ممكن است فرونشست بر اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمكی یا آهكی، آب شدن یخ ها و حركت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدن كاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز نیز رخ دهد.
اما به نظر می رسد در ایران مهم ترین دلیل فرونشست زمین كاهش سطح آب های زیرزمینی و استفاده بیش از اندازه از این منابع آبی به دلیل خشكسالی است.
كاهش بارش، مدیریت نكردن مصرف آب در بخش كشاورزی، رعایت نكردن سهمیه برداشت آب توسط برخی كشاورزان و استفاده از روش های سنتی آبیاری، افزایش مصرف آب توسط صنایع و مردم موجب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی در سراسر كشور خشك شود و سطح سفره های زیرزمینی پایین برود.
این مساله موجب شده تا حفره های تهی از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق رخ دهد.
بر اساس اطلاعات موجود، تاكنون بالغ بر پنج فرونشست زمین در استان اصفهان گزارش شده است كه شامل اراضی جنوب فرودگاه شهید بهشتی، گلشهر، اردستان، روستای پرمه حیدرآباد در بخش چنارود چادگان و شهر دامنه شهرستان فریدن است.
مناطق شمالی شهر اصفهان نسبت به سایر نقاط با خطر بیشتر پدیده فرونشست زمین مواجه است به گونه ای كه شواهدی مبنی بر آسیب واحدهای مسكونی دیده شده است.
** فروریزش زمین بیشتر از جنس فعالیت های بشری است
مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی ومهندسی زلزله ایران به ایرنا گفت: فروریزش زمین در مكان هایی كه فعالیت معدنی و عمرانی صورت گرفته باشد، بیشتر رخ می دهد و این پدیده بیشتر از جنس اقدامات و فعالیت های بشری و حفاری تونل است.
وی اضافه كرد: مكان هایی كه در آن آهك های كارسی و یا لایه های آهكی وجود دارد و نیز زهكشی هم به دلیل بارندگی صورت گرفته است و فعل و انفعالات معدنی و زمین شناسی برقرار شود ، غارها گسترش می یابد.
استاد پژوهشگاه بین المللی اظهار داشت: در بسیاری از نقاط ایران به ویژه در استان فارس، تهران و مازندران فروچاله هایی به دلیل وجود كارس و انحلال قاره های كارسی و نیز گسترش آن به شكل دایره و پایین رفتن آن رخ داده است.
وی ضمن تشریح معنای فروریزش زمین بیان كرد: فروریزش به معنای آرام آرام پایین رفتن سطح زمین است(زمانی كه مولفه عمودی حركت به نسبت مولفه افقی آن بیشتر شود) بنابراین اگر چنین اتفاقی رخ دهد به صورت قطعی سطح زمین پایین می رود.
زارع ادامه داد: آن چه رخ می دهد این بوده كه به تدریج بخشی از شهر آرام آرام به سمت پایین حركت می كند و حدود 10 هزار منزل مسكونی و تجاری و برج تحت تاثیر این رخداد قرار می گیرد.
** برداشت های عمیق ابعاد فرونشست زمین را گسترش می دهد
استاد پژوهشگاه بین المللی با اشاره به برداشت های عمیق برای اقدامات عمرانی و آبی توسط شهرداری ها اظهار داشت: هرچه برداشت ها بیشتر باشد تاثیر بیشتری بر روی سفره آب های زیرزمینی گذاشته و باعث فرونشست زمین می شود.
زارع تصریح كرد: استفاده از منابع آبی در اطراف تهران باعث فرونشست سالانه 25 تا 35 سانتی متری زمین می شود كه آثار مخرب آن در بزرگراه تهران - قم و آزادگان مشهود است.
وی با اشاره به فرونشست زمین درشمال استان اصفهان گفت: از نظر اهمیت فیزیكی و شهری فرودگاه اصفهان به عنوان مكانی كه فرونشست زمین به آن آسیب می زند، مطرح است و فرونشست در این مكان نگرانی هایی را به همراه داشته است زیرا شریان مهم شهری بوده و اگر آسیب ببیند به كل استان و از همه مهم تر شهر اصفهان آسیب وارد می كند.
زارع افزود: با توجه به اینكه جنس خاك شمال شهر اصفهان ریزدانه است، هر چه به سمت این مناطق می رویم پدیده فرونشست زمین شدیدتر خواهد بود.
وی خشكسالی های اخیر، بسته شدن آب زاینده رود و برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی را از عوامل اصلی پدیده فرونشست زمین دانست و اضافه كرد: برداشت آب از منافذ زیر زمینی موجب خالی شدن این منافذ شده و در نتیجه زمین تحمل وزن لایه های بالایی خود را ندارد و به تدریج باعث فرونشست می شود.
زارع تصریح كرد: پل های تاریخی قرار گرفته بر بستر رودخانه زاینده رود نزدیك به پایه های كوه بنا شده است اما در صورتی كه قسمتی از آن بر روی لایه های رسی خاك قرار گرفته باشد، در آینده احتمال فرونشست وجود دارد.
وی معتقد است: سطح آب های زیر زمینی در اطراف رودخانه زاینده رود به شدت پایین رفته و انتظار این را داریم كه پدیده فرونشست در این مناطق به وجود آید.
به گفته این استاد پژوهشگاه بین المللی، فرونشست در بازه زمانی 10 تا 30 ساله بررسی می شود و برگشت پذیر نیست و تنها با صرف هزینه های كلان و در صورت لزوم می توان فرونشست منطقه ای را ترمیم كرد.
**ظرفیت بسیاری را در آب های زیرزمینی از دست دادیم
یكی از استادان دانشكده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان نیز گفت : افزایش عمق آب در برخی آب خوان ها از پنج به 120 تا 200 متر، نشان می دهد ظرفیت بسیاری را در آب های زیرزمینی از دست دادیم.
حمیدرضا صفوی ادامه داد: در مجموع بیش از 5.5 میلیارد مترمكعب اضافه برداشت از منابع آبی سطحی زیرزمین داشتیم كه این آب ها كه میراث گذشتگان بود كه در طول 40 سال هدر رفته و مناطق مختلف را با فرآیندهایی همچون نشست زمین و پیش روی آب شور مواجه كرده است.
این استاد دانشگاه وضعیت كنونی منابع آبی زیرزمینی را از بین رفتن ساختارهای مشاركتی سنتی در دهه های قبل (میرآب ها) و به دنبال آن تغییر فرهنگ ذینفعان ، تفكر نادرست مدیران از مشاركت و همچنین فساد و كمبود سرمایه های اجتماعی دانست.
وی تاكید كرد: تا مدیریت غیر مشاركتی را در این زمینه شاهد باشیم نه تنها معضل زاینده رود برطرف نخواهد شد بلكه با پایین رفتن سطح منابع آبی شاهد فروریزش زمین خواهیم بود.
**انعقاد قرارداد با 2 دانشگاه اصفهان برای جوگیری از فرونشست زمین
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت: در زمان حال بحث فرونشست زمین به دلیل كم آبی در شهر اصفهان مطرح است كه برای جلوگیری از این رخداد در سال های اخیر توسط شهرداری و حوزه معاونت شهرسازی پیگیری هایی شده است.
سید احمد حسینی نیا بیان كرد: در زمان حال 2 مجموعه در دانشگاه اصفهان و دانشگاه هنر تحت عنوان موضوع فرو نشست 'زمین براثر خشكسالی' قراردادهای پژوهشی منعقد كردند كه قرار داد با دانشگاه اصفهان در رابطه با پهنه های زلزله خیز و اثرات فرونشست بر مناطق اصفهان و نیز قرارداد با دانشگاه هنر درباره اثرات كم آبی در پهنه های شهر اصفهان است.
وی با اشاره به نگرانی درباره فروریزش زمین و تخریب ساختمان ها و برج های بلند اظهار داشت: با توجه به اینكه در اصفهان برج و ساختمان های بسیار بلند وجود ندارد، نگرانی بابت تخریب این ساختمان ها براثر زلزله و یا فرونشست زمین در مناطق مستعد نیست. اما در راستای ایمنی ساختمان ها در راستای هرگونه رخداد نظارت های لازم صورت می گیرد.
فرونشست زمین در سال های اخیر كلانشهر اصفهان را به دلیل خشكسالی شدید و كمبود منابع آبی و زیرزمینی تهدید می كند.
فرونشست زمین پدیده ای است كه بیش از 150 كشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرو نشست سالانه 4 میلیمتر از زمین بحران است درحالیكه در حدفاصل بین دشت فسا و جهرم شاهد فرونشست زمین تا 54 سانتیمتر یعنی چیزی حدود 140 برابر حد بحران هستیم.
بالاترین ركورد فرونشست دركره زمین 32 سانتیمتر متعلق به ایالت نیومكزیكو بود؛ ایران در مدت 18 سالی كه از قرن 21 می گذرد 2 بار این ركورد را یكی در سال 2010 در تهران با 36 سانتیمتر و بار دوم در سال 2015 بین دشت فسا و جهرم با 54 سانتیمتر شكست.
9913/ 6022
اصفهان- ایرنا- كارشناسان و صاحبنظران بر این عقیده اند كه برداشت بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی یكی از عوامل به وجود آمدن پدیده فرونشست زمین است، خطری كه شهرهای پرجمعیت مواجه با خشكسالی را به شكل خزنده و پنهانی تهدید می كند.
