مدیریت فضای مجازی؛ انسداد یا فرهنگ سازی؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، 95 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با امضای طرحی كه اواخر آبان ماه امسال به هیات رییسه مجلس ارایه شد، خواستار ساماندهی پیام رسان‌ های اجتماعی شده اند؛ طرحی كه بر اساس آن از این پس فعالیت تمامی پیام رسان های داخلی و خارجی، زیر نظر هیات نظارت و ساماندهی پیام رسان های اجتماعی و با مجوز رسمی از نهادهای ذیربط امكانپذیر خواهد بود.
بر اساس تازه ترین خبرها، این طرح كه در كمیسیون فرهنگی مجلس در دست بررسی نهایی قرار داشت، پس از تحولاتی از جمله تغییر نام آن از «طرح ساماندهی پیام ‌رسان‌ های اجتماعی» به «طرح صیانت از حقوق كاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام ‌رسان‌ های اجتماعی» و كاهش تعداد مواد طرح از 33 به 21 ماده، آماده ارایه به صحن علنی مجلس است.
در همین حال و به دنبال جدی شدن بحث ها در خصوص ساماندهی پیام رسان های اجتماعی، نگرانی های بسیاری در خصوص سرنوشت این پیام رسان ها به ویژه در میان فعالان این حوزه و كاربران ایجاد شده است.
این در حالی است كه نقد و نظرها پیرامون چگونگی مدیریت فضای مجازی و شبكه های پیام رسان اجتماعی، طی چند سال گذشته همواره میان مسوولان و متولیان وجود داشته است.
از آنجا كه فضای مجازی ابزاری است كه همزمان با قرار دادن امكانات ارتباطی در اختیار كاربران می تواند بستری برای شكل گیری برخی تخلفات، جرایم و بی اخلاقی ها نیز باشد، مدیریت این فضا برای كاهش آسیب های آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ اگرچه كم و كیف این مدیریت همواره محل تردید است.
در همین پیوند، برخی خواهان برخورد سلبی با فضای مجازی اند و بسیاری نیز مقابله با این فضا را بی نتیجه و ناكارآمد می دانند.
«حسن بشیر» مدرس علوم ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و جامعه شناسانی چون «سعید معیدفر» و «مجید ابهری»، در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا، بر این باورند كه برای جلوگیری از آسیب پیام رسان های اجتماعی برخورد سلبی با آنها راهگشا نیست چرا كه این فضاهای مجازی امكانات و كاركردهای مثبتی هم دارد كه نمی توان از آنها چشم پوشید.
«پرویز خورشید» وكیل دادگستری نیز با رویكرد حقوقی نسبت به این موضوع، متولی اصلی ساماندهی پیام رسان های اجتماعی را وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دانست.

** چشم هایمان را به روی فرصت های فضای مجازی نبندیم
مدرس علوم ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، با اشاره به بحث های مطرح پیرامون ساماندهی فضای مجازی، به گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری گفت: به نظر می رسد كه ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شكل جدی درك نكرده و امكانات آن را به خوبی شناسایی نكرده ایم. فضای مجازی بیش از آنكه بر علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شكل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یك اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود.
بشیر، درباره نوع برخورد با فضای مجازی معتقد است «فضای مجازی اگرچه مجازی اما یك واقعیت است كه در شرایط كنونی جهان، از واقعیت عینی فیزیكی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیكی است. به عبارت دیگر این فضا امكانات زیادی برای مانور دارد و می تواند بسیاری از مسایل انسان را به شكلی مورد توجه قرار دهد. بنابر این باید به این فضا به عنوان یك واقعیت در حال همه گیر شدن نگاه كرد.»
این مدرس ارتباطات افزود: اگر حادثه ای بد یا خوب در سطح عمومی رخ دهد و به شكل جدی در فضای مجازی منعكس شود، باید راه هایی برای رسیدگی مناسب به حادثه یا موضوع پیدا كرد نه اینكه روی فضای مجازی خط كشید. راه حل مناسب در خصوص فضای مجازی، حذف این فضا نیست بلكه تعامل مناسب، مفید و هدفمند با این فضا است.

** بسترسازی را فراموش نكنیم
قبل از ورود هرگونه فناوری به یك جامعه باید بسترهای فكری، فرهنگی و كاربردی آن فناوری فراهم شود؛ این موضوعی است كه ابهری، روانشناس و آسیب شناس اجتماعی به آن اشاره می كند و می گوید: نهادهای متولی این بسترها را آماده سازی كنند. درغیراین صورت بعید نخواهد بود كه عوارض و آسیب های فناوری های جدید خیلی بیشتر از فایده آنها باشد.
به باور ابهری، رسانه و نهادهای متولی موظفند با واقع بینی در زمینه فناوری های جدید، بسترهای لازم فكری، فرهنگی و آموزشی را برای خانواده ها و كودكان و نوجوانان فراهم آورند.

** برخورد سلبی بی فایده است
معیدفر نیز در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، ضمن تاكید بر این نكته كه امروزه خواسته یا ناخواسته، جامعه و گروه های سنی مختلف با فضای مجازی و مساله بهره برداری از آن رو به رو شده، برخورد سلبی با فضای مجازی را بی فایده دانست و گفت: این روزها فناوری های اینترنتی از جمله شبكه های مجازی مانند دیگر امكانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب زا بودن آنها بی فایده است.
به گفته وی ، به جای دامن زدن بر نگرانی ها در مورد آسیب های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را كنترل كنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده كنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و كارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده تر شود.
این جامعه شناس افزود: خواه یا ناخواه جامعه به صورت انفعالی با فناوری های جدید روبه رو شده است و تنها راه مدیریت این تغییرات و كنترل آسیب دستاوردهای جدید، استفاده از نظرات كارشناسی افراد اهل فكر، معتمد، نخبه و تاثیرگذار است.

** برخورد با فضای مجازی باید بر مبنای قانون باشد
حقوقدانان نیز هرگونه رویارویی با فضای مجازی را تنها از طرف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یا نهاد دیگری كه به دنبال تصویب قانون، متولی به حساب آید مجاز می دانند. از نگاه آنان اقداماتی چون فیلتر فضاهای مجازی از سوی نهادهایی مثل قوه قضاییه، راسا و بدون دستور نهادهای ذیربط را غیرمجاز است.
خورشید، حقوقدان و وكیل دادگستری در گفت وگو با ایرنا با اشاره به الزامات مواجهه با فضای مجازی از نگاه حقوقی، با انتقاد از برخورد سلیقه ای و سلبی برخی نهادها با فضای مجازی گفت: جلوگیری از هر مساله ای در جامعه باید بر اساس قانون و با حكم قاضی باشد. اگر مبنا را قانون قرار دهیم هر شخصی كه پستی دارد یا ندارد نمی تواند در خصوص مسایل مختلف اظهارنظر شخصی كند. هر اقدامی باید بر اساس قانون صورت گیرد. در خصوص برخورد با فضاهای مجازی هم وضع به همین منوال است.
كوتاه سخن آنكه، تكنولوژی های ارتباطی مدرن و فضاهای مجازی پیشرفته موبایلی امروزه در همه جای دنیا مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل امكانات فراوان و آسان سازی ارتباطات، میلیون ها كاربر دارد. این فضاها اما در كنار امكاناتی كه در اختیار كاربران خود قرار می دهند، ممكن است برای آنان مخاطرات و تهدیدهایی را نیز به همراه داشته باشند. از این جهت است كه بسیاری فضاهای مجازی و ابزارهای ارتباطی نوین را شمشیری دو دم با ویژگی های مثبت و منفی توام توصیف می كنند. با وجود این، به باور كارشناسان نمی توان فقط با نگاهی سلبی به قضاوت در مورد آن نشست.
از این رو در آسیب شناسی و انتخاب نوع مواجهه با فضای مجازی، باید دو روی سكه این فضا را در نظر داشت. شاید مهمترین گام در این مسیر، شناخت درست این فضا، بسترسازی برای آن و آگاهی بخشی به جامعه و خانواده ها با بهره گیری از ظرفیت كارشناسان و نخبگان اجتماعی باشد.
همچنین برای مدیریت فضای مجازی و كاهش آسیب های ناشی از آن، تعامل مثبت مسوولان در نهادهای مختلف نیز كارگشا خواهد بود.
پژوهشم**9282**9279