به گزارش روز شنبه خبرنگار گروه فرهنگی ایرنا، چندی پیش حمید بعیدی‌نژاد، سفیر جمهوری اسلامی ایران در لندن با استناد به گزارشی كه سال 2006 از سوی كمیته‌ای در مجلس بریتانیا تهیه شده، شبكه بی‌بی‌سی فارسی را یك شبكه خبری«غیرمستقل» دانست كه فعالیت آن «تحت نظارت دولت انگلیس» است. در واكنش به این توئیت، راب مك‌كایر، سفیر انگلیس در توئیتی، بی‌بی‌سی را از نظر محتوای سردبیری شبكه‌ای «كاملا مستقل» خوانده و نوشت: بودجه شبكه بی‌بی‌سی فارسی همانند دیگر سرویس‌های بی‌بی‌سی از طریق هزینه مجوزها و نه از طریق دولت تأمین می‌شود.
مك‌كایر همچنین در پاسخ توییت دیگری از بعیدی‌نژاد كه همچنان بر دولتی بودن بی‌بی‌سی تأكید داشت، نوشت: كسانی كه به بی‌بی‌سی حمله می‌كنند، اعتبار خود را افزایش نمی‌دهند، بلكه بیشتر موجب مقایسه این شبكه با شبكه‌های ایرانی می‌شوند.
مساله تامین مالی شبكه‌های خبری خارجی كه بخش مهمی از هزینه‌های خود را صرف پرداختن به سیاست‌های سایر كشورها می‌كنند، هیچگاه مساله روشن و شفافی نبوده است. این ابهام در مورد بنگاه بی‌بی‌سی نیز كه سرویس فارسی زبان فعالی نیز دارد، صدق می‌كند.
** بی‌بی‌سی در خدمت منافع نخبگان و نظام حاكم
برای روشن‌تر كردن سازوكار مالی این بنگاه، نظر مسعود میرزایی، نویسنده، مترجم و كارشناس مسائل انگلیس را جویا شدیم.
وی در این باره گفت: وضعیت حقوقی و قانونی بی‌بی‌سی در تشكیلات نظام انگلیس وضعیت پیچیده‌ای است كه باعث شده در حدود یك قرن گذشته این بنگاه نه تنها از نفوذ و سیطره دولت در امان نماند، بلكه مهمتر از همه در خدمت منافع نخبگان و نظام حاكم این كشور باشد.
وی بحث نحوه تامین بودجه بی‌بی‌سی را در مقایسه با وابستگی‌های ساختاری و تاریخی آن به تشكیلات حاكم، یك بحث كاملاً روبنایی و تا حدودی گمراه كننده خواند و افزود: این مساله تا آنجا پیش رفته است كه در طول سالیان گذشته این موضوع به عنوان مهمترین دلیل استقلال بی‌بی‌سی از دولت و نظام سلطنتی انگلیس، معرفی شده است.
به گفته این كارشناس مسائل انگلیس، بودجه رسمی بی‌بی‌سی از طریق فروش مجوز تلویزیون (TV License) تامین می‌شود. به این معنی كه هر فردی كه ساكن انگلیس باشد و بخواهد در خانه یا محل كار خود برنامه‌های تلویزیونی را از طریق هر گیرنده‌ای از جمله تلویزیون، رایانه، لپ تاپ و غیره تماشا كند باید مجوز تلویزیون را خریداری كند كه در حال حاضر هزینه سالانه این مجوز 150 پوند و 50 پنس است. همه درآمدهای ناشی از فروش مجوز تلویزیون در اختیار بی‌بی‌سی قرار می‌گیرد.
میرزایی افزود: بخش سرویس جهانی كه به زبان‌های مختلف و از جمله فارسی برنامه پخش می‌كند و همچنین بخش مونیتورینگ بی‌بی‌سی، تا سال 2014 بخش مهمی از بودجه خود را از وزارت خارجه انگلیس دریافت می‌كردند و به همین دلیل گفته می‌شود كه نفوذ سیاست‌های دولت در این بخش‌ها همواره بیشتر از سایر قسمت‌های بی‌بی‌سی بوده است. اعمال نفوذ دولتی در سرویس جهانی این بنگاه خبری انگلیسی به ویژه در دوران جنگ سرد و در شرایط بحرانی بسیار گسترده بود و بر اساس اسناد و مدارك موجود، كمیته‌های مشترك متعددی به طور رسمی و با حضور مقامات بی‌بی‌سی، وزارت خارجه و سازمان‌های امنیتی این كشور تشكیل می‌شد تا برای سرویس جهانی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری كند و حتی به طور مستقیم انواع محتواهای تبلیغاتی را كه خارج از بی‌بی‌سی تهیه و تولید شده بود، در اختیار برنامه‌های متعدد برون مرزی قرار می داد.
این كارشناس و مدرس رسانه عنوان كرد: اینكه سفیر ایران در لندن در مباحثه توئیتری خود و با استناد به گزارش سال 2006 یك كمیته پارلمانی در انگلیس، شبكه بی‌بی‌سی فارسی را یك شبكه خبری «غیرمستقل» دانسته كه فعالیت آن «تحت نظارت دولت انگلیس» است، كاملاً واقعیت دارد.
وی افزود: از سوی دیگر نكته مطرح شده توسط سفیر انگلیس در تهران مبنی بر اینكه «بودجه شبكه بی‌بی‌سی فارسی همانند دیگر سرویس‌های بی‌بی‌سی از طریق هزینه مجوزها و نه از طریق دولت تأمین می‌شود» حداقل از سال 2014 به بعد به طور رسمی و ظاهری صحیح است. ولی همان گونه پیشتر هم تاكید كردم موضوع نحوه تامین بودجه رسمی این بنگاه، در مقایسه با میزان همگرایی و وابستگی متقابل بی‌بی‌سی و نظام حاكم بر انگلیس، بحثی روبنایی است.
**قیاس مع الفارق بی‌بی‌سی با صدا و سیما
میرزایی با یادآوری این مطلب كه دولت محافظه‌كار انگلیس در سال 2015 در چارچوب طرح دیگری تصمیم گرفت «به عنوان بخشی از راهبرد خود برای تقویت بیشتر جایگاه بریتانیا به عنوان قدرت پیشتاز جنگ نرم در جهان، سالانه 85 میلیون پوند در سرویس جهانی سرمایه‌گذاری كند تا ارزش‌ها و منافع این كشور را در سطح جهان ترویج كند»، افزود: در راستای چنین راهبردهایی است كه به ویژه در بخش بین‌الملل همراهی و همبستگی كامل بی‌بی‌سی با دولت انگلیس را در موضوعاتی نظیر مساله اشغال فلسطین، فعالیت‌های تروریستی در سوریه و عراق، اعتراضات مردم بحرین، جنگ یمن و حمایت همه جانبه از عربستان سعودی و موضوعات مربوط به جمهوری اسلامی ایران شاهد هستیم.
میرزایی در مورد مقایسه بی‌بی‌سی با صدا و سیمای ایران از سوی سفیر انگلیس، گفت: این یك قیاس مع الفارق است؛ هم از نظر ساختار، پیشینه و تشكیلات و هم از این نظر كه صدا و سیمای ما هیچ وقت خود را یك نهاد مستقل از نظام معرفی نكرده است، ولی یكی از شعارهای ادعایی و پُزهای اصلی بی‌بی‌سی همیشه این بوده كه یك بنگاه مستقل و غیردولتی است كه البته واقعیات تاریخی و اسناد و مدارك خود بی‌بی‌سی كه برخی از آنها پس از گذشت سال‌ها، از طبقه بندی محرمانه خارجه شده اند، كاملاً خلاف این را نشان می‌دهد.
مولف كتاب «چیستیِ ارتباطات سیاسی» عنوان كرد: بنگاه سخن‌پراكنی بریتانیا (بی‌بی‌سی) كه در ابتدا با نام شركت پخش بریتانیا شناخته می شد در 1922 تاسیس شد و طی قریب به یك قرن فعالیت، فراز و نشیب‌های زیادی را از سر گذرانده و یكی از پیچیده‌ترین نهادهای انگلیس به شمار می‌رود.
** بی‌بی‌سی در مقابل پارلمان پاسخگونیست
این بنگاه بر اساس منشور سلطنتی تاسیس شده و برای اینكه به اصطلاح یك سازمان مستقل و غیردولتی محسوب شود، در تشكیلات اداری انگلیس به عنوان یك سازمان «خدمات عمومی» شناخته می‌شود. از ابتدای تاسیس بی‌بی‌سی همواره گروهی از نخبگان سیاسی و اقتصادی صاحب نفوذ و سیاستمداران وفادار از احزاب اصلی به عنوان شورای حكام، هیات امنا، هیات مدیره (در دوره‌های مختلف این اسامی فرق كرده است) با پیشنهاد دولت و حزب حاكم و با فرامین سلطنتی برای دوره‌های مشخص منصوب شده اند تا ضمن معرفی و انتصاب مدیركل (مهمترین مقام اجرایی) راهبردها و سیاست‌های كلان این بنگاه، از جمله نحوه هزینه كرد منابع را تعیین كنند.
میرزایی معتقد است كه این ویژگی ساختاری، كاملاً نشان می‌دهد كه بنیان‌های این بنگاه در كجا نهاده شده و استقلال و بی‌طرفی آن تا چه حد می‌تواند واقعی باشد. بنگاه بی‌بی‌سی چون بر خلاف دیگر نهادهای عمومی انگلیس كه از طریق ساز و كارهای قانونی تاسیس شده اند، از طریق منشور سلطنتی پا به عرصه وجود گذاشته حتی به طور رسمی در مقابل پارلمان به عنوان یك نهاد دموكراتیك و انتخابی نیز پاسخگو نیست و فقط در مقابل مقام سلطنت مسئول است.
تام میلز پژوهشگر و نویسنده انگلیسی در كتابی كه اخیراً درباره بی‌بی‌سی منتشر كرده، با استناد به شواهد و مستندات متعدد تاكید می‌كند: به رغم ادعاهای فراوان مطرح شده، بی‌بی‌سی نه مستقل است و نه بی‌طرف؛ چون ساختار و فرهنگ آن عمیقاً برساخته گروه‌های قدرتمند در جامعه بریتانیا است و در نتیجه، چنین فرهنگی همه آنچه را كه ما در بی‌بی‌سی می‌بینیم، می‌شنویم و می‌خوانیم، شكل می‌دهد.
**بی‌بی‌سی بازتاب دهنده صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی
میلز می‌گوید: بحث و جدل درباره سیاست‌های بی‌بی‌سی به صورت ناامیدكننده‌ای، گمراه كننده بوده است. اگرچه بی‌بی‌سی یكی از مهمترین موسسات بریتانیاست، ولی در عین حال یكی از موسساتی است كه بیشترین بدفهمی‌ها در مورد آن شكل گرفته است. این بنگاه توسط مفسران روزنامه‌های سراسری به عنوان رسانه‌ای كه از جناح چپ سیاسی در بریتانیا جانبداری می‌كند، معرفی می‌شود اما در واقع كار رسانه‌ای بی‌بی‌سی به شدت عقاید و منافع نخبگان حاكم و صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی را منعكس كرده و افكار و عقاید گروه‌های جایگزین و مخالف را به حاشیه رانده است.
پژوهشگر و نویسنده انگلیسی تصریح می‌كند: بنگاه بی‌بی‌سی در طول حیات خود همیشه بله قربان گو و تسلیمِ كسانی بوده كه در قدرت بوده‌اند، این موضوع از هنگامی كه این بنگاه در سال 1926 و در جریان اعتصاب عمومی كارگران در كنار دولت و در مقابل معترضان ایستاد تاكنون كاملاً صحت دارد و یكی از راهبردهای اصلی آن همیشه خاموش كرن صدای كسانی بوده كه مخالف وضع موجود بوده اند.
وی معتقد است كه نمونه‌های عینی این سیاست بی‌بی‌سی را در جریان اعتراضات معدنچیان در اواسط دهه 1980 و در دوران دولت مارگارت تاچر، اعتراضات ضد جنگ در اوایل دهه 2000 میلادی و در دوران دولت تونی بلر و اعتراضات مردمی علیه سیاست‌های ریاضت اقتصادی در همین اواخر و در دوران دولت دیوید كامرون و ترزا می، شاهد بوده است.
** كمتر كارشناسی «مستقل بودن» بی‌بی‌سی را باور می‌كنند
تام میلز در بخشی از كتاب خود با عنوان «افسانه بی‌بی‌سی» می‌نویسد: اكثر فعالیت‌های بی‌بی‌سی از همان ابتدای تاسیس، تحت نظارت سرویس‌های امنیتی قرار داشته و نكته جالب این است كه چنین نظارت‌های امنیتی در بیشتر موارد به درخواست خود مقامات بی‌بی‌سی صورت می‌گرفته و همچنین بررسی و تایید صلاحیت كاركنان این بنگاه حتی در پایین ترین رده ها توسط سازمان های امنیتی به ویژه «ام آی 5» صورت می‌گرفته است كه این كار برای مدت 50 سال به صورت كاملاً محرمانه انجام می‌شده ولی در دهه 1980 مطبوعات انگلیس این موضوع را افشا كردند و مقامات دولت و بی‌بی‌سی نیز بالاجبار آن را تایید كردند.
میرزایی اظهار داشت: علاوه بر تام میلز، محققان بسیاری حتی در انگلیس در مورد بنگاه بی‌بی‌سی كتاب و مقاله نوشته‌اند و به صورت مستند، ادعاهای مطرح شده از سوی مقامات دولت و مدیران این بنگاه مبنی بی طرفی و عدم وابستگی بی بی سی به دولت و نظام حاكم را قاطعانه رد كرده اند و این موضوع امروز به امری بدیهی و مسلم تبدیل شده و كمتر كارشناس و محققی «مستقل بودن» بی‌بی‌سی را باور و یا حتی مطرح می‌كند.
«اوئن جونز» روزنامه نگار و تحلیلگر شناخته شده انگلیسی از جمله كسانی است كه ادعاهای مطرح شده در مورد مستقل بودن بی‌بی‌سی را بی اساس می‌داند و معتقد است كه بی‌بی‌سی تنها «یك سخنگو و مدافع ساده برای نظام حاكم نیست، بلكه بخش تفكیك ناپذیر این نظام است.»
«دِز فریدمن» استاد روزنامه‌نگاری و مطالعات رسانه در دانشگاه «گلد اسمیت» انگلیس نیز تاكید می‌كند، وضعیت بی‌بی‌سی از آن جایگاه مقدسی كه برخی تحت عنوان روزنامه‌نگاری مستقل برای آن ساخته بودند، فاصله بسیاری دارد. بی‌بی‌سی همواره به صورت صمیمانه به صاحبان قدرت وصل بوده است، قدرتمندانی كه مثلاً بنا بوده بی‌بی‌سی به عنوان یك رسانه مستقل بر كار آنها نظارت كند و از آنها مسئولیت بخواهد.
**ارزش ها و منافع مشترك
میرزایی ادامه داد: برخی از كارشناسان در بررسی زمینه‌های وابستگی متقابل بی‌بی‌سی، دولت و نظام حاكم در انگلیس، به پیشینه طبقاتی و ارزش‌ها و منافع مشترك كسانی اشاره می‌كنند كه طبقه نخبه این كشور را تشكیل می‌دهند. این افراد علاوه بر دولت و نظام سیاسی و اداری، دستگاه‌های امنیتی و نظامی، شركت‌های بزرگ اقتصادی و تجاری و در نهایت سازمان‌های رسانه ای اصلی این كشور و به ویژه بی‌بی‌سی را كنترل می كنند.
وی افزود: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد این نخبگان، اكثراً سفید پوست و دارای پیشینه طبقاتی مشترك هستند كه در مدارس خصوصی شناخته شده درس خوانده و از دانشگاه‌های آكسفورد و كمبریج و گروه دانشگاهی راسل (20 دانشگاه برتر بریتانیا) فارغ التحصیل شده‌اند و ایدئولوژی، ارزش‌های فرهنگی و منافع اقتصادی آنها كاملاً مشترك و در هم ادغام شده است. سیستم جذب نیرو در چنین سازمان‌های نخبه‌گرا به گونه‌ای است كه عملاً افراد دیگر و به ویژه اقلیت‌های نژادی و مذهبی و وابستگان به طبقات پایین نمی‌توانند در آنها رشد كنند.
مترجم كتاب «رسانه‌های جدید و آینده دیپلماسی» گفت: اگر هیچ گونه وابستگی سازمانی، قانونی، مالی و بودجه ای نیز میان دولت و بنگاه بی‌بی‌سی وجود نداشت، باز آنچه كه این بنگاه تعقیب می كرد، تفاوتی با آنچه كه دولت و نظام مستقر به دنبال آن بودند، نداشت و حتی به جرات می‌توان گفت كسانی كه بی‌بی‌سی را اداره می كنند به دلیل برخورداری از تخصص‌های حرفه‌ای بهتر از خود مقامات دولتی در عرصه رسانه و تبلیغات، منافع دولت و نظام حاكم را تامین می‌كنند و این تنها گوشه ای از پیچیدگی‌های ساختاری حاكم بر این تشكیلات است كه استقلال ظاهری تنها یك وجه آن است.
میرزایی افزود: در سال 2014 كمیسیون نیمه رسمی تحرك اجتماعی و فقر كودكان (Social Mobility and Child Poverty Commission) در گزارشی اعلام كرد، بدون هیچ شك و تردیدی هیات اجرایی و بیش از یكصد مدیر ارشد بی‌بی‌سی را می‌توان جزو اعضای طبقه نخبه و ممتاز بریتانیا دسته بندی كرد. این افراد در كنار سیاستمداران، مدیران نظام اداری و خدمات كشوری، مدیران عامل ثروتمند 350 شركت برتر بورس لندن (فوتسی 350)، ستون نویسان روزنامه‌ها و برخی گروه‌های اجتماعی دیگر قرار می‌گیرند.
تبادل نیرو میان بنگاه بی‌بی‌سی و دولت‌های مختلف انگلیس (و البته در گذشته بیشتر میان بی بی سی و سازمان های امنیتی و ارتش) نیز از جمله پدیده های شناخته شده در فضای سیاسی این كشور است كه قرابت و نزدیكی هر چه بیشتر دو طرف را نشان می دهد، افرادی مثل مایكل گوو وزیر آموزش دولت محافظه كار در دهه 2010 و كریس بریانت عضو پارلمان انگلیس از حزب كارگر و بن برادشاو وزیر فرهنگ، ورزش و رسانه در دولت كارگری در دهه 2000 از جمله افرادی بودند كه قبلاً برای بی‌بی‌سی كار می‌كردند. همچنین ده‌ها تن از خبرنگاران و مدیران بی‌بی‌سی در سال‌های اخیر به عنوان مدیران تبلیغات، ارتباطات و روابط عمومی به خدمت دولت‌های مختلف این كشور درآمده اند و متقابلاً برخی از مقامات سیاسی پس از كناره‌گیری از قدرت در رده‌های بالای بی‌بی‌سی به ویژه به عنوان عضو هیات امنا، هیات مدیره و شورای حكام وارد این بنگاه شده اند.
وی ادامه داد: همچنین بنگاه بی‌بی‌سی در دوران حیات خود 18 مدیركل به خود دیده است كه همه آنها مرد، سفید پوست و اكثر قریب به اتفاقشان دارای القاب تشریفاتی سلطنتی نظیر لرد، بارون، سِر، شوالیه و غیره بوده اند.
كارشناس مسائل انگلیس، در مورد تركیب نژادی كاركنان بی‌بی‌سی نیز گفت: پژوهش‌های انجام شده توسط نهادهای مختلف و از جمله خود بی بی سی نشان می‌دهد كه حداكثر حدود 13 درصد از كاركنان این بنگاه را می‌توان جزو اقلیت‌های نژادی و قومیتی طبقه‌بندی كرد كه این تركیب در رده‌های بالا مدیریتی و اعضای هیات امنا، تقریباً نزدیك به صفر است و در بخش‌های تاثیرگذار نظیر رادیو و تلویزیون نیز حداكثر حدود 10 درصد است. البته اگر كاركنان خارجی بی‌بی‌سی را كه در كشورهای مختلف برای این سازمان كار می كنند، جدا كنیم، نسبت حضور اقلیت‌های نژادی در میان نیروهای بی‌بی‌سی باز هم كاهش می‌یابد.
میرزایی در پایان عنوان كرد: به هر حال بی‌بی‌سی در دوران حیات خود در مقاطعی از جمله در دوران استعمار، جنگ جهانی دوم و مقاطعی از دوران جنگ سرد به صورت علنی استقلال نسبی خود را نیز به نفع دولت و نظام حاكم كنار گذاشته و رسماً در خدمت اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های دولت و به ویژه سازمان‌های امنیتی و نظامیان قرار گرفته و البته در مقاطعی نیز با برخی دولت ها دچار مشكلات و اختلاف نظرهایی شده و تلاش نموده فاصله خود را با آنها حفظ كند كه این وضعیت در دهه 1970 مشهودتر بود ولی پس از روی كار آمدن دولت تاچر به عنوان بانوی آهنین، بار دیگر میزان نفوذ و كنترل دولت و دستگاه‌های صاحب نفوذ و قدرت در این بنگاه به شدت افزایش یافت كه با وجود برخی اصلاحات انجام شده این وضعیت با فراز و نشیب‌هایی همچنان ادامه دارد.
فراهنگ** 9053** 1055
تهران- ایرنا- نظام تامین مالی بنگاه بی‌بی‌سی و نكات تاریك و پر ابهام آن مساله تازه‌ای نیست اما جدال توئیتری سفیر ایران در لندن با همتای انگلیسی خود در تهران، بار دیگر توجهات را به ویژگی‌ها و كاركردهای این نظام مالی جلب كرد.
