بريتانيا از يك سو با بحران سياسي داخلي مواجه است، از سوي ديگر همگرايي اروپايي را در قبال يكجانبه‌گرايي آمريكايي در معرض تهديد مي‌بيند و همچنين به واسطه مساله خروج از اتحاديه اروپا نياز مبرمي به حمايت ايالات متحده در دوران پسا بريگزيت دارد. به همين دليل هنوز مشخص نيست كه آيا در مساله برجام به صورت صرف با اروپا همراهي نشان مي‌دهد يا اينكه در ميانه آمريكا و اروپا قصد دارد نوعي سياست پاندولي را ايفا كند؟
همزمان با بازگشت دور دوم تحريم‌هاي ثانويه آمريكا عليه ايران و در راستاي رايزني‌هاي مستمر ايران و اروپا در جهت حفظ و تداوم توافق هسته‌اي، روز گذشته جرمي هانت وزير خارجه بريتانيا به تهران سفر كرد تا با مقامات كشورمان گفتوگو و رايزني كند. به گفته منابع خبري اين سفر در برگيرنده مسائل مختلف دو جانبه ميان تهران و لندن بود، اما مهمترين محور گفت‌و‌گوها به موضوع برجام و سازوكار ويژه اروپا براي ادامه همكاري‌هاي تجاري-مالي ايران با جامعه جهاني باز مي‌گشت.
در همين راستا، جرمي هانت پيش از سفرش به تهران برجام را يكي از اجزاي ضروري حفظ و ثبات خاورميانه توصيف كرده و گفته بود تا زماني كه ايران به تعهدات خود در اين توافق عمل كند، ما نيز به برجام پايبند خواهيم بود. اين تاكيد از سوي كشورهاي اروپايي مبني بر پايبندي ايران به برجام و مطرح شدن آن به عنوان يك پيش‌شرط مهم، در حالي مطرح مي‌شود كه طبق تاكيدات متعدد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران به تمامي تعهدات هسته‌اي خود ذيل توافق برجام متعهد مانده است.
از سوي ديگر وزير خارجه انگليس در مورد دو موضوع يعني پرونده نازنين زاغري و نيز بحران يمن نيز پيش از سفرش به تهران گفته بود: در اين سفر قرار است با وزير خارجه و دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران ديدار و در مورد بازداشت شهروندان دوتابعيتي ايراني- انگليسي گفتوگو داشته باشم. همچنين با مقامات ايراني در مورد جنگ يمن و لزوم پايان يافتن آن نيز مذاكراتي صورت خواهد گرفت.
** هشدار ايران به شركاي اروپايي برجام
وزير خارجه انگليس در حالي در تهران به سر مي‌برد كه عباس عراقچي معاون سياسي وزارت خارجه كشورمان نيز در سفر اروپايي خود طي ديدار با مقامات ايتاليا و اسپانيا از مسئوليت كشورهاي اروپايي در حفظ برجام سخن گفته است. عراقچي در تازه‌ترين اظهارات خود روز گذشته طي همايشي در دانشگاه علامه طباطبايي گفت: هر چند اروپا از لحاظ مواضع سياسي در طول شش ماهي كه آمريكا از برجام خارج شده است كم نگذاشته، اما اين مدت كمي نيست كه اروپا قادر نباشد اقدامات عملي را انجام دهد. آنها همچنان قادر نيستند كه سازوكار ويژه (SPV) را به دليل فشارهاي آمريكا اعلام كنند. هنوز هيچ كشوري در اروپا حاضر به ميزباني از سازوكار ويژه اروپا نشده و عملاً آنها از ثبت SPV ناتوان هستند.
عراقچي همچنين تصريح كرد كه اگر ايران تا به امروز در برجام مانده به دليل منافع سياسي و اقتصادي آن است، اما اروپايي‌ها بايد بدانند كه اين شرايط پايدار نخواهد ماند و وضعيت نمي‌تواند به اين شكل ادامه پيدا كند.
** نگراني آمريكا از همكاري ايران و اروپا
يكي از مهمترين مسائل ميان ايران و ساير شركاي برجام براي حفظ توافق هسته‌اي موضوع بهره‌مندي ايران از منافع آن است. امري كه بارها توسط كشورهاي اروپايي مورد تصريح قرار گرفته و حتي در جلسه وزيران خارجه ايران و 1+4 در نيويورك طي بيانيه‌اي 12 بندي مورد تاكيد قرار گرفت. در همين راستا، اروپايي‌ها ضمن انتقاد از سياست‌هاي يكجانبه دولت آمريكا قصد دارند با راه اندازي يك سازوكار ويژه، مراودات اقتصادي با ايران را با دور زدن تحريم‌هاي آمريكا ادامه دهند. هر چند هنوز جزئيات دقيقي از اين سازوكار و مكانيسم مشخص نيست، اما SPV نوعي سيستم بورس مانندي است كه ايران مي‌تواند در ازاي فروش نفت به يكي از كشورهاي اروپايي، از كشور ديگر كالا يا خدمات دريافت كرده و مراودات مالي را با جايگزيني يورو به جاي دلار ادامه دهد.
اين مساله دستمايه‌اي شده تا برخي تحليل‌گران معتقد باشند، علت دو دستگي در كاخ سفيد براي تشديد با تعديل تحريم‌هاي ايران همين موضوع جايگزيني دلار به جاي يورو است. به گفته ناظران استيون منوچين وزير خزانه‌داري آمريكا اكنون با جان بولتون بر سر اين مساله اختلاف نظر دارد و معتقد است كه اين روند ممكن است علاوه بر انزواي آمريكا در تحريم‌هاي ايران، يك رويه مستقل از سوئيفت ميان ايران و اروپا ايجاد كند كه سيستم سوئيفت را بي اهميت سازد.
** موارد مبهم در سازوكار ويژه اروپا
از همان فرداي روز خارج شدن آمريكا از برجام، ايران به ساير شركاي اين توافق بين‌المللي هشدار داد كه در صورت محقق نشدن منافع تهران از برجام، لزومي به ماندن در اين توافق وجود نخواهد داشت و ساير طرف‌ها به خصوص اروپا بايد علاوه بر حمايت سياسي، نوعي راهكار عملي را نيز براي بهره‌مندي از مزاياي برجام اجرايي كنند. با گذشت شش ماه از زمان خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي هر چند بحث سازوكار ويژه يا SPV، به صورت جدي ميان كشورهاي اروپايي مطرح است و حتي روز گذشته فدريكا موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا در تازه‌ترين اظهارات خود ضمن حمايت چندباره از توافق هسته‌اي، تاكيد كرد كه بايد مساله برجام از ساير موضوعات مرتبط با ايران جدا شود و وزراي اقتصاد سه كشور اروپايي براي نهايي كردن SPV سخت تلاش مي‌كنند، اما برخي از تحليل‌گران معتقدند كه علاوه بر طولاني شدن اجراي اين مكانيسم ويژه، دو موضوع نيز در‌خصوص عملياتي شدن آن وجود دارد.
نخست بحث حقوقي اين مكانيسم است كه همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد و مشخص نيست كه آيا در مذاكرات دوجانبه با ايران اين بحث به طور دقيق مشخص شده است يا نه؟ و موضوع دوم عدم استقبال كشورهاي اروپايي از ميزباني SPV است كه تا به اينجاي كار اتريش و لوگزامبورگ از قبول آن امتناع كرده‌اند.
به همين دليل است كه عراقچي ديروز تصريح كرد: چه اروپا نخواهد با ما كار كند و در حال بازي با ما باشد و چه مي خواهد و قادر نيست، در نتيجه فرقي نمي كند. نتيجه اين است كه اروپايي‌ها يا نخواستند يا نتوانستند كاري انجام دهند. اما ما تا زماني كه باقي ماندن در برجام به نفع كشور باشد در آن مي مانيم و اگر اين نباشد ماندن در برجام فايده‌اي ندارد.
از سوي ديگر علي شمخاني دبير شوراي امنيت ملي كشورمان نيز در ديدار با وزير خارجه انگليس ضمن انتقاد از عدم همكاري مناسب اتحاديه اروپا در شرايط خروج آمريكا برجام تصريح كرد كه ايران با توجه به انفعال طرف‌هاي ديگر برابر گفتار و رفتار ناشايست آمريكا بر اساس منافع ملي و مسئوليت‌هاي خود تصميمات لازم را اتخاذ كرده است. شمخاني همچنين گفت: اگر آمريكا مقابل ايران خواسته‌هايش را به اروپا تحميل كند، فردا در مناسبات شما با ساير كشورها هم ورود خواهد كرد و اتحاديه اروپا بايد نه به خاطر برجام، بلكه به خاطر دفاع از هويت و استقلال خودش جلوي زياد خواهي آمريكا را بگيرد.
** لندن در كجاي برجام ايستاده است؟
در همين رابطه و در حالي كه يكي از سوالات اصلي اين است كه آيا اروپا توانايي حفظ برجام را دارد يا خير؟ وزير خارجه بريتانيا به عنوان اولين وزير خارجه‌اي كه پس از خروج آمريكا از برجام به ايران سفر كرده وارد تهران مي‌شود. سياست لندن در مورد ادامه همكاري‌هاي اقتصادي با ايران در حالتي دوگانه قرار دارد. اكنون دولت «ترزا مي» نخست وزير انگليس به واسطه بحران سياسي بر سر مساله بريگزيت وضعيتي متشنج دارد و هر لحظه ممكن است با راي عدم اعتماد پارلمان از مقام خود عزل شود. از سوي ديگر لندن همچنان در حال مذاكره با اروپا تا پيش از پايان ضرب‌الاجل اسفند ماه براي خروج از اتحاديه اروپاست.
امري كه همچنان بر سر مسائلي مانند مرزهاي ايرلند و تجارت آزاد واگرايي‌هاي مهمي وجود دارد و به نوعي دست لندن در مقابل ساير كشورهاي اتحاديه اروپا بسته مانده. اين مساله تا حدي مي‌تواند به واسطه فشارهاي اروپا براي حفظ برجام بر سياست‌هاي همكاري‌جويانه انگليس تاثير داشته باشد، اما از سوي مقابل و با توجه به روابط دوجانبه لندن و واشنگتن و لزوم حمايت ايالات متحده از انگلستان در دوران پسا بريگزيت، مي‌تواند اهرم فشاري از سوي آمريكا بر اين كشور براي همراهي با واشنگتن باشد. در نتيجه بريتانيا از يك سو با بحران سياسي داخلي مواجه است؛ از سوي ديگر همگرايي اروپايي را در قبال يكجانبه‌گرايي آمريكايي در معرض تهديد مي‌بيند و همچنين به واسطه مساله خروج از اتحاديه اروپا، نياز مبرمي به حمايت ايالات متحده در دوران پسا بريگزيت دارد.
از همين رو، هر چند جزئيات دقيقي از مذاكرات برجامي ميان وزراي خارجه ايران و انگليس تا لحظه تنظيم اين گزارش منتشر نشده است، اما اهميت اين سفر و نيز راه گشا بودن آن در ادامه همكاري‌هاي برجامي، امري است كه تا روزها و هفته‌هاي آينده بر سر اجرايي شدن سازوكار ويژه مالي و نيز كاهش تاثيرپذيري ايران از تحريم‌هاي آمريكا بايد قابل لمس و مشاهده باشد. جايي كه مشخص مي‌شود در مورد برجام، لندن با اروپا همراهي جدي دارد يا اينكه قصد دارد ميان ايالات متحده و اروپا نوعي سياست پاندولي را به اجرا بگذارد.
منبع: روزنامه ابتكار، 1397.8.29
گروه اطلاع رساني**2002**
همزمان با بازگشت دور دوم تحريم‌هاي ثانويه آمريكا عليه ايران و در راستاي رايزني‌هاي مستمر ايران و اروپا در جهت حفظ و تداوم توافق هسته‌اي، روز گذشته جرمي هانت وزير خارجه بريتانيا به تهران سفر كرد تا با مقامات كشورمان گفتوگو و رايزني كند.
