به گزارش گروه فرهنگی ایرنا سیر تحول شعر دفاع مقدس و نیز نحوه برخورد با ورود فضای مجازی و ضرورت استفاده از این فضای رسانه ای در حیطه ارائه این نوع شعر و برخورد شاعران با آن از جمله مباحث میزگرد روز چهارشنبه در ستاد مركزی راهیان نور با حضور دو شاعر معاصر كشور حمیدرضا شكارسری و سعید بیابانكی بود.
**روبرویی با شعر دفاع مقدس بسته به شرایط مواجهه است
شكار سری در این نشست عنوان كرد: ابتدا باید تعریف یا باز تعریفی از شعر دفاع مقدس با توجه به زمان كنونی داشته باشیم، ساده ترین تعریف و پایه قضیه این است؛ شعری كه راجع به دفاع مقدس، ویژگی‌ها و تبعات دفاع مقدس باشد شعر دفاع مقدس است، به همین سادگی.
وی افزود: اما نزدیك شدن به این شعر با توجه به عمر چند ده ساله آن یك گونه گفتمانی می طلبد، در طول دوره ای كه از شعر دفاع مقدس می گذرد با گفتمان های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی روبرو بوده ایم كه شعر دفاع مقدس هم متاثر از آن بوده و تعریف‌هایی با حد و مرز های متفاوت به آن بخشیده است.
شكارسری گفت: تحریك و تهییج و حماسی كردن صحنه در ابتدای جنگ مرحله نخست سیر تحولی این شعر است اما در حالت فرسایشی جنگ به ویژه بعد از فتح خرمشهر ویژگی های تازه ای می گیرد و از حالت محرك و تهییجی و حماسی، وجوه رمانتیك و نوستالژیك می گیرد و به تدریج اعتراضی می شود.
این شاعر كشور گفت: سالهای انتهایی جنگ وجوه اعتراضی و توجه به ارزش های كمرنگ شده پررنگ‌تر میشود و وقتی جنگ به پایان می رسد قاعدتاً فكر می‌كنیم چون زمینه موضوع آن تمام شده این نوع شعر نیز به پایان رسیده است اما چنین نیست.
شكارسری افزود: چون این گونه شعر به گونه ای دفاع از مرزهای باورها و عقیده های ماست، سالهای بعد می‌بینیم به فهم دو مفهوم جنگ و دفاع توجه می كنند، رویدادها و حوادث كه در سالهای جنگ با ملاحظات اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی و حراستی قابل پرداختن نبوده اجازه مطرح شدن پیدا می‌كند، بنابراین بسته به اینكه در چه موقعیت و شرایطی با این شعر رو به رو میشویم ویژگی‌ها، اضلاع و كم و كیفش متفاوت میشود.
**رسانه های جدید به مخاطب حالت توریست می دهد
شكارسری گفت: با ظهور رسانه‌های جدید كه كل شعر با هر موضوعی را تحت تاثیر گذاشته وضعیت شعر دفاع مقدس نیز امیدوار كننده می شود چون وقتی تنها به كتاب اتكا می‌كنیم خواننده كم پیدا می‌كند تیراژ كم میشود نسبت به گذشته كه در نهایت باعث شده خواننده شعر كم شود.
وی افزود: شرایط جدید اجازه می دهد مخاطب حالت توریست داشته باشد و با رسانه های جدید در هر شرایطی به همه‌چیز دسترسی پیدا می‌كند، شرایط جدید اجازه می‌دهد رویارویی با اثر ادبی در فضای مجازی راحت تر و مطلوب‌تر اتفاق بیافتد و این در شرایطی است كه مخاطب در روزگار ما كم شده و مخاطب شعر دفاع مقدس حتی بیشتر از قالب های دیگر كمتر هم شده است.
شكارسری گفت: با تمام این احوال در فرهنگ ایرانی قرارداریم كه هنوز كتاب ارزش خود را از دست نداده است، موافق نیستم كه زمان كتاب گذشته و ته صف ایستاده است شاید حالت لوكس تری پیدا كرده چرا كه فضای مجازی راحت تر دسترسی به مفاهیم اتفاق می‌افتد و فقط شاید بتوان گفت كتاب آرمان گرایانه تر شده است.
**هنوز كتاب برای ارائه ذات شعر مناسب تر است
شكارسری افزود: شعر یك رسانه سرد است چون اطلاعات كمی به مخاطب می‌دهد و در نهایت موسیقی كلام آن هست كه مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد شعر را از این ذاتش اگر جدا نكنید فضای رسانه های امروز به پای كتاب نمی رسد.
وی ادامه داد: اساساً انتظار از شعر با انتظار از رمان متفاوت است، شعر نمی تواند تحلیلی به موضوع نگاه كند كه البته امروز در فضای مجازی این مفهوم صریحتر با همراهی تصویر و موسیقی و غیره ارائه می شود و در فضای مجازی امروز همراه با مدیا ها می آید كه نقش خود شعر فراموش تر می شود بنابراین هنوز كتاب برای ارایه ذات شعر مناسب تر است.
**امروز باید از لفط خوب و بد رسانه ای عبور كنیم
شكارسری گفت بررسی سردستی در فضای مجازی نشان می دهد سایت ها و شبكه هایی كه خبرها را بی‌پروا و عریان تر ارائه می دهند مخاطبان بیشتری دارند و صفحاتی كه تحلیلی و طولانی‌تر به ارائه محتوا می‌پردازند مخاطبان كمتری دارند
وی افزود: اگر بپذیریم كه مفهومی به عنوان شعر دفاع مقدس یك مفهوم سیاسی و اعتقادی است و پرداختن به آن یك پرداختن تحلیلی است و اصولا نمی توان عاطفی با آن برخورد كرد و بپذیریم كه مفاهیم سیاسی و اعتقادی مخاطب كمتری دارند می پذیریم كه این حوزه هم مخاطب كمتری دارد.
شكارسری تاكید كرد: اما امروز باید از لفظ خوب و بد و مثبت و منفی عبور كنیم و باید با شرایط همراه شویم و به مخاطب نگاه كنیم.
**فضای مجازی در دراز مدت در آفرینش ادبی هنرمند اثرگذار است
شكارسری گفت: هر پدیده ویژگی ها و آسیب هایی دارد، ارایه سریع اثر در فضای مجازی آسیب زاست اما در عین حال بی اعتنایی به توانایی های مدیا هم خود مضر است بنابراین باید از امكانات فضای مجازی استفاده كنیم.
وی افزود: وقتی مخاطب ما حتی در كوتاه مدت با این رویكرد با آثار ادبی رو به رو می شود و واكنش نشان می دهد شاعر هم تحت تأثیر قرار می گیرد پس در درازمدت در آفرینش ادبی هنرمند اثرگذار است، با كمال شوربختی و تاسف خیلی راه نجاتی متصور نیست بنابراین باید با این فضا همراه شویم و تلاشمان را برای اینكه از این طریق تفكر عمومی را همراه كنیم، انجام دهیم.
وی گفت: باید بپذیریم در این شرایط كجای مسئله و فضا قرار گرفته ایم تا نحوه برخورد را تعیین كنیم مفهوم دفاع مقدس به طور خاص و مفهوم انقلاب به طور عام خصوص وقتی چرایی برایش می گذاریم ، با مخاطب كمتری در این فضا مواجه می شود.
**بخش عمده شعر دفاع مقدس به جای چرایی به چگونگی می پردازد
بیابانكی نیز گفت: پیش از شعر دفاع مقدس باید به مفهوم كلی طرح شعر انقلاب بپردازیم هر انقلابی كه با خیزش‌های عمومی همراه است یك ادبیاتی به دنبال خودش دارد خود ریشه های ادبیات انقلاب هم به 22 بهمن ربط ندارد شاید ریشه آرمانخواهی در این نوع ادبیات از مشروطیت باشد كه تا به الان ادامه دارد.
وی افزود: البته میان شعر انقلاب و انقلابی تفاوت هست، وقتی انقلاب 57 پیروز شد خیلی شاید فرصت نداشت این ادبیات رسوخ پیدا كند چونن جنگ آغاز شد و به گونه ای شعر دفاع مقدس شعر انقلاب شد شاید اگر جنگ نمی شد شعر انقلاب هم راحت‌تر، به سامان تر و معقول تر راه را طی می كرد.
بیابانكی گفت: بخش عمده شعر دفاع مقدس همچون ادبیات عاشورا به چگونگی جنگ به جای چرایی می پردازد و پس از جنگ نیز شعرهای دفاع مقدس بیشتر حاوی بخش عاطفی ماجرا بودند به همین خاطر ماندگار هم شدند.
وی افزود: شاعران زمان جنگ را باید به سه دسته تقسیم كرد، شاعران خاموش كه كاری نداشتند چه اتفاقی افتاده، دسته دوم بعضی طیف شاعران انقلابی بودند كه مثل لشكر پیاده نظام بودند، بسیاری از نوحه های بسیار ساده كه شاید ارزش ادبی هم نداشت می سرودند كه كار خیلی مهمی انجام می‌دادند و نقش تهییجی داشتند و این شعرا در این دوران شكل گرفتند.
به گفته وی گروه سوم شاعران بینابین بودند كه در مقابل این حركت ایستادند و به گونه ای تقبیح و نقد كردند كه شعرشان خاصیت ضد جنگ داشت.
بیابانكی افزود : جنگ وقتی تمام میشود ادبیات آن تازه آغاز میشود، بنابراین شاعران دفاع مقدس به لحاظ اجتماعی و نسبی به شاعرانی كه جنگ را دیده اند و ندیده اند تقسیم می شوند كه شاعران جنگ ندیده نسل جدیدی هستند كه آثار ارزشمندی هم دارند.
این شاعر معاصر كشور گفت: شعر سفارش اجتماع به شاعر است و هر دهه، جامعه یك چیز را از شاعر طلب می‌كند، شعر دفاع مقدس تمام شدنی نیست اما شكل ارائه آن در دهه های مختلف متفاوت است.
بیابانكی افزود: در دهه 60 رسانه های كاغذی و تلویزیون و رادیو رسانه های اول بودند اما امروز رسانه مكتوب دورانش تمام شده و شكل رسانه ها تغییر كرده است.
وی گفت: فرق شعر با رمان در یك چیز است، رمان را هركسی باید به طور انفرادی بخواند اما شعر این گونه نیست و سینه به سینه منتشر و نقل می شود كه از طریق رسانه های جدید امكانپذیرشده است؛ امروز فضای مجازی به عنوان یك ابر رسانه آمده و بسیاری از رسانه های قدیمی را حذف كرده است.
بیابانكی گفت: از وقتی وبلاگ های فارسی در ایران شكل گرفت اكثر شاعران به طرف آن رفتند و به تدریج كتاب در آخر صف ایستاده كه این ضرورت دنیای جدید است.
**شعر دفاع مقدس از موسیقی عقب مانده است
بیابانكی گفت: شعر اساساً یك هنر سرد است، در مقایسه با موسیقی و سینما، شعر و نقاشی هنرهای خاموش و سرد هستند اما در رسانه‌های جدید این هنرها در هم آمیخته می شود و مخاطب جمع جبری شعر با شاعر را میپذیرد.
وی افزود: الان مخاطب به گونه‌ای فریب می‌خورد آنقدر كه فضای مجازی شعر را تخریب كرده باید گفت فاجعه ای كه برای شعر در فضای مجازی در حال رخ دادن است، عجیب است.
این شاعر معاصر افزود: میان مخاطب شعر و مشتری باید مرز كشید مشتری را میشود ایجاد كرد و فریب داد و این در فضای مجازی راحت است ولی مخاطب را نمی شود به این راحتی ایجاد كرد.
بیابانكی افزود: چیزی كه مجموعه فرهنگی كشور از آن غافل شده این است كه شعر دفاع مقدس و انقلاب از یك مدیای مهم و تاثیرگذار به نام موسیقی كشور عقب مانده است.
**عرصه موسیقی پاپ از دفاع مقدس خالی است
بیابانكی گفت : اثرگذار ترین و جذاب ترین عرصه موسیقی، ترانه به ویژه ترانه های جوان پسند پاپ است كه این عرصه امروز از ادبیات دفاع مقدس خالیست.
وی افزود: از سوی دیگر برای ارایه شعر از چهره های سنتی باید حذر كرد و به شكل های جدید رو آورد، سناریو ساختن برای شعر را امروز باید تقویت كرد و به شكل دراماتیك قصه ای و روایتی رفت، دوره چگونگی دفاع مقدس گذشته و الان دوره چرایی است اما امروز اگر بخواهیم از چرایی حرف بزنیم حذف می شویم.
**گفتن از اختلاس به زبان شعر گفتن از دفاع مقدس است
بیابانكی گفت: امروز در شرلیط بعد از جنگ قرار داریم و این فرهنگ هشت ساله در همه چیز ما اثر گذاشته و ما آن را رد نخواهیم كرد.
وی افزود: اگر امروز ما به زبان شعر از این همه فضای اداری و اختلاس بگوییم از دفاع مقدس گفته ایم كه البته جسارت و حمایت بیشتری می طلبد.
فراهنگ ** 3009 ** 1418
تهران-ایرنا- شعر دفاع مقدس به عنوان گونه ای هنری كه به امر مقدس دفاع در حوزه سرزمینی و ایدئولوژیكی می پردازد، امروز از قالب كتاب فراتر رفته و پا به حوزه های رسانه ای جدید گذاشته است كه این مساله نیاز به تحلیل دارد.
