد، خوشحال بود از اینكه پسرش بالاخره سر و سامان گرفته است.
روزی كه دخترش به دنیا آمد را هم به خوبی به یاد می آورد، خوشحالی همه اهل خانه همانند خوابی شیرین جلوی چشمانش نقش می بندد، به خاطر می آورد كه از روزهای اول به این فكر بود كه خانه اش را بزرگتر كند تا وقتی دخترش قد كشید و برای خودش خانومی شد، دیگر دغدغه كوچك بودن مسكن را نداشته باشد، در حالی كه در حال و هوای خاطراتش بود، دختر پنج ساله اش گوشه لباسش را می كشد و با گویش كُردی به مادرش می گوید: «دایكه مِن فِرَ رِخِم چو لَه زلزلَه» یعنی «من خیلی از زلزله می ترسم» در این رهگذر دل مادرش دوباره می گیرد، از اینكه نمی تواند جلوی ترس و استرس دختر خردسالش را بگیرد و او را آرام كند.
«فهیمه» را می گویم همان شیرزن كُردی كه در «خانه داری» و «همسرداری» سرآمد زنان روستای چم زرشك سفلی بود، همان مادر مهربانی كه می خواست ترس و استرس را از دل و جان دختربچه شیرین زبانش بگیرد، حالا پس از وقوع زمین لرزه به یك باره تمام موهای سر، ابروها و مژه هایش از ترس و استرس زلزله ریخته است.
با خودم پُلی به گذشته های نه چندان دور می زنم، آنجایی كه مرحوم «بیژن دفتری» پدر امداد و نجات ایران و رئیس اسبق سازمان امداد و نجات در حاشیه ایجاد ستاد «حمایت های روانی و اجتماعی» برای زلزله زدگان 2 منطقه «داهویه» و «هودكن» شهرستان زرند استان كرمان با آن صدای رسا و پرطنینش به من می گفت: عكس العمل زنان به استرس به طور معنی داری با مردان متفاوت است و در حوادث طبیعی می توان تفاوت میان میزان استرس و چگونگی پاسخ به آن را بین زنان و مردان به خوبی مشاهده كرد.
وی با بیان اینكه زنانی كه قبل از حوادث طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت در فقر هستند، طبیعتا بعد از وقوع اینگونه حوادث نیز بیشتر از دیگران آسیب می بینند.
آن روز مرحوم بیژن دفتری كه تجربه حضور در بیشتر زلزله های مخرب سه دهه اخیر را داشت، توضیح می داد: در زمان بروز حوادث و وقایع غیرمترقبه به جز استرس، اضطراب و ترس برای زنان و دختران حاضر و ساكن در مناطق زلزله زده، احتمال ایجاد عوارض برای زنان باردار این مناطق از جمله «تروما در حاملگی»، «سوختگی در حاملگی»، «برق گرفتگی» و «مرگ مغزی» نیز وجود دارد.
با خود فكر می كنم كه چرا ما خبرنگاران و اصحاب رسانه به عنوان «ركن چهارم دموكراسی» و «صدای افكار عمومی» پیش از وقوع زلزله های مخرب در اذهان مردم كشورمان آمادگی های روانی را ایجاد نكرده ایم و روش های مقابله با حوادث را به آنان نیاموخته ایم، تا پس از وقوع اینگونه رخدادهای طبیعی افسردگی همراه با اضطراب و استرس بر عموم مردم به ویژه ساكنان مناطق زلزله زده حكمفرما نشود.
پدر امداد و نجات ایران آن روز و در آن ستاد حمایت های روانی در جمع خبرنگاران و نیروهای امدادرسان هلال احمر تاكید می كرد: اختلالات روحی و روانی پس از یك فاجعه (پرما)، از عوارض روانی حادثه عمیقتر است و گریبان جامعه را تا مدت های مدید رها نخواهد كرد.
به خود می آیم و با نگاهی به اطرافم به یقین می رسم كه معمولا در كشور ما بعد از وقوع یك حادثه غیرمترقبه، پیگیری عوارض روحی و روانی افراد بازمانده به بوته فراموشی سپرده می شود و متوجه حرف استاد فقیدم می افتم كه می گفت: در روزهای اول پس از حادثه، به علت وجود مكانیزم انكار در ذهن زنان، عوارض مخرب آشكارا نمود ندارند و حادثه دیده ترجیح می دهد مرگ از دست رفتگان و مشكلات ویرانی خانه و كاشانه اش را در ذهنش انكار كند اما بعد از گذشت زمانی كوتاه، بحران اصلی در شخص آغاز می شود.
* دختران مناطق زلزله زده نیازمند حمایت های روانی
دختران روستاهای زلزله زده تازه آباد مركز شهرستان ثلاث باباجانی استان كرمانشاه به علت وحشت و استرس بیش از اندازه از وقوع زمین لرزه تازه آباد، نیازمند دریافت حمایت های روانی و روانشناختی پس از سانحه هستند.
پس از انجام ارزیابی های میدانی از آخرین وضعیت زلزله زدگان روستاهای چم زرشك، ده عباس، پالان نرگس، زمكان و هلول مناطق زلزله زده تازه آباد مركز شهرستان ثلاث باباجانی استان كرمانشاه مشخص شد كه پیامدهای وقوع این زمین لرزه شدید روی دختران این منطقه زلزله زده بیشتر از پسران بوده است.
به همین دلیل دختران منطقه زلزله زده یادشده نیازمند توجه بیشتر گروه های امدادرسان اعزامی و حاضر در منطقه در دریافت خدمات و حمایت های روانی و روانشناختی پس از سانحه هستند.
گروه های تخصصی حمایت های روانی می توانند با انجام روش های روانشناختی در سه مرحله سازماندهی، جایگزینی آرامش به جای اضطراب و نیز خاطره خوش به جای خاطرات ناخوشایند افراد متاثر از زلزله اخیر را درمان كنند.
طبق بررسی های انجام شده از سوی خبرنگار اعزامی ایرنا به منطقه یادشده، مشخص شد كه تاكنون ده ها پس لرزه در تازه آباد رخ داده كه جز یك مورد، شدت بقیه كمتر از چهار ریشتر بوده و اثرات و پیامدهای ناشی از ترس در ساكنان این مناطق به ویژه دختران به خوبی مشهود است.
* واكنش های متفاوت دختران نسبت به حوادث
مادران این دختران در گفت و گو با خبرنگار اعزامی ایرنا می گویند: اینها طی این مدت به صورت پی در پی از نگرانی های خود در مورد تنها شدن، امنیت پس از زلزله، سلامت خود و اشخاص مورد علاقه خود، خواب آشفته ای كه دارند، بی اختیاری ادرار و نیاز به بسته های بهداشتی ویژه بانوان بارها و بارها سخن ها گفتند.
فریبا عزیزی یكی از این مادران در خصوص دختربچه هایی كه در رده سنی زیر پنج سال قرار دارند، می گوید: از زمان وقوع زلزله اخیر تاكنون در این كودكان سرپیچی، لجبازی، شب ادراری، رفتارهای مختل دیگر دیده می شود و در كودكانی كه در رده سنی پنج تا 11 سال قرار دارند نیز علاوه بر واكنش های یادشده، منزوی شدن یا تلاش برای جلب توجه كردن به وضوح مشاهده می شود.
شوك، بهت، گیجی، انكار، ناامیدی و افسردگی از عوارض روانی در كودكان و نوجوانان زلزله زده به ویژه دختر بچه هاست كه می تواند از زمان وقوع زلزله تا سه یا پنج سال پس از یك حادثه غیرمترقبه ادامه پیدا كند؛ به همین دلیل حمایت روحی و روانی از این افراد باید پس از وقوع اینگونه حوادث به مدت طولانی ادامه یابد.
بر اساس تجربیات گروه های امدادرسان اگر چه بروز كوتاه مدت علائم و نشانه های عاطفی در كودكان به ویژه دختر بچه ها نسبت به واكنش های شدید و طولانی مدت شایع تر است، اما لازم است پس از وقوع حوادث غیرمترقبه به ویژه زلزله های مخرب، حمایت روانی از این افراد به مدت طولانی ادامه یابد زیرا این دوران حساس ترین دوران زندگی است و برخورداری از سلامت روان در این سن تضمینی برای سلامتی روان در مراحل بعدی زندگی خواهد بود.
همچنین در این رهگذر درك تاثیر بلایا و حوادث غیرمترقبه روی افراد مختلف به ویژه كودكان و نوجوانان برای برنامه ریزی خدمات بهداشتی روانی بسیار مهم است.
حوادث غیرمترقبه چه به طور طبیعی و چه ساخته دست انسان سالانه اثراتی مهم بر سلامت روان میلیون ها فرد در سراسر جهان بر جای می گذارد و سبب ایجاد استرس در آنها می شود.
در این میان گروه های متخصص امداد و نجات و حمایت های روانی و روانشناختی اعزامی به مناطق زلزله زده می توانند نقشی مهم در شناخت نیازهای كودكان و نوجوانان حادثه دیده و پیشگیری از عوارض روانشناختی حاصله داشته باشند.
حوادث غیرمترقبه مانند زلزله و سیل، سریع و بدون اخطار قبلی اتفاق می افتد و كارشناسان حمایت های روانی و روانشناختی حادثه را یك عامل بیماری زا برای كودكان می دانند، زیرا این حوادث تفكری را كه كودك در مورد قدرت والدین برای حفاظت از آنها داشته، از بین می برد.
واكنش های عاطفی به حادثه از نظر حالت و شدت در كودكان مختلف متفاوت است و به میزان درك او از حادثه، سن، تجارب قبلی، خلق و خو و شخصیت كودك بستگی دارد.
كودكان معمولا پس از حادثه دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می شوند كه این اختلال یا به سرعت پس از سانحه ایجاد شده یا ممكن است در چندین سال بعد علایم خود را نشان دهد.
واكنش كودكان به بحران در سنین مختلف شامل قبل از مدرسه، مدرسه و نوجوانی با یكدیگر متفاوت است كه می توان در این زمینه به از دست دادن كنترل و ثبات، ترس، نگرانی، اضطراب، اختلالات خواب و شكایات حسی اشاره كرد.
علاوه بر موارد یاد شده در كودكان، این واكنش ها در نوجوانان نیز به طور خاص باعث رفتارهایی مانند خودكشی و مصرف مواد مخدر می شود.
* ترس بلای جان زنان باردار در روستاهای زلزله زده
زنان باردار جزیی از گروه های آسیب پذیر در حوادث به شمار می روند كه به دلیل ویژگی های جسمی خاص خود باید از كمك های ویژه ای در حوادث و سوانح برخوردار شوند، اما در زلزله اخیر تازه آباد شهرستان ثلاث باباجانی ترس بلای جای زنان باردار در روستاهای زلزله زده شده است.
خدمات حمایتی به زنان باردار و گرفتار در انواع حوادث به ویژه زلزله های مخرب و ویرانگر با حضور گروه بهداشت باروری باید به صورتی ارایه شود كه تبعات ناشی از استرس و ترس از زلزله در این گروه های آسیب پذیر كاهش یابد.
این خدمات می تواند شامل مراقبت از مادران باردار، زایمان بهداشتی و ارایه خدمات تخصصی زایمان، مراقبت پس از زایمان، مراقبت از نوزادان و تنظیم خانواده و پیشگیری از بیماری های مختلف در مناطق زلزله زده باشد.
اما جای ارائه اینگونه خدمات در روستاهای چم زرشك، ده عباس، پالان نرگس، زمكان و هلول مناطق زلزله زده تازه آباد مركز شهرستان ثلاث باباجانی استان كرمانشاه خالی است.
ملوك نظری فرد یكی از بانوان باردار در روستای چم زرشك سفلی در گفت و گو با خبرنگار اعزامی ایرنا می گوید: من كه هفت ماهه باردار هستم پس از وقوع زلزله دچار مشكلات شدیدی شدم و نمی دانم با این وضعیت چگونه برخورد كنم از آنجایی كه بضاعت كامل مالی برای عزیمت به سایر شهرستان ها را برای ویزیت ندارم، دچار استرس و ترس شده ام.
سارا عزیزی یكی دیگر از بانوان باردار این روستاست كه 9 ماهه باردار است با گریه می گوید: پس از زلزله دیگر حركت كودكم را حس نمی كنم به نظرم هنگام فرار به زمین خورده باشم، نمی دانم باید چكار كنم و از ادامه این وضعیت وحشت دارم.
ده ها مورد از این موارد را می توان در این منطقه زلزله زده مشاهده كرد؛ زنان خواهان این هستند كه پزشكان برای معاینه و ویزیت آنان به این روستا عزیمت كنند، آنان می گویند كه ترس از زلزله مثل خوره به جان آنها افتاده و نمی دانند باید چه كنند.
* زنان سالمند هم نیازمند خدمات
زنان سالمند روستاهای زلزله زده تازه آباد نیز به دلیل ضعیف شدن توان جسمی، كاهش حس های بینایی و شنوایی، معلولیت های مختلف، وحشت و استرس بیش از اندازه از وقوع زمین دارای نیازهای اساسی هستند كه باید پیگیری شوند.
رسیدگی به نیازهای اساسی این گروه از زنان سالمند كه در حوادث غیرمترقبه به عنوان آسیب پذیرین گروه های انسانی محسوب می شوند، به خوبی دیده نشده است.
سالمندی دوره مهم و بحرانی برای هر انسانی است زیرا سالمند در این مقطع زمانی كار خود را از دست داده، فرزندان خود را از خود جدا شده می بیند و به نوعی تنهایی را حس كرده و در عین حال توانایی های جسمی و روحیش نیز كم می شود به طوری كه این شرایط باعث می شود در بیشتر موارد دچار افسردگی شود.
كوكب عزیزی بانوی سالمند روستایی كه دچار سوختگی است به ایرنا می گوید: هم اكنون زنان سالمند این روستا با مشكلات زیادی مانند انواع كمردرد و پا درد مواجه هستند و از نظر روحی نیز شرایط خوبی ندارند.
شوكت فتحی یكی دیگر از بانوان سالمند این روستاست كه از ناراحتی قلبی رنج می برد، او می گوید: ای كاش پزشكان برای ویزیت و درمان به روستای ما می آمدند تا ما را درمان كنند.
وی افزود: از زمان وقوع زلزله كه با ترس و لرز از خانه به بیرون فرار كردم؛ درد از ناحیه قفسه سینه به كتف چپم می زند خواب و خوراك را بر من حرام كرده است. سئوال مهمی كه در اینجا مطرح است این است كه مسئولیت حفاظت از زنان سالمند در زمان وقوع انواع حوادث طبیعی و غیرطبیعی با چه كسی است؟ خودشان، بستگان، دولت یا هر سه. ارائه جواب درست به این سئوال پیچیده است زیرا این سئوال همان بحث های همیشگی مربوط به نقش سازمان های دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح را به یاد می آورد.
زلزله 5.9 ریشتری ساعت 2 و 43 دقیقه بامداد یكشنبه چهارم شهریور ماه جاری تازه آباد در استان كرمانشاه را لرزاند كه بر اساس اخبار اعلام شده در این حادثه 2 نفر از هموطنان جان باختند و 241 نفر مصدوم شدند.
شهرستان ثلاث باباجانی با 38 هزار نفر جمعیت در 136 كیلومتری شمال غرب كرمانشاه واقع شده است.
گزارش از: فرهاد شرف پور
اجتمام*7029*1834
تهران- ایرنا- زلزله 5.9 ریشتری تازه آباد مركز شهرستان ثلاث باباجانی به خوبی نشان داد كه زنان متاثرین واقعی و خاموش حوادث غیرمترقبه هستند و بیش از سایرین به حمایت های روانی و عاطفی نیاز دارند.
