رهگذران و خریداران با شوق و ذوق حركت ماهی‌ها را دنبال می‌كنند، غافل از اینكه این میهمان هفت سین ایرانی‌ها، یك گونه غریبه و غیربومی است و به محض ورود به طبیعت، در نقش مهاجم ظاهر می‌شود، عرصه را بر گونه‌های بومی تنگ كرده و در نهایت موجب كاهش جمعیت آنها در محیط زیست می‌شود.
از طرف دیگر، نگه داشتن آنها در ظروف شیشه‌ای هفت سین، عمرشان را از 12 تا 20 سال به حدود دو ماه كاهش می‌دهد.
شیشه‌های كوچك بلوری به ظاهر مامنی دلباز برای انواع ماهی هستند، اما در واقع زندانی پر از حسرت است به دنیای آزاد كه راهی به آن ندارند.
این داستان تمام ماهی‌های قرمزی است كه با نزدیك شدن به ایام نوروز مجبورند شكنجه حضور در زندان‌های شیشه ای را تحمل كنند تا شاید لبخندی هر چند كوتاه بر لبانی نقش ببندد.
چند سالی است بازار ماهی‌های قرمز در روزهای نزدیك به عید نوروز داغ شده است و در كنار هر خیابان، تشت‌هایی پر از ماهی قرمز ریز و درشت دیده می‌شود كه از كمبود اكسیژن در عذابند و هر بار كه سرشان را بالا می‌آورند تا با دهان باز نفس بكشند گویا از اطرافیان كمك می‌خواهند.
عمر طبیعی این ماهیان قرمز كوچك بین 12 تا 20 سال است ولی ما انسان‌ها با زیاده‌خواهی خود و با قرار دادن آنها در تُنگ‌های بلورین تَنگ این عمر را كه حق مسلم این مخلوقات خداست به حداكثر دو ماه كاهش می‌دهیم.
البته حدود یكی دو سالی است كه شیشه‌هایی وارد بازار شده كه گیاهان آب‌دوست در آنها كاشته می‌شود و یك ماهی كوچك قرمز كه بیشترشان از گونه «زبرا» و غیر بومی هستند با توجه به حجم شیشه در آن رها شده است كه بنا به اعتقاد كارشناسان، عمر ماهی‌های درون این شیشه‌های دربسته هم بسیار كوتاه است زیرا اكسیژن لازم به آنها نمی‌رسد.
نشستن ماهی‌های قرمز بر هفت سین ما ایرانی‌ها كه این سال‌ها به چالشی محیط زیستی تبدیل شده است، البته موافقان و مخالفان خود را دارد.
«حسین عبیری گلپایگانی» فعال محیط زیست روز یكشنبه دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در میان فعالان محیط زیست و انجمن‌های دوستدار حقوق حیوانات درباره قرار دادن ماهی قرمز بر سفره هفت سین دو نوع بحث مطرح است؛ برخی اعتقاد جدی دارند كه جای ماهی قرمز سر سفره هفت سین نیست زیرا این موجودات كوچك طول زندگی خود را در تنگ‌های بلوری اسیر هستند و در نهایت خیلی از آنها مرگ غم‌انگیزی دارند، اما عده ای دیگر اعتقاد دارند كه نگهداری ماهی قرمز و بعضی از حیوانات خانگی در منزل می‌تواند باعث دوستی و الفت میان كودكان و حیوانات شود.
وی ادامه داد: اما در این میان عده‌ای از فعالان محیط زیست دلایلی را برای مخالفت خود با گذاشتن ماهی قرمز در سفره هفت سین بیان می‌كنند كه از جنبه‌های مختلف تاریخی، بهداشتی، روانی، دینی و اقتصادی قابل بحث است.
عبیری به بخش تاریخی این مساله اشاره كرد و گفت: بعضی از فعالان اعتقاد دارند تا 100 سال پیش در عید نوروز، ماهی قرمز بر سر سفره هفت سین ایرانیان جایی نداشت و آنان از نقاشی سفره هفت سین كمال الملك به عنوان یك سند گویا نام می‌برند؛ زیرا در این اثر هنری بی‌بدیل از ماهی قرمز رنگ سر سفره هفت سین خبری نیست، آنان می‌گویند كه حتی در دوره قاجار نیز مردم در سفره هفت سین از ماهی قرمز استفاده نمی‌كردند و این نشان می‌دهد كه ماهی قرمز در چند دهه اخیر به هفت سین راه یافته است.
این فعال محیط زیست افزود: همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد فقط مردم كشور در عیدهای خود از ماهی قرمز استفاده و در پایان مراسم نیز این ماهی‌های كوچك را در آب‌های روان رها می‌كردند اما از حدود 80 سال پیش استفاده از ماهی قرمز در جشن‌های نوروزی ایرانیان شایع شده است.
وی درباره مسائل بهداشتی موضوع نیز توضیح داد: ممكن است برای تكثیر و پرورش ماهی‌های قرمز از آب‌های آلوده و غیر بهداشتی استفاده شود كه عامل انتقال بیماری‌های ویروسی، انگلی و یا باكتریایی باشد، همچنین ممكن است در زمان جابجایی برای عرضه به بازار، بدن ماهی‌ها زخمی شود كه دست زدن به آنها، انگل یا ویروس را منتقل كند.
عبیری به عواقب روانی نگهداری از ماهی‌های قرمز نیز اشاره‌ای داشت و گفت: كودكان به علت روحیه عاطفی و كنجكاو خود دوست دارند با موجودات اطرافشان، ارتباط برقرار كنند ولی به دلایل مختلف مانند كم اطلاعی از نحوه نگهداری ماهی‌ها، عمرشان كوتاه می‌شود و از آنجا كه كودكان مفهوم روشنی از مرگ ندارند، مرگ این موجودات آثار بد روحی و روانی بر كودكان به جای می‌گذارد و تا مدت‌ها در ذهن كودك باقی می‌ماند.
وی گفت: از نظر دینی نیز جدا كردن ماهی از زیستگاهش و انتقال آن در شرایط نامناسب، نوعی حیوان آزاری است و دیگر اینكه به لحاظ اقتصادی هم با فرض اینكه حدود 10 میلیون خانوار ایرانی بخواهند به طور میانگین، دو ماهی خریداری كنند، چندین میلیارد تومان هزینه خرید موجوداتی می‌شود كه تا پایان تعطیلات نوروز هم دوام نمی‌آورند.
وی با یادآوری نكات اساسی در خرید، نگهداری و رها سازی ماهی قرمز گفت: به علت اینكه این ماهی‌ها در آب‌های كلردار نگهداری می‌شوند و یا حین جابجایی به آنها ضربه وارد می‌شود بیشتر آنها سكته‌زده هستند بنابراین به خانواده‌ها توصیه می‌شود هنگام خرید ماهی‌های قرمز از سالم بودن آنها مطمئن شوند.
*** برنامه آزادسازی ماهی‌های سفره هفت سین
عبیری گفت: در سال‌های گذشته و از حدود 18 سال پیش با شروع و افزایش فعالیت‌های زیست محیطی توسط مردم كشورمان برای اولین بار سازمان‌های مردم‌نهاد دوستدار محیط زیست و حیوانات، بحث آزادسازی ماهی‌های سفره هفت سین مطرح شد.
وی افزود: لذا به همین مناسبت به صورت خودجوش، اولین جمعه بعد از سیزده به در (روز طبیعت) را روز آزادسازی ماهی سفره هفت سین نامگذاری كردند و سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی طی یك فراخوان از همه مردم ایران خواستند كه این ماهی‌ها را در دریاچه‌ها و پارك‌های نزدیك محل سكونت خود رها كنند.
*** مخالفت سازمان محیط زیست با رهاسازی ماهی‌های قرمز در طبیعت
مدیركل دفتر حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط زیست هم در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: رهاسازی ماهیان قرمز در رودخانه‌ها و به طور كلی طبیعت از نظر اصول زیست محیطی مشكل‌ساز است از این رو سازمان محیط زیست با نگهداری و رهاسازی این موجودات در طبیعت مخالف است.
«مجید خرازیان مقدم» افزود: تاكنون پیشنهادات زیادی دادیم كه از ماهی قرمز استفاده نشود اما گویی دیگر به صورت سنت سفره هفت سین درآمده است و ما اصرار داریم حتی در صورت خریداری، بعد از پایان ایام نوروز این ماهی‌ها در طبیعت رها نشوند.
وی ادامه داد: چند سالی است كه شهرداری‌ها پارك‌هایی را برای رهاسازی ماهی‌های قرمز در نظر می‌گیرند تا با رهاسازی آنها در استخرهای این پارك‌ها هیچ ارتباطی با محیطهای آبی طبیعی نداشته باشند چون ورود آنها به طبیعت واقعا مشكل‌ساز است.
مدیركل دفتر حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: سال گذشته پیشنهاد شده بود در هفت سین از ماكت ماهی قرمز استفاده شود تا علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، از دیگر معضلات زیست محیطی و بهداشتی هم جلوگیری شود.
*** تقویت گشت‌های محیط زیست در روزهای پایانی سال
همچنین رئیس اداره كل محیط زیست استان تهران در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: مسئولیت امور جانوران وحشی بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است بنابراین نظارت بر هر گونه زنده‌گیری، نگهداری، نقل و انتقال گونه‌های حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی به جز پرورشی‌ها بر عهده این سازمان است.
«كیومرث كلانتری» افزود: اگر چنانچه در سطح شهر و مناطق مختلف مشاهده شود كه افرادی مبادرت به خرید و فروش و نقل و انتقال گونه‌های وحشی می‌كنند به دو دلیل حفظ تنوع زیستی و بهداشتی با آنها برخورد خواهد شد.
وی به ماهی قرمز به عنوان گونه‌ای غیر بومی و مهاجم اشاره كرد و گفت: چند سالی است كه با نزدیك شدن به ایام نوروز شاهد خرید و فروش حجم زیادی ماهی قرمز و در كنار آنها سمندر لرستانی، مار آبی و لاك‌پشت هستیم، این كار از نظر قانونی جرم است و مجازات دارد و یگان حفاظت محیط زیست با افرادی كه گونه‌های جانوری وحشی خرید و فروش كنند برخورد خواهد كرد.
كلانتری تاكید كرد: گونه‌های حیات وحش باید حتما در طبیعت و زیستگاه خودشان باشند و اگر در زیستگاه انسانی نگهداری شوند حتما مشكلات بهداشتی به همراه خواهند داشت كه توصیه می‌كنیم شهروندان اجازه دهند این گونه‌ها در طبیعت بمانند.
وی توضیح داد: ماهی قرمز گونه‌ای از كپور ماهیان و گونه‌ای مهاجم و غیر بومی برای كشور ماست كه وارد زیستگاه‌های طبیعی ما شده است، این ماهی رشد و نمو سریعی دارد و گونه‌های بومی را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین رهاسازی آنها در زیستگاه‌های آبی طبیعی اكیدا ممنوع است و از شهروندان درخواست همكاری داریم تا بتوانیم زیستگاه‌های آبی همچون رودخانه‌ها، تالاب‌ها، دریاچه‌ها و بركه‌ها را برای گونه‌های بومی كه محل زادآوری آنهاست حفظ كنیم.
رئیس اداره كل محیط زیست استان تهران گفت: با توجه به اهمیت موضوع، برای پایان سال گشت‌های ویژه هم در سطح شهر و هم در مناطق تحت حفاظت خواهیم داشت.
وی با تاكید بر اینكه نباید تعادل اكولوژیكی طبیعت را به هم بزنیم، افزود: به عنوان مثال سمندر لرستانی یك گونه منحصر به فرد و در حال انقراض است كه باید حتما در زیستگاه خودش زیست كند، در واقع یك گونه اندمیك است كه فقط در كشور ما وجود دارد و جزو سرمایه‌های ملی است.
*** ماهی غیر بومی؛ رقیب غذایی و تولید مثلی گونه‌های بومی
كارشناس آبزیان در سازمان حفاظت محیط زیست نیز از ورود گونه‌های غیر بومی آبزیان از جمله انواع ماهی به كشور به عنوان یكی از مشكلات و چالش‌های محیط زیستی كشور یاد كرد.
«امید صدیقی» افزود: ماهی حوض یا همان ماهی قرمز، همان ماهی «كاراس» و یك گونه غیر بومی مهاجمی است كه به بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌های ما وارد شده و خسارات زیادی به همراه داشته است، این ماهی در روزهای پایانی سال به وفور در بازار دیده می‌شود و جایگاه خاصی در هفت سین ایرانیان پیدا كرده است.
وی خاطرنشان كرد: همچنین چند سالی است كه شاهد ورود ظروف شیشه‌ای با انواع گل‌های آب‌دوست هستیم كه انواع گونه ماهی از جمله «زبرا» در آنها نگهداری می‌شود؛ رهاسازی این گونه‌های غیر بومی در طبیعت قطعا می‌تواند تهدیدی برای محیطهای طبیعی و گونه‌های بومی كشور باشد چون بسیاری از آنها به محیطهای آبی راه پیدا می‌كنند و رقیب غذایی و تولید مثلی برای گونه‌های بومی می‌شوند.
علمی 9014** 1055
تهران- ایرنا- هر ساله با نزدیك شدن به ایام نوروز، دوباره تُنگ‌های بلورین با ماهی گُلی‌های بازیگوش از همه جا سر در می‌آورند؛ از سوپرماركت و گل‌فروشی گرفته تا بساط دستفروش‌های كنار خیابان.
