مفهوم ماشین بدن در مقام شخصیت نمایشی

به گزارش روز شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا «تئاتر فیزیكال» از آن دست شاخه‌های هنر نمایش است كه چند سالی است در جهانِ تولیدات تئاتری، بخشی خاص را به خود اختصاص داده است و از همین رو هنرمندان نمایش كشورمان نیز طی چند سال اخیر تلاش كرده اند تا همسو با جریانات هنر تئاتر در جهان، در تولید آثار اینگونه تئاتری تجربیات متعددی را پشت سر بگذارد.

** تمركز مسئولان روی دعوت گروه نمایش‌های فیزیكال
نگاه مسئولان و دست اندركاران سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در دعوت از گروه‌های تئاتر خارجی برای حضور در بخش مسابقه بین‌الملل این رخداد نیز با هدف تمركز بر دعوت از گروه‌های «تئاتر فیزیكال» شكل گرفت تا به واسطه این حضور و دعوت از آنها، به همراهی هنرمندان كشورمان به درستی معنا و چهارچوب شكل‌گیری این دسته از آثار را تصویر كنند.
در پس این دعوت هدف مهمی نهفته است، از جمله كمك به هنرمندانی كه حركاتشان در مسیر تولید تئاتر فیزیكال در مغایرت با اصول و قوانین این گونه تئاتری است، پس به واسطه دعوت از گروه های بین‌المللی می توان تصویر درستی از شكل تولید تئاتر فیزیكال را برای هنرمندان ایرانی تجسم كرد.

** «فقط استخوان ها»، نمونه موفق تئاتر فیزیكال
نمایش «فقط استخوان‌ها» به نویسندگی، بازیگری و كارگردانی «توماس مونكتون» نماینده كشور فنلاند كه در روزهای اول و دوم اسفند در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر در بخش مسابقه بین‌الملل جشنواره بین المللی تئاتر فجر به صحنه رفت نیز یكی از نمونه‌های موفق در ارائه «تئاتر فیزیكال» به هنرمندان و مخاطبان آثار تئاتری است.
« تئاتر فیزیكال» مبتنی بر روایت و خلق دراماتیك با استناد به زبان بدن بازیگر است. شیوه ای كه طی آن اجزاء بدن هنرمند بازیگر به شخصیت‌ها، رخدادها و موقعیت‌هایی بدل می شود كه می تواند در پیش‌برندگی امر درام، مخاطب را یاری رساند.
«توماس مونكتون» علاوه بر نویسندگی و كارگردانی «فقط استخوان‌ها» به عنوان بازیگر این اثر نمایشی نیز ایفای نقش می كند.
بازیگری كه در مساحت محدود دو در یك متر و با استفاده از نور ثابت كه بنا به موقعیت های اثر نمایشی رنگ‌های مختلفی به خود می گیرد، بدون استفاده كردن از كلام و دیالوگ - به عنوان اولین عامل ارتباطی انسانها - با استناد به قدرتِ زبانِ بدن خود و تسلط بی چون و چرا بر اعضای بدن، دست به خلق روایتی می‌زند كه این بار در بستر طنز، روایت های متعدد دراماتیك را پیشاروی مخاطبان تصویر می‌كند.

** تطبیق مفاهیم داستان با فرهنگ جامعه مخاطب هدف
«فقط استخوان‌ها» تجلی مفهوم قدرت هنر بازیگری در خلق اثر تئاتری به شمار می رود. اثر تئاتری كه با بهره گیری از قوانین و چارچوب‌های «تئاتر فیزیكال»، نخستین قاعده صحنه را با مخاطب در میان می‌گذارد.
قاعده ای كه طی آن مخاطب اینبار در مواجهه با اثر نمایشی تنها به واسطه زبان بدن بازیگر است كه باید پیگیر داستان نمایش باشد. هرچند «توماس مونكتون» با توجه به جامعه هدف مخاطبان خود كه از فرهنگ و كشوری دیگر با زبانی متفاوت هستند - ایران - در خلق داستان خود به سراغ مفاهیم پیچیده نمی رود و ساده ترین دستاوردهای زندگی انسانی مانند مقوله تحقق اهداف، مفهوم ارتباط گیری، انتخاب میان دو راهی و مواردی از این دست مفاهیم را به عنوان خط داستانی نمایش خود ارائه می دهد.
شكی وجود ندارد مخاطب اثر نمایشی تشنه مفهوم موقعیت های درام است و این تشنگی صرفاً با معرفی او به سرچشمه‌های تعلیق، كنش های پُركشمكش و یا گره‌افكنی های پیچیده و غیرقابل حل برطرف نمی شود.
مخاطب تئاتر می داند كه به دیدن نمایشی آمده كه می تواند با ساده‌ترین شیوه زبان هنرمند خالق خود، جذاب ترین مفاهیم آشنا در زندگی را پیشاروی او تصویر كند.
توماس مونكتون در «فقط استخوان‌ها» با تأكید بر اشراف به قدرت بدن و فیزیك خود با تكثر شخصیت‌ها، تجلی هر یك از آنها را در دو دست، دو پا یا تارهای صوتی او به عنوان بازیگر در قالب آواهایی كه از گلو خارج می‌كند داستان نمایش خود را به مخاطب ارائه می دهد.

** مخاطبانی كه به چالش كشیده می شوند
مونكتون به عنوان بازیگر، نویسنده و كارگردان «فقط استخوان‌ها» با استناد به بستر روایت طنز در كنار همراهی مخاطب تلاش می‌كند تا دیگر وجه هنر نمایش یعنی مقوله سرگرم سازی را نیز چاشنی همراهی نزدیك به 50 دقیقه ای مخاطبان خود در تالار چهارسو كند.
از سوی دیگر او می‌داند رخدادی كه در آن حضور پیدا كرده است یك جشنواره است و جشنی است كه به واسطه آن، مخاطبان آثار هنری گرد هم جمع می شوند تا در كنار لذت بردن بخشی از اوقات زندگی خود را در رفتاری فرهنگی به شادترین، زیباترین و دلچسب ترین لحظات ممكن پشت سر بگذارد.
به همین سبب است كه وی در روایت اثر، پای خود را از قوانین تئاتر فیزیكال فراتر می‌گذارد و با به چالش كشیدن مخاطب در تعامل با اثر نمایشی از او نیز می‌خواهد كه در شكل دهی خط داستانی «فقط استخوان‌ها» یاری گرش باشد.
جایی كه توماس مونكتون از مخاطبان خود می‌خواهد تا با استفاده كردن از اصوات آشنا مانند صدای حیوانات در شكل گیری شخصیت ها و تئاتر او برای قصه گویی و سرگرم سازی همان مخاطبان وارد میدان شوند.
مخاطبانی كه در نگاه نخست به دلیل سادگی اجرای حركات سخت، پیچیده و متمركز بر فنون و تسلط بی چون و چرای او بر بدن خود، احساس می‌كنند كه این بازیگر كار خاصی انجام نمی‌دهد! اما به محض ورود به این چالش و استفاده كردن از اجزای بدن خود برای تبدیل دست یا پاها به شخصیت‌هایی مجزا در می یابد كه هنر نمایش عرصه جولانی است كه در عین سادگی می تواند پیچیده ترین مفاهیم را با چاشنی جذابیت پیشاروی مخاطبان خود ترسیم كند.

** اهمیت مولفه ای به نام هنر بازیگر
بدون هیچ شكی حضور نمایش «فقط استخوان‌ها» به عنوان نماینده كشور فنلاند در سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می‌تواند بار كیفی آثار دعوت شده از هنرمندان بخش بین‌الملل را كه با وجود تمام چالش‌های دعوت به این رخداد از جمله مسائل مالی و ارزی در جشنواره حضور یافته اند، را به دوش بكشد.
از سوی دیگر این تصویر را پیشاروی مخاطبان ترسیم كند كه هنر تئاتر همواره نیاز ندارد تا در بستر مفاهیم پیچیده، صحنه های گسترده و تعداد بازیگران متعدد دست به خلق مفاهیم زند بلكه می‌توان تجلی آنها را در قامت یك بازیگر با ساده ترین حركات و با استفاده كردن از تكنیك‌های تخصصی و البته آشنا برای مخاطب رقم زد.
«فقط استخوان ها» نمایشی بود كه نشان داد تئاتر ایران در مقایسه و مواجهه با همتایان هنرمند خود در سایر كشورها در ارتباط گیری با مخاطب، هنوز نیازمند تأكید بر روایتی آشنا و پرهیز از صحنه پردازی‌های كلان و سنگین و متمركز بر قدرت و توانایی‌های بازیگر به عنوان یكی از مولفه های اصلی شكل گیری هنر تئاتر، برای ارتباط همه جانبه با مخاطب خود است.
سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر كه در بخش‌های صحنه‌ای، به‌علاوه فجر، خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل و مسابقه نمایش های بین الملل، بخش چهل سالگی انقلاب و نمایش های رادیویی، با سكان‌داری نادر برهانی مرند از بیست و دوم بهمن ماه كار خود را آغاز كرده بود در شامگاه شنبه (چهارم اسفند ماه) با معرفی نفرات برگزیده به كار خود پایان خواهد داد.
از امین خرمی
فراهنگ9266**3009