به گزارش ایرنا، سیستان و بلوچستان با جاذبه های فراوان تاریخی و طبیعی با آداب و رسوم متنوع و از همه مهمتر مردمانی خونگرم و مهمان نواز در تعطیلات نوروزی بهشتی برای گردشگران است.
سفر نزد ایرانیان جایگاه خاصی دارد و دستورات دینی نیز به آن توصیه كرده. پس چه بهتر كه نوروز را كه بزرگترین عید باستانی و سنتی ایرانیان محسوب می شود، در سرزمین اساطیری رستم دستان و شهر سوخته با دارا بودن نخستین تمدن های بشری سیر كنیم.
شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است كه در 56 كیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل - زاهدان در شرق ایران و در شمال سیستان و بلوچستان واقع شده است؛ این شهر روی آبرفت های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و در ساحل آن رودخانه و دریاچه بنا شده بود.
مطالعه و بررسی بقایای این شهر نشان دهنده سیر تحول علوم و فنون مختلف در فلات ایران است به طوری كه باستان شناسی، جامعه شناسی، تجارت، بازرگانی و مبادلات بین المللی، تاریخ تحول ادیان در دوره های پیش از تاریخی و تاریخی، تاریخ شهر نشینی و شهرسازی، سیر تحول معماری، سیر تحول هنرها و فنون سنتی، تاریخ آغاز نگارش، تاریخ پزشكی و علوم وابسته، جانور شناسی، تغذیه، كشاورزی، دامداری، حشره شناسی، گیاه شناسی، زمین شناسی، فلزگری، جواهر سازی، بافندگی و خراطی تنها بخشی از فنون و هنرهای قابل مطالعه در بقایای شهر سوخته است.
آثار كهن ترین نمونه جراحی، كهن ترین نمونه پارچه های موجود، كهن ترین اثر معرق كاری و اخیرا پیدا شدن كهن ترین نمونه های زیره، گشنیز و پسته وحشی از جمله اطلاعات و داده های به دست آمده در شهر سوخته است.
بر مبنای یافته های باستان شناسان شهر سوخته 280 هكتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد كه این شهر دارای پنج قسمت اساسی شامل بخش مسكونی واقع در شمال شرقی شهر، بخش های مركزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است كه به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند.
این شهر تاریخی و مهمترین محوطه دیرینه سیستان در كنار رود هیرمند و در بالاترین لبه شمال غربی دلتای قدیمی روی سلسله تپه های تراس رمرود و زمین های زراعی تراس نیمروز واقع شده كه وجود آن در هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد مدیون رودخانه پرآب هیرمند بوده است.
120هكتار از گستره شهر سوخته دارای آثار و بقایای دیرینه است كه گسترده ترین دوره آن مربوط به سال های میان 2500 تا 2800 پیش از میلاد بوده كه گستره آن در این دوران به بیش از 80 هكتار رسیده است.
توسعه شهر سوخته از نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و صنعتی در یك دوره 400 ساله از زندگانی هزار ساله، آن را از شكل شهرك كوچك 15هكتاری خارج و سپس با گستره حدود 150 هكتاری تبدیل به یكی از بزرگ ترین شهرهای دوران مفرغ خاورمیانه كرده كه شهرهای محدودی چون انشان یا تپه ملیان در فارس، اور در بین النهرین، شوش در دشت خوزیان و سرانجام موهنجو دارو در دشت سند قابل مقایسه با آن بوده اند، گستره شهر قابل تقسیم به سه بخش اصلی و سه بخش فرعی است.
شهر سوخته در پنج هزار سال قبل منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی در آنجا وجود داشته است.
دریاچه هامون در سه هزار و 200 سال قبل از میلاد دریاچه ای بزرگ و پرآب بوده و چندین رودخانه دائمی مانند هیرمند آن را تغذیه می كرده به طوریكه در كاوش های بدست آمده در اطراف شهرسوخته بستر نهرها و آبراه های گوناگونی پیدا شده كه می توان گمان برد به مزارع كشاورزی آن شهر آب می رساندند.
شهر سوخته دارای تشكیلات مرتب و منظمی بوده است.
آثار باقیمانده در آن نشان دهنده اینست كه این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد دارای نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده و دانش پزشكی (یا جادوگری علمی) در آن به حدی پیشرفته بوده كه پزشكان شهر نه تنها از علومی چون شكسته بندی آگاه بودند بلكه به اجرای اعمال شگفت انگیزی چون جراحی جمجمه نیز دست می زدند.
** كشف نخستین چشم مصنوعی جهان در شهر سوخته
برای نخستین بار در شهر سوخته یك چشم مصنوعی با پیشینه چهار هزار و 800 سال كشف شد، این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله در یكی از گورهای شهر سوخته مدفون شده و بر روی جمجمه او قرار داشته است.
چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ این زن كار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان هنوز سالم مانده است.
جنس این چشم مصنوعی به طور كامل مشخص نشده اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.
بر روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ های داخل چشم توسط مفتول های طلایی به قطر كمتر از نیم میلی متری طراحی شده و مردمك این چشم نیز در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی كه تقریبا یك لوزی را تشكیل می دهند پیرامون مردمك دیده می شود.
سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعات نخستین نشان می دهد كه این چشم مربوط به چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6 هزار و 705 بوده است.
سید منصور سید سجادی بیان كرد: بر اساس بررسی ها، زیر تاق ابروی این زن آثار آبسه دیده می شود و به علت تماس طولانی مدت بخش زیرین چشم مصنوعی با پلك چشم آثار ارگانیكی پلك چشم نیز در روی این چشم مصنوعی مشهود است.
وی بیان كرد: بررسی های انسان شناسانه نشان داده كه به احتمال بسیار زیاد این زن بین 25 تا 30 سال سن داشته و دو رگه (سیاه و سفید) بوده است.
سجادی بیان كرد: ظرف های سفالی، مهرهای تزیینی، كیسه چرمی و یك آینه مفرغی در این قبر پیدا شده است.
**كشف نخستین جراحی مغز جهان در شهر سوخته
یكی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر باستانی، پیدا شدن نشانه های كهن ترین جراحی مغز در آن است.
جمجمه ای از دختر 12 یا 13 ساله در این شهر باستانی كشف شده كه در چهار هزار و 800 سال قبل پزشكان این منطقه برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی كردند و این دختر بچه نیز مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است.
اسكلت كامل این دختر بچه پیدا شده و چهره او نیز توسط اندام شناسان دیرینه شناس باز سازی شده است.
** كشف خط كش پنج هزار ساله در شهر سوخته
خط كش ساخته شده از چوب آبنوس در كاوش های باستان شناسی شهر سوخته كشف شده است.
سرپرست گروه باستان شناسی شهر سوخته گفت: این خط كش به طول 10 سانتی متر با دقت نیم میلی متری از جنس آبنوس است؛ كشف این وسیله نشانگر این است كه ساكنان این شهر باستانی پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات داشته اند.
** كشف قدیمی ترین تخته نرد جهان در شهر سوخته
كهن ترین تخته نرد جهان از گور باستانی شماره 761 در شهر سوخته به همراه 60 مهره پیدا شده است.
این تخته نرد؛ بسیار قدیمی تر از تخته نردی است كه در گورستان سلطنتی «اور» در میان رودان (بین النهرین) پیدا شده بود.
این تخته نرد از جنس آبنوس و به شكل مستطیل ساخته شده است و بر روی آن یك مار كه ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است.
این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد و مهره ها كه در یك ظرف سفالی در كنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ های رایج شهر سوخته یعنی لاجورد، عقیق و فیروزه ساخته شده اند.
** كشف نخستین پویانمایی (انیمیشن) جهان در شهر سوخته
باستان شناسان هنگام كاوش در گور پنج هزار ساله جامی را یافتند كه نقش یك بُز و یك درخت روی آن دیده می شد، آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش روی جام بر خلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تكراری هدفمند دارد، به گونه ای كه حركت یك بُز به سوی درخت را نشان می دهد.
هنرمندی كه جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در پنج حركت، بزی را طراحی كند كه به سمت درخت حركت و از برگ آن تغذیه می كند.
باستان شناسان با نزدیك كردن این تصاویر به یكدیگر موفق شدند نمونه ای از تصویری متحرك را در قالب فیلم 20 ثانیه ای به دست آورند.
بز از جمله حیواناتی است كه در رسیدن به ارتفاعات ماهر است و می تواند با حركت جهشی به سمت بالا بجهد كه هنرمند نقاش شهر سوخته با دقت و زبردستی موفق شد جهش این بز را به تصویر بكشد.
این جام كه از آن برای نوشیدن استفاده می شده 10 سانتی متر ارتفاع دارد و بر یك پایه استوار شده است.
سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته گفت: تاكنون در دوره های قبل از تاریخ چنین تصویری دیده نشده و این تصویر برای نخستین بار در شهر سوخته یافت شده است.
سید منصور سید سجادی ادامه داد: در بسیاری از ظروف شكل هایی به چشم می خورد كه تنها تكرار هستند و حركتی در آنها دیده نمی شود اما تحقیقات ما نشان داده است كه این نقش، قدیمی ترین ایده مردمان باستان برای ارائه «تصویر متحرك» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.
** اشیای دیگر شهر سوخته
از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می توان از سفال با امضای سفال گر بر روی آن، چكش، سوزن، سنجاق سر زنانه، شهرك های مسكونی و ساختمان های همگانی هم چون آپارتمان و نیز بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشك كرده، برنج، زیره، كوره های سفالگری، كوره های ذوب فلزات، دكمه، تبر، بندكفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب های چوبی، كفش و كمربند نام برد كه هر كدام از آنها داستانی دارد بسان هفت گنج.
در سی و هشتمین اجلاس یونسكو در تاریخ 22 ژوئن 2014 مطابق با 1 تیر 1393 شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسكو ثبت شد.
این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسكو است كه با برخورداری از قدمت 5000 ساله به عنوان یكی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می شود.
7316**3213
زاهدان- ایرنا- شهر سوخته سیستان با قدمتی پنج هزار ساله به عنوان عظیم ترین شهر باستانی فلات ایران مقصدی بكر برای گردشگران داخلی و خارجی است تا در نوروز سفری به سرزمینی سراسر رازآلود داشته باشند.
