خروج قطر از اوپك؛ انگیزه ها و اهداف

'سعد الكعبی'، وزیر انرژی قطر صبح روز دوشنبه اعلام كرد كه دوحه از ابتدای سال 2019 میلادی و بعد از شش دهه از اوپك خارج می‌شود.
وزیر انرژی قطر در پاسخ به سؤالی در زمینه چرایی اتخاذ تصمیم خروج از اوپك، گفت: «این تصمیم پس از بازنگری راه‌های تقویت نقش بین‌المللی قطر و همچنین در راستای برنامه‌ریزی استراتژیك طولانی مدت اتخاذ شده است.»
به گفته الكعبی كشورش قصد دارد تولید و صادرات گاز مایع (LNG) را تقویت كند و تولید آن را از 77 میلیون تن به 110 میلیون تن برساند.
'حمد بن جاسم آل ثانی' نخست وزیر سابق قطر با دفاع از تصمیم كشورش برای خروج از سازمان كشورهای صادر كننده نفت (اوپك) ، گفت كه این سازمان برای اهدافی به كار گرفته می شود كه به منافع ملی كشور ما آسیب وارد می كند.
وی در حساب كاربری توئیتر خود نوشت : اوپك سازمانی بی فایده است. این سازمان چیزی به ما اضافه نكرد و خروج از آن تصمیمی حكیمانه است .
واكنش همسایه های قطر از جمله امارات به این تصمیم متفاوت بود.
'انور قرقاش' وزیر مشاور در امور خارجی امارات در توئیتی نوشت : از نظر سیاسی تصمیم قطر برای خروج از اوپك ناشی از شناخت كاهش نقش و نفوذ خود در سایه انزوای سیاسی است و از نظر اقتصادی هم موضوع بسیار كم اهمیت تر از آن است كه این تصمیم را توجیه كند اما باید منتظر بود تا رسانه های این كشور در آینده سازمان اوپك را هدف حملات خود قرار دهند.
پس از این كه پنج كشور شامل ایران، عراق، كویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در سال 1960 اوپك را تاسیس كردند، قطر نخستین كشوری بود كه به این گروه پیوست. این گروه در سال 1973 پس از اینكه تولید نفت را كاهش داد و كشورهای متحد با رژیم صهیونیستی در جنگ با مصر را هدف تحریم قرار داد، شهرت جهانی پیدا كرد.
در تاریخ اوپك، سه كشور این سازمان را ترك كرده اند اما دوباره به اوپك پیوستند. اكوادور پس از بحران اقتصادی و سیاسی، در سال 1992 اوپك را ترك كرد و عضویتش تا سال 2007 معلق شد. گابن در سال 1995 از اوپك خارج شد اما در سال 2016 مجددا به این گروه پیوست. اندونزی پس از این كه به مدت چند سال به واردكننده بزرگ نفت تبدیل شد، عضویتش در اوپك را در سال 2016 تعلیق كرد.
با وجودی كه وزیر انرژی قطر در مصاحبه دیروز دوشنبه خود تاكید كرده است این تصمیم فنی و راهبردی است و سیاست نقشی در آن ندارد اما كارشناسان سیاسی و ناظرین امور منطقه دستكم سه دلیل عمده را برای این تصمیم بیان می كنند:

** اعتراض به ناكارآمدی اوپك

كارشناسان اقتصادی می گویند در حالی كه كشورهای عضو و غیر عضو اوپك نوامبر سال 2016 میلادی با اجرای طرح كاهش تولید اثبات كردند كه این سازمان همچنان در عرصه تعیین قیمت جهانی نفت اثرگذار است ، اقدامات عربستان سعودی و روسیه طی دو سال گذشته كه به دنبال اعمال نظرات خود بر این سازمان هستند، موجب اعتراض سایر اعضا شده است.
این كارشناسان اعتقاد دارند كه رویكرد اوپك اخیرا با تصمیمات و نظارت این دو كشور نهایی و اجرایی می شود و نقش سایر كشورها در آن لحاظ نمی شود و به همین علت، نارضایتی قطر ممكن است از كمرنگ شدن نقش كشورهای عضو اوپك و اثرگذاری بیش از اندازه اوپك پلاس باشد.
این موضوع پیش از این اعتراض هایی را از سمت ایران هم به همراه داشته است. اعتراض ایران به تصمیمی بود كه وزرای نفت كشورهای عضو این سازمان در نشست تیر ماه خود گرفتند. آنها در این نشست توافق كردند كه میزان پایبندی اعضای اوپك و كشورهای هم پیمان به كاهش تولید نفت به صد در صد برسد.
این در حالی بود كه قبلا اعضای اوپك به همراه چندین كشور تولیدكننده دیگر نفت به رهبری روسیه توافق كرده بودند كه برای افزایش قیمت نفت، تولید روزانه این كشورها از ابتدای سال 2017 حدود 1.8 میلیون بشكه كاهش یابد.
نارضایتی ایران از برخی تصمیمات این سازمان در سخنان نماینده ایران در اوپك همزمان با خروج قطر هم تكرار شد.حسین كاظم‌پور اردبیلی، در واكنش به اقدام قطر در ترك این سازمان گفت تصمیماتی كه بعضا بدون اجماع اعضا در مورد موارد مختلف گرفته شد باعث شده است كه قطر را به این نتیجه برساند كه تمركز خود را بیشتر بر محور تولید گاز بگذارد تا موضوع نفت.
وی افزود: «تولیدكننده‌‌های دیگر از تك روی‌های عربستان و هم پیمانان روسیه عصبانی هستند.»
ناظرین امور منطقه ای همچنین در تایید ناكارآمدی اوپك به عنوان یكی از عوامل موثر در تصمیم قطر به اظهارات مدیركل اطلاع رسانی وزارت امور خارجه قطر را اشاره می كنند. 'احمد الرمیحی' در پاسخ به وزیر اماراتی كه از دوحه به دلیل خروج از اوپك انتقاد كرده بود ، گفت : اقتصاد ما مانند برخی نیست كه با یك تلفن توهین آمیز تولید نفت خود را كم یا زیاد كنیم.
الرمیحی در حساب كاربری توئیتر خود نوشت : بله اقتصاد ما آزاد و مستقل است نه مانند كشورهایی كه با یك تلفن توهین آمیز ناچار به كاهش یا افزایش تولید خود هستند
قطر یازدهمین عضو بزرگ تولیدكننده نفت در اوپك است كه با تولید روزانه حدود 600 هزار بشكه نفت خام، كمتر از دو درصد از كل تولیدات این سازمان را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین خروج این كشور از اوپك اثری پررنگ بر تصمیمات نشست پیش رو در وین كه موضوع اصلی آن «كاهش تولید» است، نخواهد داشت.
می‌توان گفت اهمیت تصمیم قطر برای خروج از اوپك به جهت ضربه‌ای است كه به شخصیت این سازمان وارد می‌شود، زیرا یكی از افتخارات اوپك همواره این بوده كه با وجود اختلافات خارجی میان اعضای این سازمان، منافع مشترك داخلی در سازمان همواره مورد احترام بوده است. مانند زمانی‌كه ایران و عراق به‌ عنوان دو عضو اوپك درگیر جنگ بودند یا حمله صدام حسین به كویت در سال 1991 میلادی. با تمام این تفاسیر، خروج قطر از اوپك می‌تواند تلنگری باشد برای رفتار سایر اعضا و سیگنالی جدی از پایان اوپك كه قطعا نیاز به بررسی بیشتر از سمت اعضای این سازمان دارد.

** ادامه تنش با سعودی ها

عربستان ، امارات ، بحرین و مصر از 5 ژوئن 2017 (15 خرداد 96) با متهم كردن قطر به حمایت از تروریسم كلیه روابط خود با این كشور را قطع كردند و مرزهای زمینی ، دریایی و هوایی را هم به روی این كشور بستند.
تحریم كنندگان 13 شرط برای از سرگیری روابط با قطر تعیین كردند اما دوحه با بیان اینكه این شروط ناقض حق حاكمیت این كشور است ، تاكنون به آن تن نداده است .
به همین دلیل است كه برخی كارشناسان معتقدند كه این تصمیم ناگهانی قطر در واقع پاسخی به ادامه تنش در این منطقه است .
'حلیما كرافت' تحلیلگر درباره خروج قطر از اوپك اعتقاد دارد كه این حركت نشان دهنده عمیق تر شدن شكاف های سیاسی میان كشورهای منطقه است .
منابع خبری كویتی روز جمعه گذشته اعلام كردند كه شاه سعودی قصد دارد با اعزام 'عبداللطیف الزیانی' دبیركل شورای همكاری خلیج فارس به دوحه از شیخ ' تمیم بن حمد آل ثانی' امیر قطر برای حضور در نشست سران شورا كه قرار است در این كشور برگزار شود ، دعوت به عمل آورد.
سی و نهمین نشست سران شورای همكاری خلیج فارس در حالی قرار است 9 دسامبر (18 آذر ) در عربستان برگزار شود كه نشست قبلی این شورا كه آذر ماه سال 96 در كویت برگزار شد از سوی سران عربستان ، امارات و بحرین به دلیل حضور امیر قطر تحریم شد.
''محمد بن عبدالرحمن آل ثانی' معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجه قطر اخیرا در نشست شورای روابط خارجی آمریكا گفت : شورای همكاری نقش و تاثیرگذاری گذشته خود را از دست داده است و نمی توان چشم اندازی برای تغییر و بهبود این شرایط تصور كرد و این ناراحت كننده است .
وی افزود: آنچه این روزها در شورای همكاری خلیج فارس مِی گذرد بسیار تاسف برانگیز است در حالی كه این نهاد در گذشته یكی از پایدارترین سازمان های منطقه محسوب می شد اما اعمال تحریم های ظالمانه علیه قطر نگاه مردم كشور ما و جامعه جهانی را به این شورا تغییر و نشان داد كه این نهاد تاثیر و كارایی خود را از دست داده است.
محمد بن عبدالرحمن گفت كه نمی خواهم بدبین باشم اما معتقدم شورای همكاری خلیج فارس امكان باز تولید نقش گذشته خود را نخواهد داشت . از نظر ما باید شورای همكاری ساختاری قوی و نمونه ای موفق از همكاری های در جهان عرب باشد اما بعید است در شرایط فعلی بتوان به این سمت حركت كنیم.
طی این مدت امیر كویت تلاش های وسیعی برای حل این بحران انجام داده است اما این تلاش ها تاكنون موفقیت آمیز نبوده است .
بعد از این اختلاف روابط میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس به شدت متنشج شد واختلافات آنان را بیش از پیش كرد به نحوی كه در حال حاضر امارات ، بحرین و عربستان در یك سو و كویت ، قطر و عمان هم در سوی دیگر این میدان ایستاده اند.
پنجم آبان ماه جاری و چند روز بعد از آنكه 'محمد بن سلمان' ولیعهد سعودی در سخنانی آشتی جویانه از اقتصاد قطر تمجید كرد ، 'خالد العطیه' معاون نخست وزیر و وزیر دفاع قطر در سخنانی اعلام كرد عذرخواهی از مردم قطر ، پایان دادن به تحریم و آغاز مذاكرات شروط دوحه برای از سرگیری روابط با كشورهای موسوم به مربع تحریم است .
امیر قطر هم 29 آبان ماه گذشته با غیر قابل توجیه خواندن تحریم های اعمال شده علیه كشورش، اظهار داشت : گفت وگو با كشورهای تحریم كننده می بایست براساس اصول ثابت در روابط بین المللی و در راس آن احترام به حق حاكمیت هر كشور و عدم دخالت در امور داخلی آن باشد و این تنها راه حل برای رفع تنش با تحریم كنندگان قطر است .
تلاش برای برگزاری نشست سران شورای همكاری خلیج فارس در حالی است كه وزیران امور خارجه بحرین و مصر 21 آبان ماه پس از پایان دهمین دور مذاكرات مشترك خود كه در منامه برگزار شد، در بیانیه‌ای اعلام كردند: به خواسته‌های چهار كشور تحریم كننده قطر (عربستان، مصر، بحرین و امارات) به عنوان پایه و اساس حل بحران كنونی با دوحه، پایبند هستند.
در این بیانیه با تقدیر از تلاش های صورت گرفته از سوی كویت به عنوان میانجیگیر برای پایان دادن به این بحران ، آمده است: تمامی تلاش‌های قطر برای دور زدن این خواسته‌ها تنها به طولانی شدن زمان بحران منجر می‌شود.
'انور قرقاش' وزیر مشاور در امور خارجی امارات هم طی چند روز گذشته با انتقاد شدید از مواضع شبكه الجزیره قطر در پوشش خبری قتل جمال خاشقچی ، روزنامه نگار مخالف بن سلمان كه در كنسولگری سعودی در استانبول به قتل رسید ، دوحه را متهم به تلاش برای تضعیف سعودی ها در منطقه و جهان كرد.
بسته شدن شبكه الجزیره قطر یكی از 13 شرطی بود كه كشورهای تحریم كننده برای از سرگیری روابط با قطر تعیین كرده بودند.

*** حركت در جهت سیاست های آمریكا

خروج قطر از اوپك را می‌توان از زاویه سیاست‌های آمریكا نیز دید. رئیس‌جمهوری آمریكا آشكارا با اوپك و سیاست‌گذاری‌هایش در زمینه تولید مخالف است و به دنبال راهی برای تضعیف این سازمان می‌گردد تا به زعم او قیمت‌ها كاهش پیدا كنند.
پیگیری قانون ضد انحصار در آمریكا موسوم به قانون شرمن (1890) در حالی یكی از راه‌های مقابله با بقای اوپك است كه خروج یك عضو قدیمی از این سازمان و سست شدن پایه‌های اتحاد میان سایر اعضا، راه‌حل خوبی برای آمریاكیی ها به نظر می‌رسد.
در همین راستا، خبرگزاری بلومبرگ نیز گزارش داده‌ است كه از سال 2003 و سقوط صدام حسین، دیكتاتور معدوم عراق برخی از جمهوری‌خواهان آمریكا همواره تلاش كرده‌اند كه عراق را مجاب به ترك اوپك كنند. اخیراً بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران نیز از تلاش‌هایی برای فروپاشی اوپك خبر داد.
از سوی دیگر برخی كارشناسان سیاسی می گویند برتری دمكرات های آمریكا در مجلس این كشور ممكن است در آینده موجب بروز رقابت های سیاسی میان آنها و دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریكا شود. یكی از حوزه هایی كه ممكن است دمكراتهای مجلس آمریكا برای فشار به ترامپ به كار گیرند، روابط با دولت سعودی است به همین دلیل سعودی ها از هم اینك در تلاش برای ایجاد یك اتحاد راهبری با دولت روسیه هستند تا چنانچه در آینده به دلیل فشارهای مجلس آمریكا تهدیدی متوجه این كشور شد امكان استفاده از نفت به عنوان سلاح سیاسی را داشته باشد.
در صورت تحقق این پیش بینی دولت قطر با تولید 600 هزار بشكه نفت و توان افزایش تولید خود به حدود یك میلیون بشكه می تواند متعادل كننده خوبی برای بازار باشد.
خاورم**1508*1049