نیما یوشیج، شاعر نوگرای شعر فارسی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، نیما یوشیج پدر شعر نو در زبان و ادبیات فارسی شناخته می شود كه در یك روز پاییزی در 1276خورشیدی در مازندران متولد شد. او در 12 سالگی به همراه خانواده به تهران رفت و پس از مدتی زبان فرانسه و عربی را فرا گرفت. نیما به تشویق استادش نظام وفا سرودن شعر را آغاز كرد و بر اثر آشنایی با زبان و ادبیات فرانسه، راهی تازه در برابرش آشكار شد. مطالعات و تحقیقات او در این زمینه به ثمر نشست و اینگونه او سبكی تازه را در شعر در پیش گرفت. رویدادهای اجتماعی سال‏های 1300 و 1301 خورشیدی نیما را به كناره‏گیری از مردم و زندگی در میان جنگل‏ها، دامان طبیعت و هوای آزاد كشاند و آنجا بود كه منظومه «افسانه» را سرود.

این منظومه نقطه عطف و سرآغاز شعر فارسی معاصر محسوب می شود. او در این اثر با استفاده از قالب، وزن و محتوای جدید، شكلی نو در شعر كلاسیك ایجاد كرد. این منظومه شعری غنایی و عاشقانه به شمار می رود كه از مایه های كلاسیك نیز برخوردار است. در قسمتی از این منظومه زیبا می خوانیم:

در شب تیره، دیوانه ای كاو
دل به رنگی گریزان سپرده
در دره ی سبز و خلوت نشسته
همچو ساقه ی گیاهی فسرده
می كند داستانی غم آور
در میان
بس آشفته مانده
قصه ی دانه هست و دامی
وز همه گفته ناگفته مانده
از دلی رفته دارد پیامی
داستان از خیالی پریشان
ای دل من، دل من دل من

این شعر مهمترین اثر نیما شناخته می شود كه حد فاصلی است میان دنیای شعر قدیم و دنیایی كه این شاعر بعدها در شعر به وجود آورد. او با سرودن این شعر همه بنیادها و ساختارهای شعر كهن فارسی را به چالش كشاند و در شعر، انقلابی نو به پا كرد. افسانه نیما گرچه در آغاز مورد تاخت و تاز شاعران قرار گرفت اما بعدها چند تن از شاعران پرآوازه آن عصر همچون «میرزاده عشقی، ملك الشعرای بهار، سید محمدحسی شهریار» به تدریج به پیروی از او پرداختند و هریك با سبك و با زبان و بیان ویژه خود، شكل و وزن افسانه را تقلید كردند و این خود برای افسانه مایه اعتباری شد و بدین سان با وجود مخالفت ها و بی اعتنایی های فراوان نام افسانه و نیما بر سر زبان ها افتاد و بدین شكل جای شایسته خود را در میان شعر معاصر فارسی باز كرد.

** خانواده سرباز
نیما پس از افسانه از 1301 تا 1316 خورشیدی به سرودن شعرهای گوناگون پرداخت. از یك طرف چهار پاره هایی مانند شیر، شمع كرجی ف قو و منظومه خانواده یك سرباز را در تكامل فرم افسانه سرود و از طرف دیگر به شكل های سنتی به ویژه قطعه و رباعی روی می آورد. قطعه تمثیلی و طنز آمیزی مانند چشمه كوچك، بز ملا حسن، كرم ابریشم وكبك، پرنده منزوی، خروس ساده، خروس و بوقلمون، آتش جهنم، اسب دوانی، انگاسی، عمو رجب عبد الله طاهر و كنیزك و میرداماد را پدید آورد و رباعیات فراوانی سرود. بهترین كار نیما در این سال منظومه خانواده یك سرباز محسوب می شود كه در آن از طرز تفكر و بیان افسانه به دور می شود و به نوعی تفكر و بیان انسانی اجتماعی می رسد.

او منظومه «خانواده یك سرباز» را پس از افسانه در زمان امپراطوری نیكلای روس و برای سربازهای گرسنه قفقاز سرود. این شعر روایتی شعرگونه دارد كه در آن عناصر روایی چون زاویه دید، درون مایه، شخصیت پردازی و فضا به كار گرفته شده و موضوع اصلی این شعر روایی به مساله ای اجتماعی پرداخته است و در آن گرایش نیما به رئالیسم را مشخص می كند. در واقع داستان نقطه عطفی برای گذار نیما از رمانتیسم به رئالیسم به شمار می رود. هر چند هدف نیما در این اثر داستان گویی نیست و برای بیان اندیشه خود از داستان یاری طلبیده است. این مطلب در طول داستان و بیشتر در قسمت هایی كه شاعر خود را نشان می دهد، به طور كامل آشكار می شود:

شمع می سوزد بر دم پرده
تا كنون این زن خواب ناكرده
تكیه داده است او روی گهواره
آه بیچاره آه بیچاره
وصله چندی است پرده خانه اش
حافظ لانه اش
مونس این زن هست اه او
دخمه تنگی است خوابگاه او
در حقیقت لیك چار دیواری
محبسی تیره بهر بدكاری
ریخته از هم چون تن كهسار
پیكر دیوار

** آفرینش ققنوس در شكل و بیانی نو
نیما یوشیج در 1316 خورشیدی با سرودن ققنوس در شكل و بیانی تازه و شیوا پدیده ای نو آفرید و با این آفرینش، شعر نو در زبان فارسی متولد شد. نیما با آگاهی از زبان فرانسوی و آشنایی با سبك های رمانتیسم و سمبولیسم این شكل تازه را با زبان و محتوای شاعرانه و انقلابی خلق و كشف می كند. او به شعر فارسی كه سنت و تكرار آن را فرسوده و بیمار كرده بود، جان تازه ای بخشید و راهگشا و راهنمای دیگر شاعران و نو خواهان شد. ققنوس در واقع كنایه ای از خود شاعر و شعر او است. نیما نمی خواهد زندگیش مانند زندگی دیگران در خواب و خور سپری شود.

ققنوس مرغ خوشخوان اواره جهان
آواره مانده از وزش بادهای سحر
بر شاخ خیزران
بنشسته است فرد
بر گرد او به هر سر شاخی پرندگان
او ناله های گمشده تركیب میكند
از رشته های پاره ی صدها صدای دور
در ابرهای مثل خطی تیره روی كوه
دیوار یك بنای خیالی
می سازد

بدین سان نیما كار بزرگ خود را شروع می كند و شعر آزاد نیمایی كه بسیاری از شاعران نو پرداز از اصول آن بی خبر هستد پا به عرصه شعر فارسی می گذارد.

** تاثیرگذاری در سبك غزل
نیما، وزن را برای شعر لازم می دانست اما برپایه اندیشه وی یكسان بودن طول مصراع ها در یك شعر ضروری نبود. همچنین كوتاه و بلند بودن مصراع ها در شعرهای این شاعر از ویژگی منحصر به فرد شعر نیما یوشیج محسوب می شود. این شاعر پرآوازه در سبك غزل نیز تاثیر گذار بود و در واقع این سبك پس از وی شكل دیگری به خود گرفت و كامل تر از پیش به راه خود ادامه داد.

** آثار به جای مانده از نیما
پدر شعر نو فارسی آثار گران بهایی همچون منظومه نیما، خانواده سرباز، مانلی، افسانه و رباعیات، ماخ اولا، شعر من، شهر شب و شهر صبح، ناقوس قلم انداز، فریادهای دیگر و عنكبوت رنگ، آب در خوابگه مورچگان، مرقد آقا، كندوهای شكسته، آهو و پرنده ها، توكایی در قفس و آی آدم ها را از خود به یادگار گذاشته است.

** سرانجام نیما
سرانجام نیما در شب 16 دی 1338 خورشیدی به علت بیماری ذات الریه در گذشت. در قسمتی از وصیت نامه علی اسفندیاری ملقب به نیما یوشیج آمده است: «امشب فكر می كردم با این گذران كثیف كه داشتم ام بزرگی كه فقیر و ذلیل می شود حقیقة جای تحسر است . فكر میكردم برای دكتر مفتاح چیزی بنویسم كه وصیت نامه من باشد به این نحو كه بعد از من هیچكس حق دست زدن به آثار مرا ندارد بجز دكتر محمد معین اگر چه مخالف ذوق من باشد. دكتر محمد معین حق دارد در آثار من كنجكاوی كند ضمنا دكتر ابوالقاسم جنتی عطائی و آل احمد با او باشند به شرطی كه هر دو با هم باشند. ولی هیچكس از كسانی كه به پیروی از من شعر صادر فرموده اند در كار نباشند كاغذ پاره های مرا باز كنید. دكتر معین كه هنوز او را ندیده ام مثل كسی است كه او را دیده ام اگر شرعا می توانم برای ولد خود قیم داشته باشم دكتر معین قیم است ولو اینكه او شعر مرا دوست نداشته باشد . اما ما در زمانی هستیم كه ممكن است همه این اشخاص نامبرده از هم جدا بد شان بیاد و چقدر بیچاره است انسان.»

پژوهشم**9117**2002**9131