به گزارش ايرنا، بدون شك خشك شدن درياچه اروميه و كاهش چشمگير وسعت آن از مهم ترين چالش هاي اجتماعي و زيست محيطي ايران در 17 سال گذشته محسوب مي شود كه از متغيرهاي متفاوتي مانند ساخت بي رويه سدها، حفر پرتعداد چاه هاي مجاز، غيرمجاز و افزايش سطح كشت حوضه آبريز متاثر بوده است.
در شرايطي كه بنا بر آمار، ارتفاع آب درياچه اروميه در اوايل دهه 1380 به 1278 متر مي رسيد، به مرور تحت تأثيرعوامل فوق الذكر و در نهايت بي‌توجهي به معضلات، در 12 سال حدود 8 متر از ارتفاع آن كاسته و بخش جنوبي درياچه خشك شد.
همان گونه كه گفته شد هر چند در تبيين دلايل حشك شدن درياچه اروميه به عوامل مختلي مانند كاهش ورودي آب به اين پهنه آبي به دليل ساخت 20 سد بر روي رودخانه هاي حوضه آبريز و وجود بيش از 30 هزار حلقه چاه در آن اشاره مي شود، اما كارشناسان از كاهش سطح زير كشت پيرامون درياچه به عنوان يكي از ضرورت هاي احيا سخن مي گويند.
از اين منظر افزايش سطح زير كشت حوضه درياچه اروميه در دو بخش باغي و مزرعه در سال هاي قبل يكي از دلايل مهم تاثيرگذار بر تشديد روند خشك شدن اين پهنه آبي محسوب مي شود كه بايد راهكاري براي ان انديشيد.
البته كاهش سطح زير كشت و استفاده از الگوي كشت كم آب اتفاق جديدي نيست و پيشينيان محل از روي تجربه به درستي دريافته بودند كه بقاي درياچه اروميه در گروي كاشت محصولات كم آب بر است و به همين دليل نيز در قديم كشت تنباكو و انگور كه در مقايسه با سيب و چغندر مصرف آب كمتري دارند، در پيرامون اين پهنه آبي رواج داشت.
از سوي ديگر درك ضرورت كاهش سطح كشت به عنوان يكي از متغيرهاي تاثيرگذار در احياي درياچه اروميه از ابتداي روي كارآمدن دولت تدبير و اميد و تشكيل «ستاد احياي درياچه اروميه» مدنظر بوده است، به گونه اي كه داود رضا عرب، سخنگوي اسبق ستاد احياي درياچه اروميه، در سال 1393 از برنامه اين نهاد براي كاهش 40 درصدي سطح زيركشت در حوضه آبريز اين پهنه آبي خبر داده بود؛ اتفاقي كه به نظر مي رسد به دليل ضعف در جلب مشاركت جوامع محلي تاكنون ميسر نشده است.
دانشيار گروه مديريت محيط زيست واحد علوم و تحقيقات با تاكيد بر ضرورت جلب مشاركت مردمي براي احياي درياچه اروميه، ساخت بيش از 20 سد و افزايش سطح زيركشت را مهم‌ترين عوامل خشك شدن اين درياچه برشمرد.
دكتر رضا ارجمندي با بيان اين كه ادامه وضعيت فعلي درياچه اروميه منجر به فاجعه زيست‌محيطي خواهد شد، گفت: تغيير الگوي كشت و افزايش سطح زيركشت زراعي و باغي نيز دليل ديگري در كاهش ميزان آب ورودي به درياچه اروميه است.
وي اظهار داشت: جايگزيني محصولات زراعي و باغي كم‌آب‌بَر نظير انگور، گندم و جو با محصولات پرآب‌بَر مانند سيب، گلابي، گيلاس، ذرت و چغندرقند كه تا چهار برابر نيازمند آبياري بيشتر هستند، در تثبيت و احياي وضعيت درياچه اروميه بسيار تاثيرگذار است.
ارجمندي تشريح كرد: افزايش سطح زيركشت از 150 هزار هكتار به حدود 450 هزار هكتار در حوضه آبريز درياچه اروميه، بدون شك باعث كاهش حقابه (سهم آب ورودي) درياچه اروميه شده است.
معاون هماهنگي امور عمراني استاندار آذربايجان‌شرقي نيز گفت: جلوگيري از افزايش سطح زير كشت و كاهش مصرف آب در حوضه درياچه اروميه فرهنگ سازي لازم دارد.
جواد رحمتي اظهار داشت: بر اين اساس فرهنگ سازي براي جلوگيري از گسترش سطح زير كشت در حوضه درياچه اروميه نيازمند اتخاذ رويكرد همه جانبه است.
وي افزود: به‌رغم تصميم هاي گرفته شده براي بهبود مصرف آب از طريق توسعه سامانه هاي آبياري زير فشار، در برخي مناطق سطح زير كشت در حوضه آبريز افزايش يافته است.
وي ادامه داد: براي رفع اين مشكل نيازمند اتخاذ يك رويكرد همه‌جانبه هستيم كه بتواند با كاركردهاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و محيط زيست براي توسعه پايدار در جوامع انساني حوضه آبريز اثرگذار باشد و مانع توسعه سطح كشت در اين مناطق شود.
جواد رحمتي افزود: توسعه پايدار با توجه به موضوع هاي اجتماعي و اقتصادي در كنار مديريت محيط زيست امكان پذير است.
رييس دانشگاه آزاد اسلامي آذربايجان شرقي نيز گفت: با بهره‌گيري از ظرفيت استادان و دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي وضعيت درياچه اروميه را بهبود مي‌بخشيم.
عزيز جوانپور در خصوص اقدامات انجام گرفته در اين مركز دانشگاهي براي احياي درياچه اروميه اظهار داشت: مركز تحقيقات مديريت توسعه پايدار حوضه آبريز درياچه اروميه دانشگاه آزاد اسلامي براي رفع بحران‌هاي زيست محيطي در سطح حوضه آبريز اين درياچه و براي كمك به بهبود وضعيت محيط زيست اجتماعي، اقتصادي، اكولوژيكي و رسيدن به توسعه پايدار در حوضه آبريز را‌ه‌اندازي شده است.
جوانپور با بيان اينكه بهره‌گيري اثربخش از ظرفيت استادان و دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه آزاد اسلامي استان و كشور در حوزه محيط زيست و توسعه پايدار از ديگر اهداف تأسيس اين مركز است، گفت: اين مركز مجري طرح نظام موضوع هاي منظومه علمي مديريت، مهندسي محيط زيست و توسعه پايدار حوضه آبريز درياچه اروميه است.
وي تأكيد كرد: هدف اين مجموعه، ايجاد ساختار پژوهش اثرگذار يكپارچه شبكه‌اي(پايش) در خصوص محيط زيست و توسعه پايدار و درياچه اروميه و بسترسازي براي استقرار سامانه مديريت يكپارچه توسعه پايدار در حوضه آبريز است.
جوانپور افزود: انتظار اين است كه سازمان‌هاي مسوول، بستر و حمايت‌هاي لازم را براي بهره‌مندي از ظرفيت دانشگاه آزاد اسلامي در كنار ساير مجموعه‌هاي ملي و محلي براي احياي درياچه اروميه فراهم كنند.
معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي نيز گفت: مهم ترين مشكل اتلاف منابع آب و توسعه سطح زير كشت در حوضه آبريز درياچه اروميه، حقوقي است.
ميرمحسن حسيني قمي افزود: در مواقع وجود آب مازاد در زمين هاي كشاورزي، مديريت آب انجام نمي شود و كشاورزان درصدد توسعه اراضي در اختيار خود برمي آيند.
وي ادامه داد: بديهي است كه اعمال قانون توسط سازمان آب منطقه اي آذربايجان شرقي با كمك تشكيلات قضايي براي جلوگيري از بهره برداري غيرمجاز و بي رويه منابع آب در هر دو بخش زيرزميني و روان آب ها نيز در كاهش سطح زير كشت در حوضه آبريز درياچه نقش اساسي دارد.
معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي تاكيد كرد: از سوي ديگر جهاد كشاورزي نيز بايد با نظارت دقيق و پيگيرانه از تبديل اراضي ديم به آبي جلوگيري كند.
وي ادامه داد: در كنار همه اينها معيشت جايگزين نيز بايد براي ترغيب كشاورزان به كاهش سطح زير كشت و آب مصرفي تعريف وعملياتي شود.
رييس مركز تحقيقات مديريت يكپارچه توسعه پايدار در حوضه آبريز درياچه اروميه نيز گفت: آموزش شهروندان و جلب مشاركت عمومي لازم است اما خشكي درياچه اروميه علل مختلفي دارد كه كشاورزان و مردم بايد آن را بدانند و تكرار نكنند.
محمدابراهيم رمضاني با بيان اينكه ارتقاي سطح آگاهي نهادهاي مرتبط با احياي درياچه اروميه، موثرتر از ساكنان حوضه آبريز آن است، اظهار داشت: البته سازمان هاي مرتبط با احياي درياچه اروميه بايد مباني كاربردي و علمي داشته باشند و راهبرد مشخصي تعيين شود.
وي همچنين تاكيد كرد: براي حفاظت از منابع آب و اصلاح الگوي مصرف بايد راهبردي تعيين شود كه نه تنها با منافع و معيشت مردم منطقه تضاد نداشته باشد، بلكه بايد منافع مشترك نيز تعريف شود تا طرح هاي احيا در حوضه درياچه اروميه پيشرفت داشته باشند.
وي گفت: كشاورزان در مورد كشت جايگزين بايد توجيه شوند و بدانند كه به درآمد آنها لطمه اي نخواهد خورد.
رمضاني بيان كرد: 90 درصد گروه هاي هدف آموزشي كشاورزان هستند كه بيشترين مصرف آب را دارند بر اين اساس آنها بايد آموزش هاي درست بهره برداري از منابع آب را فرا بگيرند.
وي همچنين تاكيد كرد: براي احياي درياچه همچنين مديريت يكپارچه توسعه پايدار ضرورت دارد تا اقدامات دقيق، هماهنگ، علمي و درست پيش برود.
گزارش از: پيمان پاكزاد
3093/518
تبريز- ايرنا - كاهش سطح زيركشت محصولات كشاورزي از جمله ضرورت هاي احياي درياچه اروميه محسوب مي شود كه تحقق آن نيازمند بسترهايي چون فرهنگ سازي براي جلب مشاركت جوامع محلي، اعمال دقيق قانون استفاده درست از منابع آبي و تعهد سازمان هاي مسوول به ايفاي وظايف خود در اين ارتباط است.
