به اعتقاد اين كارشناس هرچه ايران در برداشت آب از درياي خزر و انتقال آن تعلل كند نه تنها استانهاي خشك و نيمه خشك صدمه بيشتري مي بينند بلكه كشور هم متضرر مي شود.
روزنامه جوان در شماره امروز دوشنبه دهم دي ماه 97 به برداشت آب از درياي خزر و پرسش هايي كه در افكار عمومي در خصوص اجراي آن مطرح شده، پرداخت و در گفت و گو با مدير عامل بنياد آب خزر موضوع را واكاوي كرد.
روزنامه جوان نوشت: هزينه شيرين‌سازي آب خزر يك سوم هزينه شيرين سازي آب خليج فارس است. هزينه انتقال آب از خليج فارس به فلات مركزي استانهاي كرمان و يزد و اصفهان به طول 900 كيلومتر در برآورد اوليه توسط شركت‌هاي سرمايه‌گذار به قيمت سال 95 حدود 20 هزار تومان براي هر متر مكعب است در حالي كه هزينه انتقال از خزر به استان سمنان با طول مسير 180 كيلومتر 8 هزار تومان برآورد مي شود.
به دنبال سفر رياست جمهوري به سمنان در سيزدهم آذرماه و طرح موضوع انتقال آب درياي خزر به استان فلات مركزي ايران بار ديگر ابهامات و پرسش‌هايي در افكار عمومي در خصوص اجراي آن مطرح شد.
كارشناسان هم نسبت به اين موضوع اظهار نظر‌هاي مختلفي ابراز كرده‌اند كه در مواردي ضد و نقيض هم است.
دكتر احمد ربيعي مديرعامل بنياد آب خزر در اين رابطه به برخي اشكالات مطرح‌شده پرداخته و به سوال هاي خبرنگار روزنامه جوان پاسخ مي دهد.
سوال: مطالعات اجراي طرح انتقال آب خزر به استان سمنان از چه سالي آغاز شد و آيا در حال حاضر مطالعاتي جامع براي اجراي آن صورت گرفته است؟
دكتر ربيعي: اين طرح يك‌بار در سال‌هاي 88 تا 90 توسط قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا (ص) مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس آن در سال‌هاي 91 و 92 عمليات اجرايي آن انجام شد ليكن به دلايل سياسي و به بهانه ناكافي بودن مطالعات و كم‌اطلاعي مديران ذيربط از جزئيات طرح و به تعبير آقاي كردواني لجبازي برخي از عناصر محيط زيست به تعطيلي كشانده شد و مجدداً در سال 93 توسط شركت مشاورين مهاب قدس وابسته به وزارت نيرو بازنگري و در سير مراحل تصويب در وزارتخانه قرار گرفت، ولي همچنان اين لجبازي‌ها ادامه دارد.
اميدواريم با تأكيد رياست محترم جمهور و قول مساعد ايشان در سفر اخير به سمنان، اين پروژه وارد مراحل اجرايي شود.
سوال: آيا در دنيا از آب‌هاي دريا‌ها و درياچه‌ها برداشت و استفاده مي‌شود؟ شيرين‌سازي آب در حوزه درياي خزر سابقه دارد؟
دكتر ربيعي: در حوزه خليج فارس عربستان 6 ميليارد مترمكعب و امارات 2/8 ميليارد مترمكعب و كويت يك ميليارد مترمكعب سالانه از آب دريا برداشت و آن را شيرين‌سازي و استفاده مي‌كنند و پساب داراي چندين برابر شوري را به خليج فارس برمي‌گردانند. در حوزه درياي خزر تركمنستان و قزاقستان سالانه بيش از نيم ميليون متر مكعب از آب را شيرين‌سازي كرده و متأسفانه پساب آن را كه داراي شوري 2/5 برابري است به دريا برمي‌گردانند.
كشورهاي امريكا و اسپانيا به ترتيب 6 و 3/8 ميليارد مترمكعب از آب دريا را برداشت و شيرين‌سازي مي‌كنند. استراليا و بسياري از كشورهاي اروپايي نيز چنين رويه‌اي را دنبال مي‌كنند.
سوال: ميزان آب برداشتي از درياي خزر در اين طرح چقدر خواهد بود و اين برداشت چه اثراتي بر سطح آب اين دريا خواهد داشت؟
دكتر ربيعي: وزارت نيرو قصد دارد سالانه 200 ميليون مترمكعب از آب درياي خزر را به فلات مركزي ايران منتقل نمايد. اين ميزان برداشت سالانه از 78 هزار ميليارد مترمكعب آب درياي خزر، معادل 0/00025 درصد از اين آب يا معادل برداشت 2 سي‌سي آب از يك منبع 780 ليتري در طول يك سال مي‌باشد، در حالي كه سالانه 275 ميليارد مترمكعب آب شيرين به جز نزولات آسماني از طريق 130 رودخانه وارد درياي خزر مي‌شود.
سوال: پساب ناشي از شيرين‌سازي آب درياي خزر چه سرنوشتي خواهد داشت و آلودگي محيط زيستي ناشي از برگشت آن به دريا و بخصوص تالاب‌ها را چگونه توجيه مي‌كنيد؟
دكتر ربيعي: اولاً فاصله محل آب‌گيري و آب‌شيرين‌كن‌ها با تالاب‌هاي حفاظت‌شده مثل تالاب زاغمرز 16 كيلومتر و تا تالاب ميانكاله 25 كيلومتر و تالاب گرگان (آشوراده) 108 كيلومتر است. ثانياً نمك حاصل از 200 ميليون مترمكعب شيرين‌سازي كه معادل است با 0/00025 درصد از 78 هزار ميليارد مترمكعب حجم مخزن خزر، مقداري نيست كه آب دريا را شور نمايد. در اين طرح، هيچگونه پسابي به دريا بازگردانده نمي‌شود. بلكه با استفاده از تكنولوژي‌هاي جديد به روش E. C. R. O. اين پساب فرآوري شده و عناصر ارزشمندي مثل سديم، پتاسيم، كلسيم، منيزيم و ده‌ها عنصر مفيد ديگر از آن استحصال مي‌گردد.
در اين روش كار بدين صورت است كه پس از تصفيه تمامي عناصر محلول در آب به صورت خشت خشك يا به تعبيري كيك قهوه‌اي به‌دست آمده و سپس در تأسيسات مجزا اين محصولات فرآوري و عناصر موجود در آن جداسازي مي‌شود و محصولات جديدي به دست مي‌آيد.
از سديم، نمك خوراكي و صنعتي به دست مي‌آيد و در توليد كلر كه مصرف بالايي در كشور دارد نيز از اين عنصر استفاده مي‌شود. سديم در تركيب با پتاسيم، كود پتاس را به دست مي‌دهد كه بيشترين نياز كشور براي بارورسازي خاك به اين ماده است كه ارزش افزوده بالايي دارد. عنصر پتاسيم ماده اوليه توليد شوينده‌ها و محصولات بهداشتي و آرايشي و سرم‌هاي غذايي مي‌باشد و نيز عنصر كلسيم و منيزيم به همين نحو.
نكته قابل توجه اينكه با محصولات يادشده، نه تنها نياز كشور تأمين خواهد شد، بلكه عمده اين محصول مي‌تواند از طريق بنادر شمالي كشور صادر هم شود؛ بنابراين حتماً بايد در تكميل اين طرح نسبت به توسعه بنادر شمالي كشور اقدام كنيم و ظرفيت آن را بالا ببريم و بر همين اساس هزاران شغل پايدار براي هموطنان عزيز ما در شمال كشور به وجود مي‌آيد.
استان مازندران امروز با 30 درصد كمبود آب روبه‌روست. پيشنهاد ما اين است كه ظرفيت شيرين‌سازي آب دريا را به دو برابر افزايش دهيم تا بخشي از كم‌آبي و نياز استان در مسير انتقال آب مرتفع شود و اراضي حاصلخيز شهر‌ها و روستا‌هاي شرق مازندران منتفع شوند.
سوال: آيا آب تهيه‌شده از طريق اين طرح براي مصارف شرب، صنعت و كشاورزي توجيه اقتصادي دارد؟
دكتر ربيعي: بله! به دليل وجود دشت‌هاي پست و كاهش هزينه‌هاي پمپاژ و نيز نزديكي به دريا قطعاً هزينه بهره‌برداري بالا نخواهد بود و سرمايه‌گذار هم مي‌تواند به واسطه سود حاصله از فرآوري عناصر گران‌قيمت آب دريا، آب مورد نياز براي مصرف هموطنان ما را رايگان ارائه دهد.
از طرفي هزينه شيرين‌سازي آب خزر يك‌سوم هزينه شيرين‌سازي آب خليج فارس است. هزينه انتقال آب از خليج فارس به فلات مركزي استانهاي كرمان و يزد و اصفهان به طول 900 كيلومتر در برآورد اوليه توسط شركت‌هاي سرمايه‌گذار به قيمت سال 95 حدود 20 هزار تومان براي هر متر مكعب است در حالي كه هزينه انتقال آب از درياچه خزر به استان سمنان با طول مسير 180 كيلومتر، 8 هزار تومان برآورد شده است؛ لذا اين آب صرفاً براي مصارف شرب و صنعت توجيه دارد و نه براي كشاورزي سنتي و غرقابي و البته براي كشاورزي به شيوه مدرن هم توجيه دارد.
بر اساس برآورد‌هاي سازمان فضايي امريكا (ناسا) كشور‌هايي همانند ايران تا سال 2050 ميلادي 11 برابر وضع موجود دچار خشكسالي خواهند شد. به علاوه كمبود شديد منابع آبي در استان سمنان و افت شديد سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني سبب نشست دشت‌ها و اراضي استان به ميزان 20 تا 70 سانتي‌متر شده كه خطر وقوع زلزله را تشديد مي‌نمايد.
مهاجرت از نيمه شرقي كشور به بخش كوچك شمالي و نيمه غربي واقعيت ناخوشايند و بحراني خواهد بود كه كشور عزيز ما را تهديد مي‌كند. از طرفي موضوع اشتغال در كشور ما كه به دليل فقدان آب با بن‌بستي در توسعه صنعتي مواجه گرديده و نزديكي استان سمنان به پايتخت كه حاشيه‌نشيني و جمعيت زياد يكي از تهديد‌هاي آن است، اين جمع‌بندي را به دنبال مي‌آورد كه با انتقال آب درياي خزر به استان سمنان مي‌توان بخش اعظمي از مشكلات استانهاي هم‌جوار سمنان، به‌خصوص مازندران و تهران و حتي كشور را حل كرد.
استان سمنان طي سال‌هاي اخير به عنوان يك استان مهاجرپذير مطرح بوده و تاكنون بيش از 30 هزار هموطن ما از استان مازندران به سمنان آمده‌اند. برآورد‌هاي صورت‌گرفته نشان مي‌دهد كه به واسطه انتقال آب درياي خزر براي 500 هزار نفر شغل پايدار ايجاد خواهد شد؛ لذا اين طرح علاوه بر توجيه اقتصادي حلال بسياري از معضلات كشور نيز خواهد بود.
سوال: اساساً حفر كانال براي انتقال آب درياي خزر ممكن است و اتصال اين كانال به استان سمنان مشكلاتي را ايجاد نمي‌كند؟
دكتر ربيعي: در اين طرح هيچگونه كانالي حفر نمي‌شود بلكه آب از طريق نصب دو رشته لوله 1600 ميلي‌متري منتقل خواهد شد.
از تكنولوژي جديد حفاري با سيستم (H.D.D (Horizontal directional drilling براي حفاري و لوله‌گذاري استفاده مي‌شود. در اين روش اين دستگاه تا عمق 40 متر زير زمين به طول 3000 متر عمليات حفاري و لوله‌گذاري را انجام مي‌دهد بنابراين تأسيساتي مانند شهر، روستا، بزرگراه، رودخانه، كوه، جنگل، مزارع و باغات هيچگونه آسيبي نخواهند ديد.
سوال: آيا اجراي اين لوله‌هاي انتقال در مسير‌هاي دسترسي مورد نياز باعث از بين رفتن جنگل‌ها و قطع درخت‌ها نمي‌شود؟
دكتر ربيعي: اين رشته لوله‌هاي انتقال در واقع از مسير لوله نفت كه در اميرآباد نكا تا پالايشگاه ري در تهران قرار گرفته اجرا خواهد شد. هموطنان ما در مازندران اطلاع دارند كه در سال‌هاي 75 تا 80 هزاران هكتار از جنگل‌هاي هيركاني براي اجراي خط نفت نابود شده‌اند.
اين مسير قديمي كه به عرض 15 تا 20 متر اجرا شده و ساليان طولاني توسط روستاييان منطقه براي رفت‌وآمد مورد استفاده قرار گرفته، فاقد جنگل و گياه است. از نزديكي نيروگاه نكا تا دوآب در مسيري به طول 81 كيلومتر و در كنار خط لوله نفت خطوط انتقال آب نيز اجرا خواهند شد.
در اين مسير مقدار محدودي پوشش گياهي (حدود 24 هكتار) موجود است كه پس از اجراي خط لوله نفت رويش نموده است. از دو آب تا خطيركوه به طول 35 كيلومتر اصلاً جنگلي وجود ندارد و مجري نيز موظف است حداقل آسيب به بوته‌زار‌ها و مزارع مردم وارد شود و متعهد است كه پنج برابر آسيب‌هاي احتمالي و جزئي وارده را در نقاطي كه سازمان محيط زيست اعلام مي‌نمايد، جبران كند.
اين مسير انتقال آب 35 كيلومتري از حاشيه جاده تعريض شده موجود عبور خواهد نمود. در ادامه مسير تا سمنان نيز خط انتقال در حال حاضر موجود است (تونل چشمه روزيه). ادامه مسير از سمنان به گرمسار و از سمنان به دامغان، شاهرود و ميامي نيز كه عاري از جنگل بودن آن بر همگان آشكار است و خط انتقال در كنار خط گاز سراسري اجرا خواهد شد.
سوال: با برداشت آب از درياي خزر آينده اين دريا به خطر نخواهد افتاد؟
دكتر ربيعي: آب درياي خزر هرقدر برداشت شود روسيه با باز و بسته كردن دريچه‌هاي كانال ولگا - دن كه به آب‌هاي آزاد (درياي سياه) متصل است خواسته يا ناخواسته برداشت‌ها را جبران مي‌كند. سالانه 246 ميليارد متر مكعب آب شيرين كه ناشي از ذوب كوه‌هاي يخي در سيبري است وارد درياي خزر مي‌شود.
جالب است كه در مصب رود ولگا به خزر تا شعاع بيش از يكصد كيلومتر آب دريا شيرين است؛ لذا هرچه آب برداشت شود، آب دريا به سمت شيريني ميل مي‌كند.
بنابراين هيچ نگراني براي كم شدن آب دريا وجود ندارد. اين نكته نيز قابل توجه است كه اگر تغييرات جوي در سطح درياي خزر به وجود آيد، بيش از 150 ميليون انسان ساحل‌نشين در كشورهاي اطراف درياي خزر آسيب خواهند ديد لذا روس‌ها همواره سطح آب را از طريق دريچه‌هاي ولگا- دن كنترل مي‌كنند و مي‌بينيم تركمنستان و قزاقستان، مطالعه انتقال آب درياي خزر به درياچه آرال كه توسط اسرائيلي‌ها در حال انجام است را با اطلاع روس‌ها انجام مي‌دهند و روس‌ها در اين زمينه ممانعتي به عمل نياورده‌اند.
اين دو كشور اقدامات ديگري نيز در اين راستا به انجام رسانده‌اند و روس‌ها واكنشي نشان نداده‌اند؛ همچنان‌كه تركمنستان و قزاقستان با نصب آب‌شيرين‌كن‌ها سال‌هاست آب خزر را با انتقال به شهر‌هاي خود مصرف مي‌كنند. قزاقستان انتقال آب درياي خزر را جزو مسائل استراتژيك كشور خود مي‌داند. تركمنستان يك كارخانه شيرين‌كننده را در نزديكي منطقه آزاد گردشگري آواره در خزر نصب كرده است و آب شيرين را به اين منطقه انتقال مي‌دهد. براي منطقه گردشگري آواره در كنار خزر 2 ميليارد دلار صرف شده است.
احداث جزيره مصنوعي خزر و احداث مجتمع گردشگري آواره در طول 26 كيلومتر از سواحل جنوب شرقي خزر در ارديبهشت‌ماه 1386 آغاز شده است. فعالان محيط زيست مي‌گويند ساخت اين جزيره دريا را آلوده خواهد كرد. مقامات اين كشور مدعي هستند كه پروژه‌هاي ساختماني به ارزش 44 ميليارد دلار در اين منطقه در دست احداث است.
تركمنستان در نظر دارد كه يك رودخانه مصنوعي قابل كشتيراني، يك آكواريوم بزرگ دريايي، مركز تفريحي براي اسكي و يك كازينوسيتي در اين منطقه ايجاد كند.
از اين رو چنانچه ايران اقدام به نصب آب‌شيرين‌هايي كند كه پساب نداشته باشد، مي‌تواند در اجلاس‌ها و كنوانسيون‌ها با قدرت و مدعي حاضر شود و از اجراي طرح‌هاي سنتي و نصب آب‌شيرين‌كن‌هاي داراي پساب جلوگيري كند.
6204/2729
دكتر احمد ربيعي مدير عامل بنياد آب خزر با استناد به داده هاي علمي و منطقي معتقد است؛ برداشت و انتقال آب درياي خزر داراي توجيه فني و اقتصادي بوده و نه تنها باعث شيرين تر شدن هرچه بيشتر دريا مي شود بلكه ديپلماسي ايران را در مواجهه با كشورهاي همسايه اين پهنه آبي تقويت مي كند.
