برای شروع این گزارش نیاز به مقدمه‌چینی نیست. هدف این است كه بدانیم «چرا پیام‌رسان بومی موفق نداریم؟» و برای رسیدن به به پاسخ این سوال با «مهدی انجیدنی» بنیانگذار پیام‌رسان بوم گفت‌وگویی داشتیم.
انجیدنی معتقد است ما پیام‌رسان موفق داریم و سوال اصلی این است كه «چرا پیام‌رسان پر جمعیت نداریم؟» تعبیر انجیدنی درست است. ما زیرساخت و دانش فنی لازم را داریم اما دلیل این كه كاربران به بستر پیام‌رسان‌های داخلی ورود نمی‌كنند، ماجرای دیگری دارد.
ماجرای مهاجرت كاربران به پیام‌رسان‌های داخلی شبیه مهاجرت از شهری به شهر دیگر است. همان طور كه برای گرفتن این تصمیم باید خیلی چیزها مهیا باشد و مدت زمانی صرف اعتماد به شهر دیگر شود، همین فرصت نیاز است تا كاربران پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام و واتس‌آپ پس از طی یك فرآیند نسبتا زمان‌بر به اعتماد كافی دست پیدا كنند.
** تلگرام كِی به ایران رسید؟
انجیدنی بنیانگذار و مدیرعامل پیام‌رسان گپ در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علمی ایرنا قبل از پرداختن به موضوع اصلی، توضیح داد كه پای تلگرام چطور به كشور ما باز شد.
او گفت: سال 92 دولت ما بنابر شرایطی كه آن زمان وجود داشت، صلاح دید با تیم تلگرام توافق‌نامه‌ای به امضا برساند تا این پیام‌رسان را در ایران همه‌گیر كند. در آن دوره وایبر و واتساپ هم به سمت فیلتر شدن و اختلال رفتند. در آن برهه حتی اسكایپ هم مسدود شد و انسداد پیام‌رسان‌های این چنینی چند ماهی ادامه داشت.
آن سال‌ها پیام‌رسان‌ها مانند الان متداول نبودند. در آن فضا هر كدام از كاربران به اقتضای نیاز خود به عضویت پیام‌رسان‌های مختلف مانند وایبر، واتساپ و یاهو مسنجر درآمدند. پس از محدودیتی كه ایجاد شد، تمام كاربران فضای مجازی به سمت تلگرام كوچ كردند و به عضویت این پیام‌رسان درآمدند.
تلگرام در سال‌های اول كمی با دولت ایران همكاری داشت كما این كه حتی در برهه‌ای عده‌ای از مسئولان اعلام كردند كه ما حتی به تلگرام نیز دسترسی داریم. در سال 94-95 در حالی كه ابتدای همكاری آنها چند مرتبه‌ای به ایران سفر كرده بودند، كم كم ارتباطات تلگرام با ایران كم‌رنگ شد.
** ایده پیام‌رسان داخلی
او در ادامه گفت: از همان زمان به بعد ارتباط ما با تلگرام كم شد و تازه آن زمان مسئولان به این فكر افتادند كه اگر تلگرام، ما را فیلتر كند چه كنیم؟ همان زمان بحث پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شد و عده‌ای مانند همیشه سازِ مخالف زدند كه پیام‌رسان داخلی به چه كارمان می‌آید؟
او می‌گوید این جبهه‌گیری‌ها همیشه در كشور وجود دارد، یك مثال هم می‌زند برای این كه دقیق‌تر ماجرای این موضع‌گیری را مشخص كند: مثال این موضع‌گیری‌ها مانند زمانی بود كه صحبت از نقشه بومی به میان آمد، همه به سازندگان آن خرده گرفتند و به مسخره می‌گفتند شما دارید چرخ را دوباره اختراع می‌كنید؟
دقیقا در همان زمان، گوگل سرویس نقشه‌اش را برای دامنه IR بست. اگر همان زمان ما چند نقشه بومی آماده نداشتیم تمام اپلیكیشن‌های وابسته به نقشه مانند تاكسی‌های اینترنتی از بین می‌رفتند.
واقعیت این است كه ما خیلی اوقات به جای این كه مسئله را حل كنیم، شروع می‌كنیم به سیاسی‌بازی و انواع نظرها در خصوص فضای مجازی ارائه داده می‌شود كه عموما هم نظرات پوپولیستی و رسانه‌ای هستند تا نظر كارشناسانه.
** از نظر فنی وضعیت خوبی داریم
او در خصوص خلاء‌هایی كه برای رسیدن به موفقیت در این مسیر وجود دارد، گفت: فناوری اطلاعات در كشور ما بسیار قوی و پیشرفته است، پروژه‌های بزرگ داریم و می‌توانیم هر پیام‌رسان و اپلیكیشنی كه نیاز داریم را طراحی و به بازار عرضه كنیم.
واقعیت این است كه دولت ما در برهه‌ای به اشتباه زیرساخت ارتباطی كشور را به شركت‌های خارجی وابسته كرد؛ شركت‌هایی كه هم اكنون به تعهدات خود عمل نمی‌كنند.
وی افزود: اتفاقی كه در این بین رخ داده این است كه دولت نمی‌خواهد اشتباه خود را بپذیرد و به همین دلیل دست به مقابله غیر منطقی می‌زند. متخصصان ایرانی توان ساخت و ارائه پیام‌رسان موفق را دارند اما این مسئله مدتهاست بازیچه سیاسی‌بازی شده است.
زمانی كه تلگرام فیلتر شد، چند نماینده مجلس حملات تندی را علیه پیام‌رسان‌های داخلی آغاز كردند. جالب است نماینده مردم كه حقوق می‌گیرد تا از مردم دفاع كند به صنعت داخلی حمله می‌برد و آن صنعت را تخریب می‌كند.
** ربط دادن پیام‌رسان به جناح‌های امنیتی
بنیانگذار پیام‌رسان گپ افزود: اگر به طور خلاصه بخواهم دلایل تعداد كم كاربران این حوزه را مشخص كنم، باید بگویم مردم از این برخوردهای سیاسی سردرگم شده‌اند.
نماینده مجلس به دروغ می‌گوید تمام پیام‌رسان‌های داخلی مربوط به جناح‌های امنیتی است، در حالی كه پیام‌رسان گپ و چند پیام‌رسان دیگر محصول شركت‌های خصوصی هستند و این باعث تشویش اذهان عمومی می‌شود.
انجیدنی افزود: در كنار تمام این‌ها ما توقع داریم كه یك جهش عجیب در خصوص پیوستن كاربران به پیام‌رسان‌های بومی رخ دهد. تلگرام در سال اول عمرش نزدیك به 10میلیون مخاطب جذب كرد. پیام‌رسان‌های ایرانی با وجود چنین رقیب قدرتمندی -از نظر فنی و تعداد عضو- در سال اول بیش از 10میلیون عضو گرفته‌اند و مسیر خوبی پیش روی‌شان است.
اگر مسئولان این همه خودشان را درگیر این ماجرا نمی‌كردند و اجازه می‌دادند، پیام‌رسان‌های بومی مسیر رشد طبیعی و ارگانیك خودشان را طی كنند همه چیز درست می‌شد. مگر آپارات و كافه بازار در سال اول حضورشان در بازار چند كاربر داشتند؟ این صنعت خیلی آهسته رشد كرد و همراه با آن فرهنگ استفاده‌اش شكل گرفت.
** كاربران میلیونی
او تصریح كرد: ما باید صبر كنیم تا فناوری رشد كند، فناوری مانند قارچ نیست كه امروز روی آن باران ببارد و فردا چند سانتیمتر رشد كند. مسئولان ما دائم می‌پرسند كه چرا پیام‌رسان‌های بومی 40میلیون كاربر ندارند؟ پاسخ این است كه مگر كدام صنعت در سال اول حضور در بازار به یك میلیون كاربر رسیده است؟ حتی ما در خارج از كشور هم چنین آمار و ارقامی نداریم.
به نظرم هر چقدر مردم بیشتر لزوم كسب‌وكارهای دیجیتالی را بفهمند، حركتشان به سمت پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های داخلی سرعت بیشتری می‌گیرد. مانند كشور چین كه این لزوم را فهمیدند و به همین واسطه پلتفرم‌های بزرگی مانند علی‌پی (Alipay) و وی چت WeChat)) به وجود آمدند. قطعا این مسیر در كشور ما نیز طی می‌شود و در چند سال آینده در این مسیر حركت خواهیم كرد.
**
«كامبیز نوروزی» حقوقدان و فعال رسانه‌ای نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، در خصوص این كه چرا پیام‌رسان‌های بومی در ایران به توفیق خوبی دست نیافته‌اند، گفت: جامعه به طور طبیعی كالای مورد نیاز خودش را انتخاب می‌كند و نمی‌شود به جامعه تحمیل كرد از كالای معینی استفاده كند. جامعه با توجه به امكانات و عوامل مختلف دست به انتخاب می‌زند كه از چه تكنولوژی در زندگی استفاده كند و مجبور كردن جامعه راه به جایی نمی‌برد.
او كه سابقه طولانی فعالیت در حوزه رسانه دارد، می‌گوید: به دلیل ناكارآمدی صدا و سیما و ضعف شدیدی كه بر مطبوعات حاكم شده، جامعه به استفاده از فضای مجازی روی آورده است، به همین واسطه پیام‌رسان‌هایی كه در این محیط به وجود آمده‌اند، رشد كردند و وارد زندگی روزمره مردم شدند.
به نظر می‌رسد كاربران با فعالیت در پیام رسان‌هایی مانند تلگرام احساس امنیت می‌كنند چرا كه امكانات و قدرت پیام‌رسانی آن بالاست. پیام‌رسان‌های داخلی بودجه‌های سنگینی گرفتند، تبلیغات زیادی نیز در خصوص‌شان انجام شد اما از سوی مردم مورد اقبال واقع نشدند. باید دلیل را بررسی كرد كه آیا آنها كیفیت نداشته‌اند؟ محیط‌شان امن نبوده؟ آیا توانسته‌اند در بازار رقابت شركت كنند؟
نوروزی در جواب سوالات طرح شده از سوی خودش، ریشه مشكل را در سیاست‌های رسانه‌ای می‌داند و می‌گوید: سیاست رسانه‌ای، صرفا مبتنی بر ایجاد محدودیت است. در جامعه تكنولوژی‌محور امروز، هر سیاست رسانه‌ای كه مبتنی بر ایجاد محدودیت باشد، محكوم به شكست خواهد بود.
پیام‌رسان‌های داخلی نه فقط به این دلایل قادر به رقابت نشدند، بلكه مهم‌تر از آن، مورد اعتماد عمومی هم قرار نگرفتند. متاسفانه باید بگویم میزان اعتماد به این پیام‌رسان‌ها، عمدتا ناشی از بی‌اعتمادی به فضای رسانه‌ای داخلی است و كاربران نسبت به آنها احساس امنیت ندارند.
او در پایان به مورد دیگری نیز اشاره كرد و گفت: اگر مسئولان و فعالان این حوزه شش هفت سال قبل، به این فكر می‌كردند كه بسترهای مناسب برای ایجاد پیام‌رسان‌های بومی جهت انتقال اطلاعات آزاد در جامعه را فراهم كنند، شاید بی‌رغبتی به این شدت پیش نمی‌آمد.
سیاست‌های رسانه‌ای مسئولان مبتنی بر ایجاد محدودیت است. آنها تمام تلاش‌شان را بر انكار و محدودسازی میگذارند اما در جامعه امروز و جهان رسانه‌ای، این سیاست‌ها محكوم به شكست است و عقب افتادن از رقبا را به دنبال خواهد داشت.
علمی**9207** 1055
تهران- ایرنا- موضوع پیام‌رسان‌های بومی و ترویج آنها مدتهاست كه در كشور مطرح می‌شود؛ عده‌ای به حمایت از آن بر می‌خیزند و عده‌ای دیگر می‌گویند سنگ بنای این كار هیچ‌وقت به موفقیت ختم نمی‌شود. شاید یكی از بهترین افرادی كه بتواند در این خصوص صحبت كند، موسس یك پیام‌رسان ایرانی است كه اعتقاد دارد حملات ناشیانه، به استقبال اندك از پیام‌رسان‌های داخلی منجر شده است.
