تعامل و مدارا؛ میراث اندیشه آیت الله طالقانی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ آیت الله سیدمحمود طالقانی با بینش ژرف خود و با استدلال به قرآن و عترت در دوره رژیم پهلوی، «مسجد هدایت» را پایگاه روشن اندیشی، ایمان، اعتقاد و مجاهدت كرد و به دست جوانان پرشوری كه از حوزه، دانشگاه، بازار و ... مشتاقانه به جلسه های درس تفسیر قرآن او می آمدند، مرز جدایی دین از سیاست را از میان برداشت و سیاست را وارد مسجد كرد.

این روحانی مبارز از یك طرف دغدغه تحول فكری مردم در داخل كشور را در سر داشت و می كوشید كه ملت ایران از حاكمیت استبداد و نفوذ بیگانگان در امان باشند و از طرفی دیگر، در اندیشه سرنوشت مسلمانان جهان نیز بود. به همین سبب نیز در ‏1348 و 1349خورشیدی درباره فلسطین سخنرانی كرد و فطریه عیدفطر را برای مسلمانان آواره فلسطین فرستاد.

او در طول سال های مبارزه با انواع سختی ها و زندان روبرو شد و در این راه از هیچ كوششی فروگذار نشد تا اینكه توانست به همراه ملت ایران نهضت انقلاب اسلامی را به پیروزی برساند.

آیت الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در نخستین جلسه‌ شورای انقلاب به ریاست شورا انتخاب شد. همچنین امامت نماز جمعه و نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان از دیگر وظایف وی بود.

سرانجام این مبارز نستوه در 19 شهریور 1358 خورشیدی پس از سال ها مبارزه با استبداد و روشنگری در راه اسلام و قرآن به دیار باقی شتافت.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت آیت الله طالقانی درباره اندیشه سیاسی، فكری و اجتماعی این روحانی مجاهد با «محمدرضا كائینی» پژوهشگر تاریخ و محقق اندیشه و زندگی آیت الله طالقانی به گفت وگو پرداخته است.

**نسبت آیت الله طالقانی با گروه های سیاسی
كائینی درباره نسبت آیت الله طالقانی با گروه های سیاسی گفت: برای شناخت این نسبت در وهله نخست باید اندیشه آیت الله طالقانی مورد شناخت قرار گیرد تا بتوان این ارتباط را مشخص كرد. نسخه سیاسی وی برای جامعه مبتنی بر برداشت های او از قرآن و نهج البلاغه است البته با بهره گیری از دستاوردهای علمی و تجربی روز. به عبارتی روشن تر آیت الله طالقانی معتقد بود كه علم و دستاوردهای علمی و تجربی بشر جزء در مسیر اثبات معارف دینی نمی تواند موفق باشد و به همین صورت معارف دینی هم بدون این دستاوردها ناقص است.

این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: با توجه به چنین اندیشه ای، نوع تعامل آیت الله طالقانی با گروه های سیاسی كه متفاوت از او می اندیشیدند، همدلانه، مبتنی بر نقد و تضارب آراء بود به عبارتی روشن تر او به طرد و دور كردن افراد اعتقاد نداشت بلكه بیشتر به طرد افكار می پرداخت به همین دلیل هیچ فردی را از خود دور نمی كرد و تنها فكر و اندیشه آنان را همدلانه و مشفقانه مورد نقد قرار می داد. از این رو می توانست با همه گروه ها تعامل و ارتباطی حسنه داشته باشد.

** اسلام و ملی گرایی در اندیشه آیت الله طالقانی
این محقق درباره نسبت ملی گرایی با اسلام در اندیشه این روحانی مبارز توضیح داد: تفسیری كه وی از ملی گرایی داشت تفاوت و تضادی با علایق دینی خود به عنوان یك عالم شیعی و اسلامی پیدا نمی كرد. آیت الله طالقانی اعتقاد داشت كه در وهله نخست باید مسلمانان اطراف خود را ببینند و سپس به نواحی دیگر بپردازند به همین سبب هم ملی گرایی او هیچ منافاتی با اسلام نداشت. البته یك نوع جریان ملی نیز در كشور وجود داشت كه دخالت دین در سیاست را جایز نمی دانست در صورتی كه در اندیشه آیت الله طالقانی اسلام و ملی گرایی با هم آشتی داده شده بود و اهتمام به امور مسلمانان و مشاركت در مقوله های سیاسی و تلاش برای سر وسامان دادن به مسایل سیاسی به عنوان یكی از مصادیق اهتمام به امور مسلمانان و یك وظیفه شرعی به شمار می رفت.

**آیت الله طالقانی؛ پیشگام در برجسته كردن مساله فلسطین
وی در ارتباط با نگاه آیت الله طالقانی به مساله فلسطین تصریح كرد: آیت الله طالقانی جزو نخستین افرادی است كه پس از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی در مواضع و نوشته هایش نسبت به آن واكنش نشان داد. او به عنوان امام جماعت مسجد هدایت و متولی یكی از كانون های روشنگری در تهران نیز نقش مهمی در احقاق حقوق مردم فلسطین داشت.

همچنین آیت الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در خطبه ای كه در نخستین سال برگزاری نماز روز قدس ایراد كرد گفت كه حضور وی در بعضی از كنگره های جهان اسلام برای دفاع از حق فلسطین ها بوده است زیرا اگر فلسطینی ها شكست بخورند همه ما شكست خورده ایم و اگر این ملت به حقوق خود دست پیدا كنند همه مسلمانان موفق شده اند. بنابراین آیت الله طالقانی را باید از پیشگامان جلب توجه افكار عمومی در ایران به مساله فلسطین دانست.

**آیت الله طالقانی و انتشار كتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله»
كائینی درباره انتشار كتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» آیت الله محمد حسین نائینی از طرف آیت الله طالقانی عنوان داشت: آیت الله نائینی در دوره مشروطیت برای اثبات نظر مثبت اسلام نسبت به تحدید قدرت و نفی مالك الرقابی سلاطین(دایره اختیار) این كتاب را نوشت هرچند این كتاب در همان زمان جمع آوری شد. به هرحال با توجه به اینكه كتاب تنبیه الامه و تنزیه الامه درباره اثبات نگاه اسلام درباره محدودیت قدرت و مشاركت مردم و تعاون آنها در اداره امور نوشته شده است و اندیشه آیت الله طالقانی نیز با این مبانی پی ریزی شده بود این كتاب را به عنوان یك سند اسلامی از میان آراء علمای شیعه انتخاب كرد و پس از سال ها كه كنار گذاشته شده بود بر آن مقدمه ای مفصل و پاورقی هایی نوشت و منتشر كرد.

انتشار این كتاب نشان داد كه برخلاف بعضی از تصورها روحانیت شیعه هیچگاه با قدرت های نامشروع و غیردینی سرسازگاری نداشته و خواهان اجرای اصول و مبانی اسلام و مشاركت مردم در امور بوده است. به هرحال انتشار این كتاب در آن زمان كمك بسیاری به تصحیح نگاه بعضی از روشنفكران و دانشگاهی ها نسبت به روحانیت و حاملان اندیشه دینی كرد.

** جامعه امروز و اندیشه های آیت الله طالقانی
وی درباره چگونگی استفاده از اندیشه های آیت الله طالقانی برای استفاده در جامعه امروز گفت: اندیشه های آیت الله طالقانی را نمی توان از اصول و بنیان های دینی و قرآنی جدا كرد از این رو صداقت، صراحت، هم افزایی، تعامل، مشورت پذیری و پایبندی به اصول و ارزش ها به عنوان یك مجموعه، تفكر سیاسی او را تشكیل داده است. جامعه كنونی به هر نسبتی كه از این اندیشه ها دور شود به همان نسبت نیز از اصول و ارزش های اولیه اسلام و انقلاب اسلامی دور خواهد شد و جامعه نابسامانی های بیشتری را تجربه خواهد كرد.

كائینی در ادامه افزود: شفافیت در رفتار و نظارت بر تصمیم ها و عملكردهای حاكمیت از اصول بنیادی اندیشه آیت الله طالقانی است و به همین دلیل هم بود كه كتاب تنبیه الامه و تنزیه المله آیت الله نائینی را كه بیانیه ای برای مشروطیت ایران بود، با نوشتن یك مقدمه منتشر كرد.

**مصادره شخصیت آیت الله طالقانی
این تاریخ پژوه در ارتباط با مصادره شخصیت و اندیشه آیت الله از طرف برخی گروه های مختلف سیاسی توضیح داد: این یك فرآیند تاریخی سیاسی است كه شخصیت های مختلف مورد طمع گروه های سیاسی مختلف قرار گرفته اند؛ یعنی گروه های سیاسی سعی دارند كه ضعف ها و نقص های خود را در اندیشه و عمل با هزینه كردن از شخصیت و وجهه چنین افرادی جبران كنند. این نوع مصادره شخصیت آیت الله طالقانی در وهله نخست ازطرف گروهك منافقین انجام گرفت در حالی كه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی افرادی از آنها به صورت رسمی آیت الله طالقانی را به كشتن تهدید كرده بودند. با این وجود این گروهك تلاش می كرد كه از شخصیت آیت الله طالقانی در جهت مطامع سیاسی خود استفاده كند اما وی در یكی از خطبه های نماز این گروهك را تخطئه كرد.

آیت الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی جزو هیچ گروه و حزب سیاسی نبود و در یك فرآیند ملی فعالیت می كرد. همچنین جامعه با این آگاهی رسیده بود كه آیت الله طالقانی منحصر و متعلق به هیچ گروه سیاسی خاصی نیست و هر فردی می تواند اشتراك هایی در شخصیت او پیدا كند. امروزه نیز مشاهده می كنیم كه آیت الله در میان همه مردم محبوبیت دارد.

كائینی در پایان یادآور شد: امروزه نسل جوان بایستی آیت الله طالقانی و دیگر شخصیت های تاثیرگذار تاریخی خود را بشناسند. البته اینك با توجه به برخی اظهار نظرها در شبكه های اجتماعی می توان دریافت كه نوعی نوستالژی مثبت نسبت به آیت الله طالقانی وجود دارد؛ یعنی با وجود اینكه شناخت و سواد كافی در این خصوص نیست اما حس خوبی نسبت به شخصیت این روحانی مبارز مشاهده می شود.

پژوهش9370**2002**9131