به گزارش یكشنبه گروه اخبار علمی ایرنا از پایگاه خبری نوروساینس، این مطالعه كه به همت محققان دانشگاه پلی تكنیك مارچ در ایتالیا صورت گرفته نشان می‌دهد این باور كه كم‌خوابی‌های طول هفته را می‌توان با پرخوابی تعطیلات آخر هفته جبران كرد كاملا غلط است و خواب جایگزین هرگز نمی‌تواند آسیب‌های وارد شده به مغز را جبران كند.
محققان تحقیقات گسترده‌ای را در مورد تاثیر كم‌خوابی، بی‌خوابی و خواب بی‌كیفیت بر مغز پستانداران از سال‌ها پیش آغاز كرده‌اند. این مطالعه حیوانی نشان می‌دهد سلول‌های عصبی مغز به طور مداوم توسط دو نوع سلول گلیال و سلول‌های پشتیبان بازسازی می‌شوند و نیروی دوباره می‌گیرند. سلول‌های میكروگلیال (microglial cells) با استفاده از فرآیندی به نام بیگانه‌خواری یا فاگوسیتوز (phagocytosis)، سلول‌های قدیمی و فرسوده را حذف می‌كنند. سلول‌های پشتیبان كه آستروسیت (astrocytes) نام دارند، اتصالات سیناپسی غیر ضروری را حذف می‌كنند تا مغز امكان برقراری اتصالات جدید را داشته باشد.
این دو فرآیند جزو عملكردهای ضروری مغز هستند و هنگامی كه ما خواب هستیم صورت می‌گیرند. مطالعات جدید نشان می‌دهد همین فرآیند در صورت كم‌خوابی نیز رخ می دهد؛ با این تفاوت كه دیگر نه تنها سبب بازسازی و پاك‌سازی مغز نمی‌شود؛ بلكه نورون‌ها و اتصالات ضروری را از بین می‌برد.
این اولین بار است كه تاثیر كم‌خوابی بر حذف اتصالات سیناپسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. علاوه بر این موارد، كم‌خوابی اثرات زیان‌بار و جبران‌ناپذیر دیگری نیز بر مغز دارد.
چندی پیش مطالعات محققان دانشگاه بیلور آمریكا نشان داد كه خواب كافی و با كیفیت در دوران جوانی و میانسالی، مهم‌ترین عامل تقویت حافظه در پیری است و افرادی كه در دوران جوانی و میانسالی، خواب كافی و با كیفیتی را تجربه می‌كنند، در دوران پیری از حافظه بهتری برخوردارند و عملكرد شناختی این افراد نسبت به هم سن و سالانشان به مراتب بیشتر است.
مطالعات دیگری نشان می‌دهد سیستم پاك‌سازی مغز كه مهم‌ترین وظیفه آن خارج كردن مواد زائد از این بافت حیاتی است، در زمان خواب بیشترین میزان فعالیت را دارد.
بخش اعظم دفع مواد زائد از بدن توسط سیستم لنفاوی انجام می‌شود. این سیستم، مولكول‌ها و پاتوژن‌های معیوب را از بافت‌ها به جریان خون منتقل می‌كند تا از طریق خون به مجراهای دیگر بدن برسند و پس از تغییراتی از آن جا خارج شوند؛ اما پاك‌سازی بافت بسیار حساس مغز توسط سیستم مستقلی انجام می‌شود و مغز بر خلاف سایر اندام‌ها از سیستم لنفاوی برای این منظور بهره نمی‌برد.
سیستم پاك‌سازی مغز متشكل از سلول گلیال است كه عملكرد اصلی آن ثابت كردن نورون‌ها در محل مقتضی است. در این سیستم مایع خاصی بین رگ‌های مغزی و سلول‌های گلیال جریان دارد كه تركیبات پروتئینی مضر را از بافت مغز جدا می‌كند. محققان معتقدند كه در هنگام خواب، سلول‌های گلیال از رگ‌های مغز جدا می‌شوند و فضای بیشتری را برای عبور این مایع فراهم می‌كنند به گونه‌ای كه پس از خواب كامل، عملكرد سیستم پاك‌سازی تا 60 درصد افزایش می‌یابد.
یكی دیگر از فواید خواب كافی، افزایش تعداد سلول‌های مغزی است. همچنین خوابیدن باعث می‌شود كه امكان تولید میلین توسط سلول‌های مغز افرایش یابد. میلین تركیب نوعی فسفولیپید و پروتئین است كه مانند عایق عمل می‌كند و مانند غلافی در اطراف تمام سلول‌های عصبی قرار می‌گیرد.
میلین برای عملكرد صحیح سلول‌های عصبی ضروری است و كمبود آن به بروز بیماری‌هایی مانند ام اس منجر می‌شود.
میلین كاربردهای مختلفی دارد؛ ولی یكی از مهم‌ترین وظایف آن، تسریع در ارسال پیام‌های عصبی است. همان طور كه گفته شد خواب كافی باعث تولید پروتئین میلین در سلول‌های عصبی می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد میزان تولید میلین در موش‌هایی كه خواب كافی و آرام دارند، دو برابر بیشتر از موش‌هایی است كه خواب كافی ندارند.
علاوه بر این، خواب باعث افزایش تعداد سلول‌های عصبی و احیای سلول‌های قلبی می‌شود. یكی دیگر از مهم‌ترین فواید خواب كافی و با كیفیت، تاثیر آن بر سلامت قلب و عروق است.
به طور كلی خواب بر تك تك فعالیت‌های بدن تاثیرگذار است و باید تمام موانع اختلال خواب و كم‌خوابی بررسی و حذف شوند.
علاوه بر موارد ذكر شده، احساس خستگی و خواب آلودگی در تمام روز، عدم تمركز، تمایل به مصرف تنقلات مضر، استرس، كاهش جنب و جوش و فعالیت‌های روزانه ، یبوست، كاهش كارایی ذهنی و جسمی و تند شدن خلق و خو از مهم‌ترین عوارض كم‌خوابی و اختلال خواب هستند. حالا سوال این است كه چگونه می‌توان بر اختلال خواب غلبه كرد.
پرهیز از وعده سنگین شام، كاهش مصرف كافئین، حذف تجهیزات كامپیوتری مانند تلفن هوشمند و تبلت از اتاق خواب، دوش آب ولرم قبل از خواب، تاریك كردن كامل اتاق خواب، استفاده از رختخواب و لباس خواب كاملا پنبه‌ای، تنظیم دمای اتاق، پرهیز از خوب طولانی در روز، تعیین زمان خواب مشخص، پرهیز از مصرف قرص خواب، پرهیز از دخانیات و الكل، فعالیت بدنی در طول روز، استفاده از رایحه گیاهان آرامش‌‌بخشی چون اسطوخودوس در اتاق خواب، مصرف غذای سالم، استفاده از تشك مناسب، تمیز نگه داشتن اتاق خواب، نفس عمیق و گوش دادن به موسیقی ملایم از مهم‌ترین راهكارهای مقابله با اختلال خواب هستند.
علمی**9259** 1055
تهران- ایرنا- بر اساس مطالعات جدید، كم‌خوابی مداوم باعث می‌شود مغز میزان قابل توجهی از نورون‌ها و اتصالات سیناپسی را حذف كند و به تشخیص محققان، خواب جایگزین نمی‌تواند آسیب‌های وارده به مغز را جبران كند.
