دكتر محمدجعفر یاحقی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا پیرامون برخی تلاش ها و اعلام ها در خصوص گرامیداشت سالروز تولد فردوسی افزود: در چارچوب زندگی اجتماعی و فرهنگ قرون گذشته قید كردن روز دقیق تولد افراد دارای اهمیت نبوده لذا در مورد فردوسی نیز این چنین بوده است.
او ادامه داد: حتی سال تولد این بزرگمرد تاریخ ادبیات ایران پس از بررسی های متعدد با زحمت در سال 1329 هجری شمسی مشخص شد بنابراین تعیین روز دقیق تولد فردی در یك هزار سال پیش هرچند هم این فرد شاخص باشد به هیچ وجه امكان پذیر و شدنی نیست.
این استاد ادبیات حماسی در مورد انتخاب و اعلام نخستین روز بهمن ماه به عنوان زادروز فردوسی گفت: هیچ سند تاریخی در این زمینه وجود ندارد و نام بردن از این روز به عنوان زادروز فردوسی صرفا بر اساس محاسبات سرانگشتی، غیرعلمی و غیر رسمی صورت گرفته است. بر اساس چنین محاسباتی سومین روز دی ماه نیز به عنوان روز تولد فردوسی مورد اشاره قرار گرفته در حالی كه این تاریخ نیز هیچ سندیتی ندارد.
مدتی است كه نخستین روز بهمن ماه به عنوان زادروز حكیم ابوالقاسم فردوسی عنوان و با تبلیغات مجازی و نشر مطالب مختلف این روز به عنوان روز قطعی تولد شاعر حماسه سرای بلندآوازه ایران ذكر می شود.
فردوسی اوایل قرن چهارم هجری (319 خورشیدی) در روستای 'پاژ' از توابع توس خراسان در خانواده ای دهقان چشم به جهان گشود و با پی افكندن اثری جاودانه و ماندگار از خود، پاسبان زبان شیرین پارسی شد و نام و یاد خود را برای همه نسلهای ایران زمین ماندگار و محترم ساخت. وی اواخر قرن چهارم (397 خورشیدی) در 78 سالگی چشم از جهان خاكی فرو بست و در زادگاهش در دل خاك آرام گرفت.
اثر منظوم 'شاهنامه' پرآوازه ترین سروده فردوسی و بزرگترین رزمنامه جهان محسوب می شود كه به نوعی دربردارنده تاریخ پیش از اسلام ایران باستان است.
صاحبنظران و فردوسی شناسان با توجه به اشاراتی كه در متن شاهنامه فردوسی آمده است اغلب معتقدند وی سال 329 هجری قمری متولد شده و سال 411 هجری قمری دار فانی را وداع گفته است. همچنین اطلاع دقیقی از تاریخ آغاز سرایش و پایان نگارش شاهنامه در دست نیست. پژوهشگران و صاحبنظران تاریخ ادبیات ایران با توجه به چند بیت از متن شاهنامه زمان آغاز سرایش آن را سال 365 و پایان آن را 400 هجری قمری می دانند یعنی همان مدت 35 سالی كه خود حكیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه آورده است.
از سوی دیگر بر اساس تحقیقات كارشناسان تاریخ ادبیات و فردوسی شناسان پایان كار ویرایش نخست شاهنامه سال 384 و ویرایش نهایی آن نیز 400 هجری قمری است. گرچه گروهی سال 389 هجری قمری را نیز پایان ویرایش دوم شاهنامه دانسته اند، آن هم به دلیل بیتهایی كه در مدح سلطان محمود غزنوی آمده و اشاره به تاریخ آغاز پادشاهی وی دارد ولی خود فردوسی درباره روز و ماه پایان كار سرایش شاهنامه به صراحت در پایان كتابش آن را روز ارد(25 هر ماه) از ماه سپندارمذ(اسفند) اعلام كرده است.
گرچه پژوهشگران و فردوسی شناسان در خصوص سال تولد، وفات و آغاز و پایان سرایش شاهنامه به نوعی توافقی نسبی رسیده اند اما در خصوص روز دقیق تولد حكیم فردوسی هنوز توافقی وجود ندارد چنانكه نبود هیچگونه سندیت تاریخی مورد تاكید پژوهشگران و فردوسی شناسان است.
* نامعلومی زادروز 90 درصد ادبای متقدم ایرانی
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: روز دقیق تولد اهمیت آنچنانی برای بزرگداشت و گرامیداشت ارزش كار شعرا، فضلا و حكما ندارد چنانكه زادروز 90 درصد شعرا و فضلای بزرگ ایران زمین همچون مولوی، سعدی، حافظ و عطار مشخص نیست و خودشان نیز در آثارشان اشاره ای به این تاریخ نداشته اند.
دكتر یاحقی افزود: برخی همچون ناصرخسرو در آثارشان به روز و سال تولد خود اشاره كرده اند اما در خصوص بسیاری از شاعران و حكمای ایرانی چنین نیست و هم اینك نیز محاسبه این روز امكانپذیر نمی باشد.
وی ادامه داد: اغلب این افراد در روز تولد خود، افرادی مهم و زاده بزرگان زمانشان نبوده اند تا روز دقیق تولدشان برای شرح حال نویسان مهم جلوه كند. به همین دلیل در این زمینه اسناد تاریخی متقن و قابل استناد وجود ندارد.
* 25 اردیبهشت روز ملی فردوسی
گرچه 21 سال پیش بیست و پنجمین روز اردیبهشت ماه به عنوان 'روز ملی بزرگداشت فردوسی' نامگذاری و در تقویم رسمی كشور ثبت شد اما بر اساس اسناد و مدارك موجود این روز نیز مناسبتی با تاریخ ولادت یا فوت حكیم ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرای ایران ندارد.
استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد كه پیشنهاد دهنده ثبت این روز برای بزرگداشت فردوسی است، به خبرنگار ایرنا گفت: در حقیقت 25 اردیبهشت ماه را به جای 25 اسفند كه روز پایان نگارش شاهنامه فردوسی است برای بزرگداشت حكیم برگزیده ایم.
دكتر یاحقی افزود: 25 اسفند ماه به صراحت در متن شاهنامه به عنوان روز پایان سرایش داستان یزدگرد یا كل شاهنامه مورد اشاره قرارگرفته است.
چو سال اندر آمد به هفتاد و یك/ همی زیر شعر اندر آمد فلك/ سی و پنج سال از سرای سپنج/ بسی رنج بردم به امید گنج/ سر آمد كنون قصه یزدگرد/ به ماه سپندارمذ روز ارد/ ز هجرت شده پنج، هشتاد بار/ كه گفتم من این نامه شهریار
این استاد ادبیات حماسی و فردوسی شناس ادامه داد: با توجه به اینكه حكیم ابوالقاسم فردوسی سال 329 هجری قمری دیده به جهان گشود، با گذشت 71 سال از این تاریخ بطور دقیق به سال 400 هجری قمری می رسیم كه خود شاعر در بیتهای بالا به آن اشاره كرده است.
وی گفت: 25 اردیبهشت یك روز كاملا قراردادی برای بزرگداشت فردوسی نامدار است و هیچ ارتباطی به مناسبتی ندارد.
دكتر یاحقی افزود: با توجه به اینكه 25 اسفند بر اساس 'تقویم یزدگردی' روز پایان شاهنامه طبق اعلام خود شاعر اعلام شده و نیز اینكه بین تقویم یزدگردی و تقویم شمسی چند روز فاصله است می توان حدودا 15 فروردین را هم به عنوان روز پایان سرایش شاهنامه در نظر گرفت.
وی ادامه داد: با توجه به اینكه اسفند و فروردین مشغله های مردم در آستانه و آغاز سال نو فراوان است و همچنین لحاظ كردن زیبایی ماه اردیبهشت قرار شد 25 اردیبهشت هر سال به عنوان 'روز ملی بزرگداشت فردوسی' انتخاب و پاسداشته شود.
* بزرگداشت فردوسی در روز رسمی
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بزرگداشت فردوسی و مراسم مربوط به این موضوع 25 اردیبهشت هر سال با توجه به ثبت ملی این روز انجام می شود.
ابوالفضل مكرمی فر افزود: با توجه به نبود سندیت تاریخی در خصوص روز تولد فردوسی و همچنین رسمیت نداشتن تاریخهای مطرح شده برگزاری هدفمند، متمركز و ملی گرامیداشت فردوسی در روز بزرگداشت آن شاعر شهیر از سوی سازمان میراث فرهنگی صورت می گیرد.
وی ادامه داد: در صورت رسمی شدن هر تاریخ مشخص و مستندی برای روز تولد جكیم فرزانه توس از سوی فردوسی شناسان، متخصصان تاریخ و تائید رسمی همان روز نیز به عنوان روز تولد فردوسی لحاظ و گرامی داشته خواهد شد.
* شاهنامه اثری ماندگار در دل تاریخ پرهیاهوی ایران
یكی از دیگر اعضای هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: فردوسی در سرایش شاهنامه انگیزه شخصی نداشته است. انگیزه فردوسی در روزگار زیست این شاعر عالیقدر بسیار مهم و قابل توجه بود زیرا وی عرق ملی و دینی در این زمینه داشته است.
دكتر فرزاد قائمی افزود: شاهنامه فردوسی تنها كتابی است كه با حجم بسیار از سده چهارم هجری به عنوان اثری ادبی به دست ما رسیده و حفظ این میراق گرانسنگ در سختترین شرایط تاریخی و دوره های مختلف از سوی ایرانیان نشانگر اهمیت بی بدیل آن است.
وی ادامه داد: از قرن هفتم هجری تا دوره قاجار نسخه های متفاوتی از شاهنامه وجود دارد كه سیر تحول زبان فارسی را نشان می دهند اما برتری شاهنامه فردوسی بر متون همدوره اش از سوی ایرانیان و طبقه نخبه به عنوان اثر معیار پذیرفته شده و به عنوان مبنا در زبان فارسی بوده است.
این استاد دانشگاه گفت: برتری فردوسی در سرودن اشعار حماسی نیز در میان آثار ادبی و خواص جامعه و همچنین عوام كاملا پذیرفته شده است. پژوهشها نشان می دهند برخی انگاره ها درباره فردوسی غلط است كه یكی از این انگاره ها نگارش شاهنامه به سفارش محمود غزنوی است.
وی افزود: فردوسی شاهنامه را در سال 369 هجری نگارش كرده و تاجگذاری محمود غزنوی سال 378 بوده است. بیش از 15 سال فاصله در این میان وجود دارد. گرچه فردوسی علاقه مند به حمایت دربار برای تهیه اثر ادبی خود بود اما نابسامانیهای دوران و تغییرات درباری موجب شد نتواند در زمان مناسب اثر خود را به شاه وقت تقدیم كند ضمن اینكه در شاهنامه مدح سلطان محمود غزنوی نشده بود و جذابیت آن برای شاه و دربار كم بود. علاوه بر این شیعه بودن فردوسی و مجموعه عوامل دیگر سبب شد وی مورد غضب واقع شود.
دكتر قائمی ادامه داد: فردوسی بخشهای دیگری نیز به شاهنامه افزود كه بیشتر در انتقاد از سلطان محمود و بیانگر تلخكامی حماسه سرای ملی ایران از اوضاع زمانه است. فردوسی به همین دلیل در دوران پیری دچار فقر و تنگدستی شد و اشعار او در آن دوران ثابت می كند كه فردی كهنسال، رنجدیده و دل آزرده است كه از شهریار پاداشی نگرفته اما به خوبی به این نكته آگاه می باشد كه اثر او با سرنوشت و هویت یك ملت در ارتباط است.
وی گفت: شاهنامه فردوسی 'شناسنامه ملی ایرانیان' است و هویت ایرانی را مطرح می كند بنابراین باید از این اثر هنری به عنوان مظهر هویت ایرانی نام برد و محافظت كرد. بر این اساس بزرگداشت این شاعر شهیر پارسی گو نیاز به تاریخ زادروز و سال تولد ندارد بلكه می بایست او و اثر سترگش را در هر زمان ممكن با هدف صیانت و معرفی هرچه بیشتر وی به نسلهای جدید پاسداشت.
7496/1858
مشهد - ایرنا - یك فردوسی شناس برجسته گفت: تعیین و اعلام تاریخ مشخص برای روز دقیق تولد حكیم ابوالقاسم فردوسی به هیچ وجه امكان پذیر و دارای سندیت متقن تاریخی نیست.
