به گزارش خبرنگار ايرنا، قانون تنفس جنگل از اواخر سال 95 به اجرا گذاشته شد و بر اساس آن قرار است در پايان سال سوم اجرا، هرگونه بهره‌برداري تجاري و صنعتي از چوب جنگل هاي كشور ممنوع شود و دولت نيز مجاز به تمديد قراردادهاي طرح هاي جنگل‌داري كه مدت اجراي آن به اتمام مي‌رسد، نيست.
همچنين بر اساس اين قانون، دولت مكلف است نسبت به اصلاح آن دسته از طرح هاي جنگل‌داري كه مدت اجراي آن تا پايان سال سوم اجراي قانون برنامه به اتمام نمي‌رسد، طبق ضوابط قانوني اقدام كند.
در عين حال در يكي از تبصره هاي اين قانون جمع‌آوري و بهره‌برداري با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پير، خشك سرپا، افتاده، لاپي، آفت‌زده و غيرقابل احياء تنها با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور مجاز اعلام شده است.
زمزمه ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوري درختان افتاده آن هم با وجهه دلسوزي براي منابع طبيعي از فرداي اجراي قانون تنفس شروع شد، در حالي كه به اعتقاد كارشناسان درختان افتاده بخشي از اكوسيستم جنگل هستند و جمع آوري سودجويانه بيشتر از وجود انبوه آنها، به اين اكوسيستم ضربه مي زند.
البته بتازگي وجهه دلسوزي براي صنايع چوب و كارگران آن هم به استدلال اين گروه اضافه شده است و براي اين منظور به سراغ صنايعي مي روند كه ناقوس ورشگستي آنها سال ها قبل به خاطر ضعف مديريتي به صدا در آمده و آمار كارگران و توليدشان از سال ها پيش آب رفته بود.
كارشناسان محيط زيست و منابع طبيعي معتقدند كه اجراي درست طرح تنفس جنگل براي نتيجه گيري موثر، نيازمند ايستادگي سفت و سخت دستگاههاي اجرايي دخيل در برابر فشارهاي سودجويانه است و براي اجرايي كردن تبصره جمع آوري درختان افتاده ، مقدمات فني مورد نياز بايد ابتدا مشخص و به صورت شفاف در باره آنها به مردم اطلاع رساني شود.
به اعتقاد اين كارشناسان، يكي از پيش نيازهاي اجراي تبصره قانوني جمع آوري درختان افتاده، ارزيابي ميداني و علمي از ميزان درختان افتاده و خشك در داخل جنگل به صورت شفاف و قابل نظارت است تا بار اضافه تر از ظرفيت اكولوژيك جنگل مشخص و تنها بخش اضافي جمع آوري شود.
وضع مقررات سختگيرانه و مكانيسم انتخاب پيمانكار براي اين منظور و چگونگي اعمال نظارت بر آنها نيز نكته ديگري است كه كارشناسان بر آن تاكيد دارند و معتقدند در نبود چنين مكانيسمي، بار ديگر جنگل هاي هيركاني شمال كشور به شكل ويرانگرتري مورد هجوم جنگل خواران قرار خواهد گرفت.
البته نگراني و هشدار اين كارشناسان چندان دور از واقعيت نيست زيرا يك مرور گذرا بر مطالب رسانه اي و فضاي مجازي طي ماهها گذشته نشان مي دهد افرادي به عنوان كارشناس همسو و در دفاع از جمع آوري درختان افتاده و خشك در جنگل ها دايه مهربان تر از مادر شده اند كه يا خودشان سال ها به عنوان پيمانكار ذينفع در طرح هاي جنگل فعال بودند و يا اين كه در بخش هايي از صنايع چوب شاغل هستند و كمتر كارشناس بي طرف و صاحب صلاحيتي حاضر شده است بدون قيد و شرط در اين باره اظهار نظر كند.
** جمع آوري درختان افتاده با كدام معيار؟
هادي كيادليري، عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات با ابراز نگراني از كوك شدن ساز جنگل خواران براي ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوري درختان خشك و افتاده به خبرنگار ايرنا گفت: در حالي كه هنوز آمار دقيق از تعداد و نوع درختان افتاده و پوسيده داخل جنگل وجود ندارد، عده اي از عبارت هايي مانند ' وجود بيش از حد درختان افتاده ' صحبت مي كنند تا بتوانند از اين طريق در زمان اجراي طرح تنفس هم وارد جنگل شوند.
وي افزود: سئوال اين است؛ وقتي هنوز هيچ پژوهش و تحقيق علمي در اين زمينه صورت نگرفته، چگونه و بر اساس چه معيار و شاخص آماري اعلام مي شود كه وجود بيش از حد درختان افتاده به زيان جننگل است؟
اين استاد دانشگاه گفت: اول بايد بررسي و ارزيابي كارشناسي صورت بگيرد تا مشخص شود كه چه تعداد درختان پوسيده و افتاده داريم يا خواهيم داشت تا بتوان بر اساس آن، طرح و نظر كارشناسي ارائه داد.
وي با اظهار اين كه ورود به جنگل به بهانه بهره‌برداري از درختان شكسته و افتاده، راه را براي غارت درختان سالم باز مي‌كند، توضيح داد: يكي از نگراني ها اين است كه در نبود نظارت و ارزيابي درست براي جمع آوري درختان افتاده و خشك، سودجويان پس از ورود به جنگل اقدام به ' كت زني ' يا زخمي كردن درختان سالم كنند تا اين درختان در آينده به درختان خشكيده و افتاده تبديل شوند.
اين استاد دانشگاه گفت: درختان پوسيده، شكسته و افتاده، ضامن سلامتي و ماندگاري اكوسيستم جنگل محسوب مي شوند و محل زندگي انواع موجودات مفيد، حشرات و جوندگان هستند و تنها در صورتي كه تعدادشان از مقدار مشخصي بيشتر شود، آسيب زا محسوب مي شوند.
** برداشت نادرست از كاركرد درختان خشك جنگل
يك عضو هيات علمي دانشكده منابع طبيعي ساري هم با بيان اينكه وجود درختان خشك سرپا به عنوان بخشي از اكولوژي جنگل به حساب مي آيند، گفت: وجود 10 تا 15 درصد درختان خشك در جنگل براي حفظ اكولوژي ضروري است، براي اين كه اين درختان همانند اجزاي زنده محل حيات و تغذيه بعضي از جانوران هستند.
مجيد لطفليان در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: در همه جاي دنيا، خارج نكردن بخشي از درختان خشك ، افتاده در اثر باد و توفان ، آتش سوزي يا به اصطلاح علمي ' تنه و شاخه افتاده ' (Coarse woody debris) ضروري است.
وي توضيح داد: در نظريه جنگل داري كلاسيك به اين موضوع توجه نشده و به نظر مي رسد عده اي با هدف سوء استفاده ،وجود اين نوع درختان را محل شيوع انواع آفات عنوان مي كنند.
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه نقش اكوسيستمي نوع درختان خشك و افتاده پهن برگ و سوزني برگ نيز متفاوت است، بيان داشت: بررسي ها نشان مي دهد كه وجود 15 درصد درخت خشك سرپا در هر هكتار از جنگل هاي هيركاني شمال ايران ضروري است و طبق بررسي هاي ميداني كه توسط دانشجويان رشته جنگل داري دانشكده منابع طبيعي ساري در مورد درختان مرده خشك جنگل هاي مازندران صورت گرفته است، زاد آوري درختان در مناطقي كه درختان خشك سرپا و افتاده وجود دارد، بيشتر از جاهاي ديگر است.
لطفيان در عين حال گفت كه وجود بيش از حد درختان خشك و افتاده نيز مي تواند در زمان آتش سوزي و يا سيلاب دردسر ساز باشد و نياز است تا توسط افراد مطمئن و فاقد نگاه سودجويانه و با نظارت از جنگل خارج شوند.
وي افزود: قطعه قطعه جنگل هاي شمال نياز به برنامه خاص خودش دارد و با طرح استراحت جنگل بايد به صورت علمي برخورد شود.
اين استاد جنگل شناسي با اعلام اين كه آمارهاي تخريب و قاچاق چوب جنگل در شمال بسيار نگران كننده بوده است، گفت: به نظر مي رسد طرح استراحت جنگل و يا همان تنفس جنگل ممنوعيت قطع و بهره برداري از درختان را تاكنون به دنبال داشته است ، اما توقف كامل ايجاد كرده است.
البته برابر قانون، طرح تنفس جنگل پس از سه سال به صورت كامل اجرايي خواهد شد و قطع نشدن كامل برداشت از جنگل در حالي كه تنها كمتر از 2 سال از اجراي آن گذشته امري طبيعي است.
لطفيان با تاكيد بر اين كه بايد مراقب بود تا بار ديگر خروج درختان خشك سرپا و افتاده فرصتي براي سوء استفاده قرار نگيرد، تاكيد كرد: بايد اين موضوع كه درختان خشك و افتاده بخشي مهمي از اكولوژي جنگل هستند مورد توجه جدي قرار گيرد و به اين بهانه نبايد دوباره جنگل شمال كشور مورد آسيب قرار گيرد.
** تبصره غيرقابل اجرا ولي بهانه زا
يك عضو ديگر هيات علمي دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي ساري همچنين تبصره قانون تنفس جنگل در باره جمع‌آوري و بهره‌برداري درختان پير، خشك سرپا، افتاده، لاپي، آفت‌زده و غيرقابل احياء در جنگل هاي شمال را غير قابل اجرا دانست و گفت : حدود سه هزار و 400 آبادي در حاشيه و داخل جنگل هاي شمال وجود دارد كه 90 درصد ساكنان آنها براي گرمايش منازل و پخت و پز از چوب جنگلي استفاده مي كنند.
محمد اميني با بيان اينكه در طرح صيانت از جنگل هاي شمال سال 1382 مقرر شد تا سوخت جنگل نشينان از هيزم جنگلي به فسيلي بويژه گاز طبيعي تغيير كند، افزود: بررسي ها نشان مي دهد كه اين طرح در كمتر از 10 درصد از خانوارهاي جنگل نشينان
عملي شده است.
وي توضيح داد: برسي ها نشان مي دهد كه سالانه حدود سه ميليون متر مكعب معادل زايش سالانه درختان جنگل هاي شمال، چوب هاي خشك افتاده و پوسيده توسط جنگل نشينان براي تامين سوخت جمع آوري مي شود.
اين استاد دانشگاه با ذكر اين نكته كه 20 درصد از درختان خشك افتاده و پوسيده به عنوان خوراك اكو سيستم جنگل بايد در جنگل باقي بماند، افزود: به دليل نظارت كم و از طرفي نياز جنگل نشينان، چوب هاي پوسيده هم به عنوان خوراك اكوسيستم جمع آوري مي شود و چيزي زيادي باقي نمي ماند كه ارزش اجراي تبصره را داشته باشد.
اميني توضيح داد: چهار هزار نوع موجودات خاك زي وجود دارد كه از درختان پوسيده تغذيه مي كنند و باقي ماندن بخشي از درختان افتاده و پوسيده براي تغذيه خاك جنگلي ضروري است.
عضو هيات علمي دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي ساري با بيان اينكه پوسيده شدن درختان خشك در چها مرحله و در مدت زمان 20 ساله تبديل به كود مي شود، گفت: در اين شرائط ورود بهره برداران تجاري براي پيدا كردن درختان خشك و شكسته در جنگل هاي شمال غير قابل توجيه و زيانبار است.
وي هشدار داد: در واقع تردد تراكتور و ديگر خودروهاي سنگين در جنگل هاي شمال براي پيدا كردن چوب هاي شكسته يك فاجعه و بحران محسوب مي شود.
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه عمده درختان جنگل هاي شمال كهنسال هستند و بررسي ها نشان مي دهد كه سالانه 2 دهم متر مكعب در هكتار درخت خشك و شكسته به وجود مي آيد، گفت : در اين شرائط اجرايي شدن تبصره جمع آوري درختان خشك افتاده در طرح تنفس جنگل قابليت اجرايي ندارد و ورود بهره برداران تجاري و صنعتي با اين تبصره فقط بهانه است.
** اهميت درختان خشك براي اكوسيستم جنگل
تحقيقات صورت گرفته توسط زيست شناسان و مراكز تحقيقاتي معتبر جهان نشان مي دهد كه بقاياي درختان و گياهان پوسيده كه در كف جنگل ها انباشته مي شوند به حفظ تنوع زيستي اكوسيستم جنگل ها كمك زيادي مي كنند.
مطالعات ثابت كرده است كه تنها پنج درصد توده درختان زنده داراي سلول هاي زنده هستند، در حالي كه ميزان سلول هاي زنده در چوب هاي پوسيده درختان ۴۰ درصد و بيشتر شامل قارچ ها و باكتري هاست. به عبارتي در يك درخت مرده بيش از يك درخت زنده زندگي جريان دارد چرا كه موجودات زنده اي كه درون چوب نرم ، پوست درختان و بقاياي گياهان را براي زندگي انتخاب مي كنند به فرايند تجزيه و جذب جانوران شكارگر كه تغذيه كننده از آن ها هستند كمك مي كنند.
توجه به اهميت درختان افتاده و خشك در جنگل از دهه 70 ميلادي در جهان مورد توجه جنگل شناسان و حافظان جنگل قرار گرفت زيرا آنها متوجه شدند مواد مغذي موجود در آنها براي بسياري از موجودات زنده غذا و زيستگاه فراهم كرده و سبب ارتقا تنوع زيستي مي شود.
درختان خشك افتاده به همراه چوب و برگ هايي كه در بستر جنگل انباشته مي شوند سبب رشد پوشش گياهي تازه مي شوند و همچنين به خاطر داشتن عناصر مغذي از جمله كربن، نيتروژن، پتاسيم و فسفر، باعث تداوم زندگي موجودات زنده مي شوند.
مطالعات علمي نشان مي دهند كه بقاياي درخت‌هاي افتاده نقش مهمي در ذخيره كربن خاك ايفا مي كنند براي اين كه درختان وقتي زنده هستند، كربن جو را با كمك فرايند فتوسنتز در چوب خود نگه مي دارند و هنگامي كه مي ميرند قارچ ها و برخي باكتري ها مقداري از آن كربن را از بخش هاي مرده درخت به خاك منتقل مي كنند.
به اعتقاد جانورشناسان، علاوه بر قارچ ها، باكتري ها، گلسنگ ها، خزه ها و برخي گياهان ديگر، بي مهرگاني مانند موريانه ها، مورچه ها، سوسك ها، حلزون ها، دوزيستاني مانند سمندرها، خزندگاني مانند كرم تنبل و پرندگان و پستانداران به پوسته و چوب مرده درختان وابستگي دارند.
درختان افتاده و شاخه هاي بزرگ خشك و افتاده بويژه در نقاط شيب دار با كاهش حركت رو به پايين مواد ارگانيك و خاك معدني از به هدر رفتن اين مواد جلوگيري مي كنند. برگ‌ها و خرده خاشاك ديگر پشت بقاياي تنه درختان مرده جمع مي شوند و امكان فرايند تجزيه را فراهم مي آورند. همچنين نفوذ آب برف و باران در خاك نيز بهتر مي شود. در طول فصل خشك اين بقاياي چوبي تبخير رطوبت خاك را كند مي كنند و خرده زيستگاه هايي مرطوب را براي موجودات زنده اي كه نسبت به رطوبت حساس هستند ايجاد مي كنند.
با توجه به همه فوايد برشمرده شده درختان افتاده براي جنگل، اين پرسش مطرح مي شود كه چرا عده اي در حالي روند اجراي طرح تنفس جنگل كامل نشده و برداشت از جنگل توسط تعدادي از پيمانكاران هنوز ادامه دارد، به دنبال اجرايي كردن تبصره اي هستند كه به اعتقاد كارشناسان حتي اجراي آن در صورت ضرورت، امكان پذير نيست؟
6990/1654
ساري- ايرنا- هنوز دو سال از اجراي قانون تنفس جنگل هاي شمال كشور نگذشته است كه جنگل خواران كوك سازشان را براي ادامه فعاليت، اين بار به بهانه جمع آوري درختان افتاده و خشك عوض كرده اند بدون اين كه مقدمات علمي و زيرساخت هاي قابل اندازه گيري براي اين منظور آماده شده باشد.
