جديدترين شواهد از سطح بالاي صادرات نفت ايران از سوي معتبرترين نشريه اقتصادي جهان يعني اكونوميست منتشر شده است. آنطور كه واحد اطلاعات اكونوميست (The Economist Intelligence Unit) گزارش مي‌دهد با وجود فشارهاي حداكثري آمريكا و انتشار آمار مختلف از افت صادرات نفت ايران، اين كشور توانسته در ماه نوامبر مصادف با اولين ماه آغاز تحريم‌ها روزانه حدود 2 ميليون بشكه در روز نفت به فروش برساند. اين مقدار تقريبا 100 درصد از برآوردهاي قبلي از صادرات نفت ايران در اين ماه بيشتر است. اكونوميست مي‌نويسد: «اطلاعات به‌دست آمده توسط كارگومتريكس (CargoMetrics) (شركتي كه با فناوري پيشرفته‌اي عبور و مرور نفتكش‌ها را رديابي مي‌كند) در هفته‌هايي كه آسمان خليج‌فارس صاف و براي تصويربرداري ماهواره‌اي مناسب بوده، نشان مي‌دهد ايران در حال‌حاضر هر هفته حدود 14.5 ميليون بشكه (بيش از 2 ميليون بشكه در روز) نفت صادر مي‌كند. اين سطح از صادرات با توسل به راهكارهايي كه از پيش از شروع تحريم‌ها و اعطاي معافيت به خريداران نفت ايران توسط آمريكا آغاز شده بود، به‌دست آمده است.»
** تلاش براي صفر كردن صادرات نفت ايران
ترامپ در ماه مه سال‌جاري ميلادي از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد و بر اساس آن اعلام كرد كه ظرف 6 ماه تمام تحريم‌هاي اين كشور عليه ايران را كه به واسطه برجام تعليق شده بود، باز خواهد گرداند. موعد شروع تحريم‌ها 5نوامبر بود اما كشورهاي خريدار نفت ايران از ماه‌ها پيش از آن به دنبال جايگزين‌هايي براي نفت ايران بودند، از اين‌رو افت صادرات نفت كشور درست بعد از خروج آمريكا از برجام آغاز شد. آمريكا اعلام كرده بود كه هدف از تحريم‌ها به صفر رساندن صادرات نفت ايران است و از اين‌رو برخلاف دور قبلي تحريم‌ها (2015-2012) هيچ‌گونه معافيتي به خريداران نفت ايران نخواهد داد. اين كشور در عين حال مذاكره با ديگر توليدكنندگان نفت را براي جايگزين كردن نفت ايران در بازار آغاز كرد كه نتيجه اين مذاكرات تعليق عملي توافق نفتي 2016 اوپك و غيراوپك و افزايش شديد توليد نفت كشورهايي چون عربستان، روسيه، امارات متحده عربي و عراق بود.
با اين وجود، دنبال كردن استراتژي توقف صادرات نفت ايران به ايجاد نگراني شديد در بازار نفت درخصوص كمبود عرضه منجر شد، از اين‌رو قيمت‌ها رشد قابل‌توجهي يافت و در اوايل ماه اكتبر به بيش از 86 دلار بر بشكه رسيد. افزايش شديد قيمت‌ها موجب افزايش فشار خريداران نفت ايران به واشنگتن براي كسب معافيت از تحريم خريد نفت ايران شد، از اين‌رو با وجود ادعاهاي قبلي همزمان با آغاز تحريم‌ها آمريكا خبر معافيت 8خريدار نفت ايران از تحريم‌ها را اعلام كرد. موضوعي كه در كنار افزايش توليد آمريكا، رشد توليد كشورهاي عضو و غيرعضو اوپك و پيش‌بيني‌ها از كاهش رشد تقاضا براي نفت به شروع روند كاهشي قيمت‌ها منجر شد. كره‌جنوبي، ژاپن، هند، چين، تركيه، تايوان، ايتاليا و يونان 8 كشوري هستند كه از تحريم خريد نفت ايران معاف شده‌اند و برآورد مي‌شود اين معافيت‌ها صادرات نفت ايران را حدود يك ميليون بشكه در روز تا پايان آوريل 2019 حفظ كند.
** تلاش براي حفظ صادرات نفت
اما آنطور كه اكونوميست مي‌گويد، ايران براي صادرات نفت خود به اين معافيت‌ها اكتفا نكرده است و راهكارهايي را كه براي صادرات پنهاني نفت خود ماه‌ها پيش از شروع تحريم‌ها به‌كار گرفته بود، همچنان ادامه مي‌دهد. اكونوميست، ميزان صادرات نفت ايران را در حال‌حاضر بيش از 2 ميليون بشكه در روز برآورد و اعلام مي‌كند: «متوسط صادرات نفت ايران در ماه اكتبر و نوامبر نسبت به مه و ژوئن تنها 25 درصد كاهش يافته است. اين مقدار بسيار كمتر از برآوردهاي رسمي از ميزان صادرات نفت ايران است.» متوسط صادرات نفت ايران در فاصله ماه‌هاي مه و ژوئن بيش از 2.6 ميليون بشكه در روز بوده است و بر اساس آمار اكونوميست با افت 25 درصدي در اكتبر-نوامبر به حدود 2 ميليون بشكه در روز رسيده است. اين در حالي است كه بسياري از منابع آماري ديگر ميزان صادرات نفت ايران در ماه نوامبر را بسيار كمتر از اين مقادير اعلام مي‌كردند. به‌طور مثال رويترز در گزارشي از كاهش چند صد هزار بشكه‌اي صادرات نفت ايران در نوامبر نسبت به اكتبر خبر داده بود. در اين گزارش بر اساس اظهارات دانيل گربر، مدير اجرايي شركت Petro-Logistics اعلام شده بود كه در اوايل نوامبر ميزان خريد نفت از ايران به‌شدت كاهش يافته چراكه هيچ‌كدام از خريداران نفت ايران نمي‌خواستند زماني‌كه هنوز تكليف اعطاي معافيت‌هاي واشنگتن مشخص نشده با خريد نفت از ايران خود را در معرض خشم ترامپ قرار دهند. پترولجستيك خبر كاهش چند صدهزار بشكه‌اي صادرات نفت ايران در نوامبر را در حالي اعلام مي‌كرد كه اين شركت ميزان فروش نفت ايران در ماه اكتبر را بين 1.5 تا 1.8 ميليون بشكه در روز برآورد كرده بود. بنابراين رويترز اعلام كرد كه صادرات نفت ايران در ماه نوامبر حدود يك ميليون بشكه در روز است. بنابراين برآورد اكونوميست از ميزان صادرات نفت ايران نسبت به برآورد رويترز حدود 100 درصد بيشتر است. بر‌اساس اين گزارش، برخي برآوردهاي صنعتي نيز ميزان صادرات نفت ايران در ماه نوامبر را بين يك تا 1.5 ميليون بشكه در روز، موسسه كپلر كمتر از يك ميليون و ريفاينيتو ايكون حدود يك ميليون بشكه پيش‌بيني كرده بودند. همچنين ميزان صادرات نفت ايران يك ماه پيش از آن يعني در اكتبر حدود 1.5 ميليون بشكه در روز اعلام شده بود.
** راهكارهاي ايران
علاوه بر اكونوميست، منابع اطلاعاتي ديگري ماه‌ها پيش، از سطح بالاي صادرات نفت ايران خبر داده و آمار و اطلاعات منتشر شده از سوي منابع ديگر اطلاعاتي چون آژانس بين‌المللي انرژي، اداره اطلاعات انرژي آمريكا، رويترز و بلومبرگ را زير سوال برده بودند. به‌طور مثال، موسسه اطلاعاتي تانكر تركرز، ميزان صادرات نفت ايران در ماه سپتامبر را حدود 2.2 ميليون بشكه در روز برآورد كرده بود، در حالي كه در آن زمان منابع ديگر از صادرات روزانه 1.6 ميليون بشكه از نفت ايران خبر مي‌دادند.
تانكر تركرز خاموش كردن رادارها، جابه جا كردن محموله‌ها در وسط دريا و همچنين تعويض پرچم نفتكش‌ها توسط ايران را سه عامل گمراه شدن شركت‌هاي رهگيري نفتكش‌ها اعلام كرده بود، اكونوميست نيز در گزارش اخير خود به كار بردن اين راهكارها را دليل بالا ماندن سطح صادرات نفت ايران دانسته است. منابع صنعتي اعلام كرده بودند كه نفتكش‌هاي حامل نفت ايران گاهي سيستم AIS (يك سيستم خودكار ردگيري در كشتي‌ها) خود را خاموش مي‌كنند و آن را تنها زماني روشن مي‌كنند كه در مرحله بعدي سفر خود قرار دارند. اين موضوع شركت‌هاي ردگير نفتكش‌ها را براي تعيين زمان دقيقي كه يك نفتكش بارگيري كرده است، با مشكل مواجه مي‌كند. معامله‌گران نفتي و منابع كشتيراني معتقد بودند در دور قبلي تحريم‌ها در سال 2012 نيز ايران با خاموش كردن سيستم‌هاي ردگيري نفتكش‌هاي خود مقاصد فروش و ميزان صادرات نفت خود را پنهان مي‌كرد.
روزنامه انگليسي فايننشال تايمز نيز پيش از اين درخصوص چگونگي صادرات نفت ايران گزارشي منتشر كرده و نفتكش‌هايي كه نفت ايران را حمل مي‌كنند، «تانكرهاي روح» ناميد. در اين گزارش علاوه بر تاكيد بر استفاده از راهكارهايي چون خاموش كردن رادار نفتكش‌ها و جابه‌جايي نفت در دريا، ارسال نفت انبار شده ايران در نفتكش‌ها يكي ديگر از راهكارهاي به خطا انداختن منابع آماري دانسته شده است. بر اساس اين گزارش، بعد از تحريم‌ها در شرق جزيره خارك هر روزه چندين نفتكش ايراني كه مملو از نفت يا ميعانات گازي هستند، لنگر مي‌اندازند. اما منابع اطلاعاتي و شركت‌هاي ردگير نفتكش‌ها معمولا نفتي را كه به مدت يك ماه در نفتكش ذخيره مي‌شود، در آمار خود به‌عنوان «نفت انبارشده» ثبت مي‌كنند. اين در حالي است كه ايران درست در آخرين روز ماه، برخي از اين نفتكش‌ها را راهي بازار كرده و موجب به اشتباه افتادن موسسات و شركت‌هاي ردياب‌كننده نفتكش‌ها مي‌شود.
منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1397،9،28
گروه اطلاع رساني **1699**2002
تهران- ايرنا- رسانه‌هاي خارجي مي‌گويند ايران براي حفظ جريان صادرات نفت خود بازي «موش و گربه» را با آمريكا آغاز كرده است. هرچند واشنگتن همه همت خود را براي كاهش درآمدهاي نفتي و صادرات نفت ايران به‌كار بسته، اما تهران با توسل به راهكارهاي مختلفي جريان صادرات نفت خود را در سطوحي بسيار بالاتر از برآوردهاي رسمي نگه داشته است.
