بلاك‌چین چیست و آیا زورش به تحریم هم می‌رسد؟

این روزها كمتر كسی است كه به دنیای نوآوری علاقه‌مند باشد و اسمی از بیت­‌كوین نشنیده باشد. ایرناپلاس با حضور در آزمایشگاه بلاك‌چین دانشگاه خاتم و گفت‌وگو با محمد طهرانی، مدیر این آزمایشگاه و عضو هیأت علمی دانشگاه خاتم، به معرفی بیت‌كوین و مهم‌تر از آن، فناوری كه بیت‌كوین در بستر آن به‌وجود آمده می‌پردازد. در بخش نخست این گزارش با مباحث فنی و كاربردهای این فناوری آشنا می‌شویم و در بخش دوم، از فرصت‌هایی جدیدی كه این فناوری برای جامعه ایرانی به‌وجود می‌آورد و نیز نقش آزمایشگاه بلاك‌‌چین خاتم در تسریع و تسهیل آن، می‌گوییم.

بیت‌كوین، یكی از محصولات مالی ساخته شده بر پایه یك فناوری نوظهور به نام بلاك‌چین است. اگر بخواهیم بین فناوری و محصول، تفاوت قائل شویم باید بگوییم بیت‌كوین یكی از انواع پرشمار «رمزارز»هاست كه زودتر از همه به‌وجود آمد و با استقبال بهتری در میان مردم مواجه شد. البته بلاك‌چین كاربردهای متنوعی دارد كه مجموعه خدمات مالی مبتنی‌بر رمزارزها یكی از این كاربردهاست. حال سؤال دیگری مطرح می‌شود: بلاك‌چین چیست؟

**بازاری‌ها هم از این فناوری سر درمی‌آورند

طهرانی كه در دانشگاه خاتم پذیرای ما است می‌گوید كه در واقع بلاك‌چین، یك دفترِ كلِ توزیع‌شده است و با ذكر مثالی ادامه می‌دهد: تقریباً تمام افرادی كه در فضای كسب‌وكار بوده‌اند، با دفتر كل آشنا هستند. در دفتر كل، تمام نقل و انتقالات پولی را ثبت می‌كنیم؛ اینكه به چه كسی چه مبلغی پرداخت كردیم و از چه كسی چه مبلغی دریافت كردیم. دفتر كل محلی برای ثبت تراكنش‌های ماست نه مانده حساب‌ها، و به‌عنوان یك مرجع برای ما عمل می‌كند.

طهرانی ما را از فضای كسب‌وكار خارج می‌كند و می‌گوید: فرض كنید غیر از مبادلات مالی، هر فعالیت دیگری در این دفتر كل، قابل ثبت و ضبط باشد. اگر این دفتر كل، به‌جای یك نفر، توسط چند نفر تكمیل شود، پس تعداد بیشتری از این دفتر وجود دارد و افراد بیشتری در تكمیل آن مشاركت دارند، پس پایداری بیشتری دارد. پایداری، یعنی افراد بیشتری برای تكمیل و حفظ این دفتر فعالیت می‌كنند؛ پس نسخه‌های بیشتری از آن در دسترس است. اما اعتماد بین این افراد چگونه شكل می‌گیرد؟

**اعتمادسازی در فضای عدم اعتماد

طهرانی مجدداً با ذكر یك مثال ادامه می‌دهد: فرض كنید 10 نفر، از این دفتر كل استفاده می‌كنند، تنها فعالیتی در این دفتر ثبت می‌شود كه مورد تأیید هر 10 نفر باشد و این‌، ساده‌ترین نوع دفتر كل است.

این دفتر كل می‌تواند با یك روش سنتی روی كاغذ اجرا شود یا با استفاده از فناوری‌های جدید، روی سرورهای مختلف قرار گیرد و به‌صورت غیرمتمركز و توزیع‌شده باشد و تنها، مواردی در آن ثبت شود كه همه افراد شبكه روی آن اجماع دارند. تكلیف رمزارزها در این بین چیست؟

**بیت‌كوین چگونه ساخته می‌شود؟

طهرانی با این توضیح ادامه می‌دهد: یك سازوكار تولید ارز داریم، مثلاً در برخی از ارزها مثل بیت‌كوین، گفته می‌شود هر فردی كه اولین ثبت را در دفتر كل انجام دهد، جایزه‌ یا امتیازی به او تعلق می‌گیرد. این جایزه یا امتیاز، همان بیت‌كوین است. این جایزه‌ها رفته‌رفته زیاد می‌شوند و به‌جایی می‌رسند كه در فضای دفتركل‌ها، امكان چرخش پیدا می‌كنند. پس یكی از كاربردهای دفتر كل توزیع‌شده یا DLT می‌تواند خدمات مالی بر پایه رمزارزها باشد.

بلاك‌چین هم كه این روزها درباره آن زیاد می‌شنویم، یكی از مدل‌های پیاده‌سازی دفتر كل است. پس ما یك موضوع انتزاعی داریم، به نام دفتر كل توزیع شده كه یكی از انواع پیاده‌سازی آن، بلا‌ك‌چین است و یكی از كاربردهای این پیاده‌سازی، خدمات مالی مبتنی بر رمزارزهایی مانند بیت‌كوین است. اما آیا این فناوری كاربردهای دیگری هم دارد؟ طهرانی با مثال‌هایی در زمینه پزشكی و زنجیره تأمین، كاربردهای متنوع بلاك‌چین را توضیح می‌دهد.

**خدمت فناوری به نظام سلامت

یكی از كاربردهای این فناوری در زمینه پزشكی و مدارك پزشكی است، به این صورت كه نسخه پس از صدور در دفتر كل ثبت می‌شود و به داروخانه یا آزمایشگاه ارجاع داده می‌­شود. در مرحله بعد نیز، دریافت دارو از داروخانه یا نتایج آزمایش‌های پزشكی، در دفتر كل ثبت می­‌شوند.

همه این اطلاعات به‌صورت هم‌زمان در اختیار بیمه شده، شركت‌­های بیمه‌­گر، بیمارستان­‌ها، وزارت بهداشت و سایر ذی‌نفعان حوزه بهداشت و درمان قرار می‌گیرد، بدون آنكه بیمار نگرانی بابت به خطر افتادن حریم خصوصی خود داشته باشد یا اینكه هر یك از ذی‌نفعان این صنعت، دغدغه‌ای بابت اظهار خلاف واقع سایر ذی‌نفعان به دل راه دهد. از آنجا كه تمام ثبت مراحل در یك دفتر كل به‌صورت شفاف صورت می‌پذیرد، تمام ذی‌نفعان بر كار یكدیگر نظارت دارند و امكان سوءاستفاده تا حد ممكن كاهش می‌یابد.

**زنجیره شفاف تأمین

كاربرد دیگر این فناوری در حوزه زنجیره تأمین است. به این صورت كه تولید‌كننده، مثلاً‌ قطعه‌سازها، مشخصات قطعات تولیدی خود را پس از تولید در دفتر كل ثبت می‌كنند. وقتی مجموعه‌ای از این قطعات در یك خودرو استفاده می‌شود، خودروساز باید مشخصات آن مجموعه را ثبت كند.

پس از تحویل خودرو به مشتری، مشتری به‌سادگی می‌تواند متوجه شود كه هر قسمت از خودروی او، ساخت كدام قطعه‌ساز است و از نظر كیفی، در چه شرایطی قرار دارد. در نهایت نیز، امكان ردیابی و نظارت دقیق‌تر برای پلیس و دستگاه‌های حاكمیتی فراهم می‌آید.

**محصولی كه فناوری را سر زبان‌ها انداخت

مشهورترین كاربرد فناوری دفتر كل توزیع‌شده، در بخش مالی است كه به رمزارزها مربوط می‌شود. وقتی دلیل ریشه‌ای گرایش مردم به رمزارزها و تاریخچه­ به‌وجود آمدن بیت‌كوین را بررسی می‌كنیم، به عدم اعتماد مردم به بانك‌های مركزی بعد از بحران سال 2008 میلادی می‌رسیم.

این سلب اعتماد، مردم را به سمت یك فناوری‌ جذب كرد كه پولی را بدون امكان دست‌كاری، ایجاد می‌كند. پس فضای بی‌اعتمادی به‌وجود آمده در آن دوره، باعث شد كه سازوكاری امن و غیرقابل انكار، بر بستر بی‌اعتمادی و در قالب فناوری بلاك‌چین شكل گیرد.

**اثبات حقوق مالكیت آسان‌تر می‌شود، اگر...

در اثبات مالكیت معنوی و به‌ویژه كالاهای فرهنگی نیز می‌توان از بلاك‌چین كمك گرفت. به‌عنوان مثال، در یك كالای فرهنگی مثلاً یك قطعه موسیقی، فیلم یا عكس، صاحب اثر می‌تواند با استفاده از یك الگوریتم رمزنگاری كه اصطلاحاً «هَش» گفته می‌شود، یك اثر انگشت دیجیتال كاملاً منحصربه‌فرد از محصول خود تولید كند و آن را در دفتر كل ثبت كند.

چنانچه پس از ثبت، شخص دیگری ادعای مالكیت آن اثر را داشت، دادگاه می‌تواند بر اساس اینكه چه كسی زودتر هَش آن فایل را در دفتر كل ثبت كرده، قضاوت كند و كسی كه هش را زودتر ثبت كرده، مالك آن قطعه بداند. این كاربرد، به دستگاه‌های قضایی كمك می‌كند اثبات‌پذیری مالكیت را به‌مراتب نسبت به وضع موجود تسهیل كنند.

**بلاك‌چین همه فن حریف است؟

سؤال دیگر، مزیت دفتر كل توزیع شده نسبت به بانك‌های اطلاعاتی است كه در حال حاضر هم از آن‌ها استفاده می‌شود. طهرانی با اشاره به اعتمادسازی در فضای بی‌اعتمادی می‌گوید: دفتر كل، این ارزش را برای ما ایجاد می‌كند كه یك سازوكار قابل اعتماد، در فضایی پر از بی‌اعتمادی شكل گیرد.

البته بلاك‌چین را نباید مانند نوشدارو تصور كرد و همه جا مورد استفاده قرار داد، بلكه لازم است با توجه به كاربرد مدنظر، بهترین روش را انتخاب كنیم. اگر مركزیتی وجود دارد كه بتوانیم به آن اعتماد كنیم، استفاده از پایگاه‌های داده متمركز، كم‌هزینه‌تر و ساده‌تر است. ولی گاهی اوقات ما در فضایی كار می‌كنیم كه به مركزیت آن اعتماد نداریم و می‌خواهیم آن تمركز را حذف كنیم. در چنین مواردی استفاده از دفتر كل توزیع‌شده، توصیه می‌شود.

با وجود كاربردهای متنوع بلاك‌چین، این سؤال مطرح می‌شود كه آیا با زنجیره بلوك می‌توان تحریم‌ها را دور زد؟ طهرانی می‌گوید: ابتدا باید راه‌حل‌های متخلف را مرور كنیم.

**فناوری كه تحریم‌ها را دور می‌زند

یك راه‌حل، دور زدن تحریم با بیت‌كوین است. اگر بخواهیم بیت‌كوین را در تبادلات خرد، ارسال پول یا در موارد دانشجویی و مسافری استفاده كنیم، امكان‌پذیر است. ولی كارهای بزرگی مثل جابه‌جا كردن پول نفت و مانند این، بازار بیت‌كوین را مختل می‌كند. بازار فعلی بیت‌كوین حدود 60 میلیارد دلار است و این بازار ظرفیت كافی ندارد كه بتوان چنین حجم بزرگی از دارایی را روی آن جابه‌جا كرد.

راه دوم این است كه به‌جای رمزارزها، از فناوری بلاك‌چین برای درست كردن یك ارزش مشترك بین چند كشور استفاده كنیم. این روش، قابل اجرا و وابسته به توافق بین كشورهاست. این یك توافق می‌تواند در قالب یك پیمان پولی مشترك بین چند كشور باشد كه تصمیم می‌گیرند از یك ارز مشترك بین خودشان برای تسویه استفاده كنند. این ارز مشترك می‌تواند بدون پشتوانه، بر مبنای طلا یا بر اساس سبدی از ارزهای مختلف بین كشورها باشد كه این جزئیات، با توجه به مسائل اقتصادی پیاده‌سازی می‌شوند.

پس در مورد تحریم‌ها، پاسخ كلی این است كه تحریم‌ها با بیت‌كوین حل نمی‌شوند، ولی با بلاك‌چین حل می‌شوند.

**اداره كل اخبار چندرسانه‌‌ای**ایرناپلاس**