به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، زبان برای بشر یك ابزار ارتباطی است. انسان ها با زبان قادرند جهان پیرامون خود را بشناسند و هویت، حالات و عواطف خود را بیان كنند.
ما با زبان یاد می گیریم و با زبان، آموخته های خود را به دیگران منتقل می كنیم چنانكه زبان به ما كمك می كند تاریخ و فرهنگ خود را شرح دهیم. در زبان هر قومی یك حافظه تاریخی و جمعی وجود دارد كه بخشی از آن آیین ها و سنت ها است. در نتیجه، حفظ هر زبانی به معنای دسترسی به گنجینه ای از تاریخ، آداب و رسوم و فرهنگ بشر است.
سازمان ملل و یونسكو به دلیل اهمیت زبان و تلاش برای جلوگیری از زوال زبان های بومی، 2019 را سال جهانی زبان های بومی نام گذاری كرده است. دلیل اهمیت این نام گذاری این است كه بسیاری از زبان های بومی به لحاظ برخی ملاحظات سیاسی و اجتماعی در كشورهای مختلف و نیز به خاطر موقعیت و عناصر جغرافیایی، ارتباطاتی، تاریخی و فرهنگی در معرض زوال قرار دارند.
براساس گزارش یونسكو، به هفت هزار زبان در سراسر جهان تكلم صورت می گیرد. 370 میلیون مردم بومی در سراسر جهان زندگی می كنند كه 90 كشور این جوامع بومی را در بردارند. پنج هزار فرهنگ بومی متفاوت وجود دارد كه در میان آنها 2 هزار و 680 زبان در خطر است.
حفظ این تنوع زبانی در افزایش درك، مصالحه و همكاری ها كمك می كند. در صورتی كه كشورها ضرورت حفظ زبان های بومی را دریابند می توانند برای حمایت از حقوق انسانی، حكمرانی خوب و ایجاد صلح و عدالت در مناطق عمل كنند.
حفظ تنوع زبانی و فرهنگ می تواند یكی از شرایط تحقق توسعه پایدار باشد. در این صورت شرایط مساعدی برای جلب همكاری های مناطق بومی فراهم می شود و بومیان می توانند نقش توسعه محلی را برعهده گیرند.
زبان مانند یك موجود زنده به طور دائم با بیرون از خود ارتباط دارد و با عناصر جدید منطبق می شود ولی اگر این ابزار از سوی اعضای جامعه مورد استفاده قرار نگیرد، این موجود نیز مانند سایر موجودات منقرض می شود.
زبان شناسان سه وضعیت را برای توضیح شرایط زبان های بومی استفاده می كنند؛ زبانی كه هیچ صحبت كننده بومی ندارد و به آن زبان مرده یا خاموش می گویند، زبانی كه نسل جوان و خردسالان با آن صحبت نمی كنند كه زبان در حال احتضار و رو به زوال می نامند و زبانی كه بومی های كمتری با آن صحبت می كنند كه زبان در معرض خطر تلقی می شود.
عوامل موثر بر بقا یا زوال یك زبان می تواند مهاجرت، بلایای طبیعی و مرگ های دسته جمعی، محدودیت های دولت ها، زبان نظام آموزشی كشور، اعتبار اجتماعی زبان ها و ... باشد. با وجود این ، جهانی شدن یكی از مهم ترین عوامل موثر در زوال زبان ها است كه می تواند با پدیده های گسترش رسانه های اجتماعی مثل شبكه های تلویزیونی و شبكه های مجازی در زوال یا خاموشی زبان های بومی هم افزایی یابد.
عرصه پهناور ایران از گذشته ها مهد جوامع و اقوام متعددی بوده است و بر این اساس زبان های متعددی در ایران وجود داشته است اما هم اكنون 6 زبان رایج در ایران شمرده می شود كه عبارتند از؛ فارسی، تركی، كردی، عربی، ارمنی و گیلكی.
تحقیقات نشان داده است كه در ایران گویشواران هشت زبان برای تقویت و پیشرفت زبانی خود، فعالیت می كنند ولی 27 زبان وجود دارد كه فعالیتی برای گسترش آن صورت نمی گیرد. با این حال به نظر می رسد 31 زبان در خطرند، به این معنی كه احتمالا به نسل های جوان تر منتقل نمی شوند و پنج زبان رو به مرگند، یعنی فقط تعداد كمی از مسن ها صحبت می كنند. از زبان‌های ایران كه در وضعیت اضطراری رو به انقراض اند، می توان به این زبان ها اشاره كرد؛ بشاكردی، دری كرمانی، گبری (دری زرتشتی)، گالشی (در گیلان)، سنایا (زبان آشوریان سنندج)، خویینی (در زنجان)، مندایی جدید (زبان صائبین خوزستان)، كُرُشی (در استان فارس).
از جمله راهكارهایی كه برای احیای یك زبان پیشنهاد می شود، تدریس آن زبان به نسل جدید، برگزاری جشنواره ها و برنامه هایی برای معرفی زبان های بومی، جمع آوری و حفظ داستان ها، شعرهای و ... زبان به نوعی كه دانش و تاریخ زبان شناسایی شود.
هر چند در اصول 15 و 19 قانون اساسی به ضرورت آموزش به زبان مادری اشاره شده اما این امر سالیان سال مغفول بوده است. در این شرایط، دولت یازدهم اقداماتی جهت تقویت زبانی های بومی به انجام رسانده است.
خردادماه سال 95 بود كه «علی یونسی» دستیار وقت رئییس جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی اعلام كرد دولت دستور داده است كه زبان‌های كردی و تركی در مدارس مناطق قومی به دانش آموزان آموزش داده شود. در این مقطع آموزش زبان های عربی، بلوچی و تركمنی نیز مورد توجه و بحث قرار گرفت.
اگرچه اغلب توجه ها به همان زبان های رایج ایران است و كمتر در ارتباط با احیای سایر زبان های بومی سخن به میان می آید اما این موضوع نیز بسیار پراهمیت است. در همین ارتباط می توان به صدور مجوز برای كتاب های درسی به زبان كردی، راه اندازی رشته زبان و ادبیات كردی در دانشگاه كردستان و كلاس های آموزشی زبان تركی اشاره كرد.
همان طور كه در سال جدید میلادی وضعیت زبان های بومی مورد توجه قرار گرفته است، بسیار نیكو است كه در ایران نیز به تنوع زبان های بومی به دیده فرصت نگریسته شود و از زبان های رو به زوال و در معرض خطر حمایتی جدی تر به عمل آید.
پژوهش**ر.ش**9279
تهران- ایرنا- ما با زبان، خود و دیگران را می شناسیم اما اگر زبان ما در معرض خطر فراموشی قرار گیرد آیا باز هم می توانیم به شناخت و درك عمیقی از خود و محیطمان برسیم؟ بخاطر اهمیت این موضوع، سال نو میلادی را سال جهانی زبان های بومی نام گذاری كرده اند.
