دره «جوزان» ملایر؛ بسترساز گردشگری انگور

به گزارش ایرنا، انگور ملایر امروز آنچنان در خاك ریشه دوانده و محكم شده است كه با خوشه های زرینش قد كشیده و آوازه اش را تا آنسوی مرزها به صدا درآورده و بر طبل گردشگری می كوبد.
شهر جهانی انگور حالا اهداف گردشگری را در سر می پروراند و به دنبال توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه است تا به نوعی گردشگری كشاورزی را كه در كشورهای توسعه یافته جهان سالهاست دارای قدمت و ویژگی است، رونق دهد و به افزایش درآمد خانوارهای روستایی، افزایش میزان مشاركت روستاییان، فراهم كردن امكانات تفریحی، اقامتی، امنیت و ماندگاری گردشگران منجر شود.
در این چارچوب می توان برای توسعه گردشگری و اكوتوریسم انگور در فرایند ویژه ای همچون آموزش افراد برای خدمت در گردشگری كشاورزی بر اساس اصول توسعه پایدار، آماده كردن افراد برای مدیریت محیط زیست، آموزش افراد در توسعه، انجام فعالیت ها و تفریح برای گردشگران بر اساس اصول توسعه پایدار و همچنین آماده كردن افراد برای مشاركت در تصمیم گیری گام برداشت و ظرفیت ها و جاذبه های گردشگری و توریستی منطقه را معرفی كرد؛ هدفی كه شهر جهانی انگور می خواهد دنبال كند.
این مسیر كه توسط خوشه های طلایی تاكستان های زرخیز ملایر هموار شده است، با ایجاد شرایط گردشگری انگور در صدد برقراری قطار گردشگری از هر سوی جهان به ایران است تا فرش قرمز خود را تا شهر جهانی انگور بگستراند و از این وادی به فرهنگ غنی و اصیل خود در جای جای ایران ببالد.
در این رابطه یكی از اساتید دانشگاه ملایر معتقد است: هم اینك در بسیاری از روستاهای شهرستان ملایر حدود 90 درصد از درآمد مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم وابسته به تولید انگور است و به همین دلیل معرفی و تلفیق جاذبه های خاص مرتبط با سیستم تولید و روش كاشت، داشت و برداشت انگور به همراه جاذبه های طبیعی این مناطق می تواند ظرفیت ویژه ای برای جذب گردشگران داشته باشد.
دكتر مجید رستمی با اشاره به روش­های تولید، فرآوری و تبدیل انگور در شهرستان ملایر اظهار داشت: تفاوت در روش های مورد استفاده در روستاهای مختلف می­تواند توجه علاقه مندان به گردشگری روستایی را به این مناطق متوجه كند.
وی ادامه داد: علاوه بر این وسعت قابل توجه تاكستان ها در این شهرستان و نحوه كاشت در اراضی مسطح چشم اندازهای وسیع و سرسبزی را ایجاد كرده است كه در فصل رشد انگور بسیار چشم نواز و منحصر به فرد هستند.
استاد دانشگاه ملایر با اشاره به ثبت نظام تولید انگور دره جوزان ملایر، این منطقه را شایسته گردشگری دانست و بیان كرد: در زمان برداشت انگور و تولید كشمش با توجه به اینكه زمان خشك كردن انگور در تمامی تاكستان ها یكسان نیست، از اواخر تابستان در محل بارگاه های كشمش طیفی از رنگ های سبز، زرد و قهوه ای تشكیل می شود كه در سایر نقاط كشور كمتر می توان این چشم اندازهای زیبا را مشاهده كرد.
دكتر رستمی با تشریح اهمیت ثبت میراث مهم كشاورزی جهان (جیاس) گفت: سازمان خواروبار و كشاورزی سازمان ملل متحد(فائو) از سال 2002 نسبت به ثبت نظام های كشاورزی خاص در نقاط مختلف دنیا اقدام كرد و تاكنون 55 میراث مهم كشاورزی جهان ثبت شده است كه از این تعداد سه مورد مربوط به ایران است.

** دره جوزان تلفیقی از جاذبه های گردشگری
به گفته وی شاخص های مورد نیاز برای ثبت میراث مهم كشاورزی به نحوی طراحی شده است كه این مناطق معمولا اهمیت قابل توجهی برای گردشگران طبیعت و گردشگران روستایی دارند.
دكتر رستمی با اشاره به ثبت نظام تولید انگور دره جوزان ملایر در مقایسه با نظام تولید انگور ایتالیا خاطرنشان كرد: قدمت تولید انگور در منطقه دره جوزان بیش از 800 سال است، در حالیكه نظام ثبت شده در ایتالیا حدود 200 سال قدمت دارد.
استاد دانشگاه ملایر گفت: قدمت تولید انگور در منطقه دره جوزان بیانگر این است كه در چند قرن گذشته مردم این منطقه با اتكا به این محصول توانسته اند امنیت غذایی خود را از طریق تولید و فروش انگور، شیره، كشمش و سایر فراورده های جانبی حفظ كنند؛ به گونه ای كه در حال حاضر نزدیك به 90 درصد از درآمد مردم این منطقه به این محصول ارتباط دارد.
دكتر رستمی این ماندگاری و اتكای مردم به تولید انگور را دارای اهمیت ویژه ای برای فائو دانست و ادامه داد: این سیستم تولیدی موجب حفظ تنوع زیستی در منطقه و حتی افزایش این تنوع شده است كه این شاخص­ها برای ثبت یك نظام كشاورزی در فهرست میراث كشاورزی جهان اهمیت دارد.
دانش بومی مردم منطقه دره جوزان ملایر از دیگر شاخص­های مهم و ضروری برای جیاس است كه دكتر رستمی به آن اشاره كرد و سبك احداث و نگهداری تاكستان به صورت خزنده، همچنین زیر خاك كردن بوته­ها در زمستان، روش تهیه شیره، انواع كشمش و سایر فرآورده های انگور را از مهمترین مواردی دانست كه بیانگر دانش بومی غنی مردمان منطقه است.
او در عین حال با بیان اینكه این دانش بومی با گسترش فناوری های نوین در معرض خطر فراموشی قرار گرفته است، حفظ و مستندسازی همین دانش بودمی را راز ماندگاری بسیاری از نظام های كشاورزی سنتی در نقاط مختلف جهان عنوان كرد.
دكتر رستمی این روش نگهداری تاكستان و همچنین خاك كردن انگور در زمستان را یك جاذبه طبیعی برای گردشگران خارجی دانست و گفت: هرچند ممكن است در برخی نقاط دیگر دنیا هم این روش وجود داشته باشد، اما وسعت تاكستان های خزنده و همچنین شرایط جغرافیایی منطقه دره جوزان ملایر، آن را منحصر به فرد كرده است.
وی افزود: دره جوزان ملایر به راحتی تمامی جاذبه های طبیعی و فرهنگی را برای گردشگری و اكوتوریسم دارد؛ مزیتی كه با چشم اندازی زیبا در بسیاری از روستاهای این منطقه تلفیق شده است.
این استاد دانشگاه ملایر روستای هدف گردشگری مانیزان و برگزاری آیین سنتی شیره پزی را یكی دیگر از جاذبه­های فرهنگی منطقه برشمرد كه می تواند تاثیر مهمی در آشنایی گردشگران با منطقه و پیرامون آن داشته باشد.
دكتر رستمی با تاكید بر اینكه این جاذبه های طبیعی و فرهنگی منطقه باید كشف، معرفی و برجسته شود تاكید كرد: به طور قطع این آیین ها، آداب و رسوم در روستاها جاذب گردشگر است.
وی معتقد است كه این ظرفیت های گردشگری در منطقه دره جوزان ملایر باید مستندسازی و حمایت شود و خرده فرهنگ ها نیز شناسایی و در كنار آیین هایی همچون شیره پزی به گردشگران معرفی شود.
دكتر رستمی همچنین مهیا كردن بسترهای لازم برای توسعه گردشگری را یك ضرورت برشمرد و بیان كرد: نیاز است به نظام تولید انگور در كنار باورها، اعتقادها، آداب و رسوم و آیین ها توجه شود و با مستندسازی این جاذبه ها برای توسعه گردشگری و جذب توریست استفاده شود كه در این صورت حفظ و ماندگاری این نظام كشاورزی نیز تضمین خواهد شد.
او بر این باور است كه برای حفظ این میراث كشاورزی جهان، مردم منطقه باید شاخصه های مورد نظر فائو را حفظ كنند، در حالیكه این امر ممكن است با شرایط اقتصادی جدید برای بسیاری از كشاورزان توجیه نداشته باشد و حتی در برخی از موارد ممكن است كشاورزان اقدام به تغییر روش احداث تاكستان، تغییر محصول و یا حتی تغییر كاربری كنند كه در این شرایط جذب گردشگر و كمك به شرایط اقتصادی منطقه می­تواند با تامین درآمد روستاییان آنها را به نگهداری از این نظام تولید انگور تشویق كند.

** گردشگری، حافظ نظام تولید انگور
استاد دانشگاه ملایر با بیان اینكه بسیاری از گردشگران روستایی فقط به دیدن جاذبه­های روستا اكتفا نمی ­كنند، بلكه تمایل به تجربه حضور كوتاه مدت در شرایط طبیعی روستا را دارند، اظهار داشت: برای این نوع گردشگر امكانات به روز و اقامت در هتل های چند ستاره جذابیتی ندارد، بلكه گردشگر روستایی به دنبال تجربه ناب زندگی در فضای روستایی اصیل و فاصله گرفتن از ازدحام و شلوغی فضای شهری است.
دكتر رستمی ادامه داد: اقامت كوتاه مدت در یك خانه روستایی سنتی، استفاده از محصولات و غذاهای سنتی آنها، همكاری با روستاییان در انجام فعالیت های روزانه آنها، شركت در آیین ها و مراسم سنتی، استفاده از پوشش سنتی منطقه و هم نشینی با اهالی روستا از جمله مواردی هستند كه می­ تواند برای گردشگران روستایی خاطره ساز باشد.
وی با بیان اهمیت دانش بومی در حفظ پایداری جوامع سنتی تاكید كرد: هر یك از سالخورگان این روستاها همچون كتابخانه­ ای از علوم مختلف هستند كه باید از دانش بومی آنها در ارتباط با آداب و رسوم، نوع پوشش، انواع غذاهای محلی، طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در راستای توسعه گردشگری روستایی استفاده كرد.
دكتر رستمی با بیان اینكه گردشگر جدید تمامی جذابیت ها را كنار یكدیگر می خواهد و دوست دارد در فضا زندگی كند اشاره كرد: چنانچه هسته اولیه گردشگری در این مناطق شكل بگیرد، مردم منطقه در یك فضای رقابتی تلاش می كنند با شناسایی علاقه های گردشگران و با اتكا به نقاط قوتی همچون پوشش محلی و غذاهای سنتی، سهم بیشتری از درآمد گردشگری را به خود اختصاص دهند.
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده، ملایر دارای 11 هزار هكتار باغ انگور با تولید سالانه بیش از 240 هزار تن انگور است كه منطقه دره جوزان به تنهایی سه هزار هكتار از تاكستان های این شهرستان را به خود اختصاص داده و به دلیل مجاورت با منطقه حفاظت شده لشگردر از تنوع زیستی غنی برخوردار است.
میزان تولید انگور در دره جوزان ملایر بیش از 67 هزار تن در سال و متوسط عملكرد در هكتار باغ های انگور این منطقه 22 هزار و 500 كیلوگرم است و انگور مهمترین محصول كشاورزی دره جوزان محسوب می شود كه از آن فرآورده هایی همچون شیره انگور، باسلق و كشمش تهیه می شود و به دلیل موقعیت جغرافیایی، دره جوزان از دیرباز میزبان اقوام مختلف بوده است و از این رو گویش های متنوعی همچون كردی، تركی، كسبی، ننجی و زند در این منطقه به وجود آمده است؛ مزیت های بارزی كه برگ برنده این منطقه برای فائو بود.
در تشریح جغرافیای این منطقه باید گفت كه دره جوزان دره ای سرسبز است كه از اواخر فروردین تا قبل از شروع برگ ریزان پاییز، سرتاسر منطقه همچون یاقوتی سبز می شود و پذیرای مسافران و گردشگران بسیاری است و تنوع زیستی و كشاورزی، فعالیت باغداری، برخورداری از دانش و مهارت تولید فرآورده های انگور، وجود روحیه مشاركتی برای انجام امور باغداری، مجاورت با منطقه حفاظت شده لشگردر، قرار گرفتن روستای هدف گردشگری مانیزان در دره جوزان، دسترسی آسان به شبكه راه های اصلی كشور و برخورداری از جذابیت های گردشگری از جمله نقاط قوت این منطقه است.
وجود 17 پارچه آبادی مسكونی با جمعیتی حدود 10 هزار تن، وجود 44 حلقه چاه عمیق، 39 رشته قنات، 20 دهنه چشمه دائمی، 39 دهنه چشمه فصلی و یك رودخانه دائمی، جمعیت، قومیت، زبان روستاهای دره جوزان، تمایز انگور دره جوزان، جاذبه های گردشگری، تنوع زیستی، فناوری های كشاورزی بومی، در كنار بیش از 400 اثر شاخص تاریخی، طبیعی و دست ساز ملایر و بیش از یكهزار و 800 اثر تاریخی و دیدنی استان همدان، بستری بسیار ناب و مهیا را برای گردشگران فراهم كرده است كه می تواند به روند توسعه گردشگری و جذب توریست سرعت ببخشد.
البته وجود سوغات هایی همچون آبغوره، غوره غوره، سركه، آب انگور طبیعی، سبزه، روغن هسته انگور، سُرمه انگور، انواع مربای انگور، رُب انگور، شیره سفید، شیره عسلی، كف شیره، حلوای پاكوب، مسقطی، باسلق آرد و نشاسته، سُجوق، سِكنجَبین و انواع حلوای كنجد از جمله فرآورده های انگور در روستاهای دره جوزان است كه قابلیت های این منطقه را برای گردشگران صد چندان می كند.

** سایت گردشگری لازمه منطقه دره جوزان
قالبیت هایی كه رییس پژوهشكده انگور و كشمش ملایر نیز آنها را ظرفیت هایی ناب در جهت توسعه گردشگری منطقه دره جوزان ارزیابی و تاكید كرد: برای جذب گردشگر باید تبلیغات گسترده ای صورت گیرد و با ساخت یك ویدئو و یا مستد جاذبه های این منطقه، مجموعه كاملی برای گردشگری تهیه شود.
دكتر حمید نوری تاكید كرد: برای توسعه گردشگری منطقه دره جوزان ملایر باید محیط مناسب، امنیت، امكانات رفاهی، اقامتی و جاده مناسب ایجاد شود و تمامی ظرفیت های گردشگری شهرستان و حتی استان همدان در این مجموعه دیده و یك جاذبه گردشگری به صورت سنتی ایجاد شود.
وی معتقد است: نیاز است با توجه به اهمیت موضوع، سایت گردشگری مختص دره جوزان ایجاد و تمامی جاذبه های گردشگری منطقه مطرح شود.
رییس پژوهشكده انگور و كشمش دانشگاه ملایر گفت: علاوه بر این می توان در طول سال تقویم وقایع گردشگری دره جوزان را طراحی و برنامه های ویژه ای در ایام مختلف سال پیش بینی كرد.
دكتر نوری خاطرنشان كرد: هدفگذاری پژوهشكده این است كه طرح های ویژه ای را در راستای گسترش گردشگری در منطقه جوزان به انجام برساند و از نتایج آن در جهت ارتقای وضعیت اقتصادی مردم منطقه استفاده كند.
به گفته وی برای معرفی مزیت های نسبی و ظرفیت های ویژه گردشگری این منطقه باید از توانمندی هنرمندان مشهور این شهرستان استفاده كرد؛ چراكه بدون شك كار هنرمندان در نشان دادن قوت فرهنگی منطقه دره جوزان ارزشمند است.
در همین چارچوب سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان به دنبال معرفی جاذبه های جدید برای گردشگران و جلب نظر این قشر، تكمیل زیرساخت در روستاهای هدف گردشگری را طبق سیاست های دولت تدبیر و امید در اولویت قرار داده و اعتبارات ویژه ای را برای روستاهای هدف گردشگری همچون «مانیزان» به منظور آماده سازی فضای روستاهای گردشگری برای استفاده گردشگران اختصاص داده است.
دكتر نوری یادآور شد: همانند مبل و منبت باید فیلم تبلیغاتی حرفه ای برای معرفی انگور و جاذبه های دره جوزان به منظور جذب گردشگر تهیه كرد.
در همین ارتباط نماینده مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی نیز گردشگری را یكی از امتیازهای مهم ثبت جهانی انگور عنوان كرد و گفت: زمانیكه گردشگر حوزه كشاورزی وارد كشور می شود، به محض ورود از ثبت جهانی محصولات كشاورزی پرس و جو می كند.
محمد كاظمی با بیان اینكه ملایر موفق شده انگور خود را در سازمان جهانی فائو ثبت كند و صاحب یك برند جهانی شود، این مهم را موفقیتی بزرگ بویژه در حوزه گردشگری دانست و افزود: ما در آینده نزدیك گردشگری را در حوزه های كشاورزی، تاكستان های انگور و باغداری داریم و باید زمینه های ورود گردشگران را مهیا كنیم.
وی گفت: در این رابطه جلسه ای را با مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور داشتیم و طبق تاكیدات «سید سعید شاهرخی» استاندار همدان، باید میراث فرهنگی همدان در زمینه گردشگری و سازمان جهاد كشاورزی در زمینه مسائل كشاورزی انگور، بیشتر همت و تلاش كنند و ما نیز پیگیر تحقق این راهبرد هستیم.
نائب رییس كمیسیون حقوقی و قضایی مجلس دهم ادامه داد: در ثبت جهانی انگور هنوز ابتدای راه هستیم و باید با مشاركت و همكاری تمامی مجموعه شهرستان، استان و بویژه اهالی منطقه دره جوزان بسترهای لازم را برای ورود گردشگران مهیا كنیم.
كاظمی بیان كرد: در حال حاضر زمینه گردشگری در ملایر با افتتاح فاز نخست شهر زیرزمینی سامن در آینده نزدیك، محوطه سازی یخدان میرفتاح و دیگر مناطق تاریخی و دیدنی این شهر، نسبت به گذشته بیشتر مهیا است كه امیدواریم در كنار آن انگور نیز به خوبی بتواند زمینه ساز جذب گردشگران و مسافران به این شهرستان شود.
بی تردید ملایر به عنوان یگانه شهر ایران كه عنوان «شهر جهانی انگور» را یدك می كشد، ظرفیتی استثنایی دارد كه می توان از آن برای توسعه گردشگری به ویژه گردشگری روستایی و كشاورزی و به تبع آن صنایع وابسته این حوزه بهره برد؛ مزیتی شاخص كه در سال جدید نیز رهبر معظم انقلاب با نامگذاری سال به عنوان «رونق تولید» آن را حائز اهمیت و در اولویت دانستند.
گزارش از: معصومه موسوی
7528**2090