به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، موزه‌های حكومت‌های استعماری همچون بریتانیا، آلمان، فرانسه و آمریكا، مملو از آثاری هنری از كشورهای آفریقایی و آسیایی است كه یا نمایش عمومی دارند و یا در كنج انبار این موزه‌ها خاك می‌خورند.
هزاران جمجمه، اسكلت، قطعات استخوانی و حتی سرهای محافظت شده بومیان در موسسات غربی نگهداری می‌شوند، آثاری كه هرگز به نمایش درنخواهند آمد.
براساس ارزیابی كاشناسان، 90 درصد از آثار هنری آفریقا در خارج از این قاره است و این آثار مجسمه‌ها، تخت‌های پادشاهی و نسخ خطی را شامل می‌شود.
حال كشورهای استعمار شده به طور روزافزونی خواستار بازگرداندن آثار هنری و باستانی چپاول شده‌شان هستند.
در تحقیقاتی كه به همت «امانوئل مكرون» رئیس جمهوری فرانسه در نوامبر 2018 آغاز شد، به بازگرداندن گنجینه‌های آفریقایی موجود در موزه‌های فرانسه سفارش شد، سیاستی كه فشار را بر دیگر قدرت‌های استعماری سابق برای بازگرداندن آثار باستانی، افزایش داد.
فرانسه موافقت كرد آثار هنری كشور بنین را پس از گذشت یك سده از زمان غارت به این كشور واقع در آفریقای غربی بازگرداند.
مكرون پس از انتشار گزارشی مبنی بر بازگرداندن آثار فرهنگی سرقت شده از آفریقا در دوره استعماری، اعلام كرد كه 26 اثر هنری متعلق به این قاره بدون معطلی پس داده می‌شود.
این آثار هنری تندیس‌هایی از كاخ‌های «ابومی» را شامل می‌شود كه در سال 1892 از سوی ارتش فرانسه غارت شد و در حال حاضر در یكی از موزه‌های پاریس نگهداری می‌شود.
رئیس جمهوری فرانسه كه پیشتر نیز بر بازگرداندن آثار هنری غارت شده از سوی كشورش تاكید كرده بود، سال گذشته در جریان سفر به بوركینافاسو گفت: نمی‌توانم بپذیرم بخش بزرگی از میراث فرهنگی چند كشور آفریقایی در موزه‌های فرانسه و كلكسیون‌های شخصی نگهداری شود.
سیاست اعمال شده از سوی فرانسه، دیگر كشورهای استعماری سابق را تحت فشار قرار داد تا آثار غارت شده را به كشورهای مبدا بازگردانند.
آلمان، یكی از این كشورهاست. موزه «لیندن» در آلمان، آثار باستانی تصاحب شده شامل یك نسخه انجیل و تازیانه‌ای متعلق به «هندریك ویتبویی» قهرمان مردمی نامیبیا را به زادگاهش بازگرداند.
ویتبویی یكی از مهمترین رهبران قبایل «ناما» در نامیبیا در دوره استعمارگری آلمان بود كه علیه آلمان‌ها قیام كرد.
وی به دین مسیحیت گرویده بود و انجیل شخصی او همراه تازیانه مخصوص چارپایان كه در موزه آلمان نگهداری می‌شد، به نامیبیا بازگردانده شد.
این متعلقات در سال 1893 و در جریان حمله نیروهای استعماری آلمان به نامیبیا، تصاحب و در سال 1902 به موزه لیندن در اشتوتگارت اهدا شد.
دولت آلمان همچنین موافقت كرده است به روند بازگرداندن بقایای انسانی و آثار هنری مستعمره‌های آفریقایی سابق خود به كشورهای مبدا، سرعت بخشد.
وزارتخانه‌های فرهنگ و امور خارجه آلمان و مقام‌های فرهنگی، محلی و منطقه‌ای، پیمانی را امضا كرده‌اند كه موزه‌ها و موسسات علمی را متعهد می‌كند فهرست‌برداری از آثار تاریخ طبیعی، هنر و تاریخ فرهنگی دوره استعماری را تكمیل كنند.
هدف از این كار مشخص كردن این مساله است كه كدامیك از این آثار به نحوی تصاحب شده كه به لحاظ قانونی در دنیای امروزی قابل قبول نیست؛ ضمن اینكه در جهت استرداد آن اقدام شود.
آلمان در میان كشورهای دیگر در زمینه نگهداری بقایای انسانی آفریقایی در موزه‌ها، دانشگاه‌ها و مجموعه‌های خصوصی، كشوری منحصر به فرد محسوب می‌شود.
امپراطوری آلمان علاوه بر آفریقای جنوب باختری (نامیبیای كنونی)، در توگولند (توگوی امروزی) و كامرون در غرب، تا شیب‌های كوه كلیمانجارو در تانزانیا در شرق و جزایر اقیانوس آرام، مستعمره داشته است.
برلین یك میلیون و 900 هزار یورو (دو میلیون و 200 هزار دلار) برای تحقیق در مورد مبدا آثاری اختصاص داده است كه موزه‌های این كشور در دوره استعماری مالك آن شدند.
در این بین، به نظر می‌رسد آمریكا نیز تصمیم گرفته است كه از این قافله عقب نماند.
وزارت امنیت داخلی آمریكا و اداره اعمال قوانین گمرك و مهاجرت این كشور سرگرم انجام تحقیقات و بازگرداندن دارایی‌های فرهنگی، آثار هنری و عتیقه‌جات مسروقه‌ای هستند كه از كشورهای دیگر به سرقت رفته یا تاراج شده است.
برای نمونه، اداره اعمال قوانین گمرك و مهاجرت آمریكا و پلیس تایلند در سال 2005 اعلام كردند كه به فسیل‌های خمر و تایلندی و نیز عتیقه‌جاتی دست یافته‌اند كه به خریداران آمریكایی فروخته شده است.
در سال 2014، وزارت امنیت داخلی آمریكا 554 اثر هنری باستانی را كه در موزه‌ای در كالیفرنیا به نمایش درآمده بود، به كشورهای مبدا بازگرداند.
در این میان، تایلند با غنیمت شمردن این فرصت، بازگرداندن 23 اثر عهد عتیق خود را از موزه‌های آمریكایی خواستار شد.
تایلند تنها كشوری نیست كه بر بازگرداندن آثار هنری خود اصرار دارد. چندی پیش، آثار هنری اتیوپی كه 150 سال پیش به غارت نیروهای انگلیسی درآمد و سپس در موزه ویكتوریا و آلبرت لندن به نمایش گذاشته شد، به موضوع مذاكره میان مقام‌های این موزه و اتیوپی تبدیل شد.
همچنین موزه بریتانیا در سال 2017 میزبان نشستی با مقامات فرهنگی و مسئولان موزه‌ها بود تا در مورد بازگرداندن مجسمه‌های برنزی كه 120 سال پیش از پادشاهی بنین در نیجریه به سرقت رفته بود، مذاكره شود.
در همین حال، موزه‌های سراسر بریتانیا برای بازگرداندن آثار باستانی و تاریخی به كشورهای مبدا، تحت فشار قرار گرفته‌اند.
جمجه‌های انسان نئاندرتال، جزو اقلامی است كه درخواست بازگرداندن آن از موزه های بریتانیا صادر شده است.
دولت مصر از موزه ملی اسكاتلند خواسته است اسناد مورد تائید برای عتیقه‌جات مصری موجود در این موزه را صادر كند.
مناقشه بین دو كشور پس از آن بالا گرفت كه این موزه از نمایش سنگی از هرم بزرگ جیزه خبر داد.
همچنین سال گذشته از موزه بریتانیا خواسته شد مجسمه «هوآ كاكانانایی» را پس دهد. ملكه ویكتوریا، این مجسمه را در سال 1869 به این موزه اهدا كرده بود.
بعلاوه، موزه تاریخ طبیعی لندن درخواستی از شیلی دریافت كرد مبنی بر اینكه فسیل موجود نامگذاری شده به نام داروین را باز گرداند. اما این درخواست به‌موجب شروط قید شده در قانون موزه بریتانیا، رد شد.
از سویی دیگر، موزه ملی ارتش بریتانیا اعلام كرد كه در پی درخواست آدیس آبابا، دو طره گیسوی «تئودروس» امپراطور اتیوپی به این كشور بازگردانده می شود.
سال گذشته، برگزاری نمایشگاهی در موزه ویكتوریا و آلبرت لندن، با محوریت بریتانیایی‌هایی كه در سال 1868به امپراطوری اتیوپی سفر كرده بودند، خشم مردم اتیوپی را برانگیخت.
در آن سال، 13هزار نیروی نظامی برای آزاد كردن گروگان‌های بریتانیا به اتیوپی اعزام شدند.
امپراطور اتیوپی در پی شكست در مقابل نظامیان بریتانیا، خود را كشت و قلعه‌اش مورد تصاحب و غارت قرار گرفت.
شاهزاده «آلمایهو» پسر امپراطور نیز به بریتانیا منتقل شد و در سال 1879 در سن 18سالگی درگذشت.
انگلیس همچنین درگیر مناقشه‌ای با یونان برای بازگرداندن مرمرنماهای «پارتنون» است. لندن تاكنون در مقابل این درخواست، مقاومت كرده است.
این مجسمه‌های مرمرین دو هزار و 500 ساله به دستور «لرد الگین» سفیر عثمانی در اوایل سال‌های 1800 ، از معبد پارتنون در منطقه آكروپولیس یونان برداشته شد.
لرد الگین، مجسمه‌ها را به دولت انگلیس فروخت و این آثار در نهایت در سال 1817 از موزه بریتانیا سردرآورد.
دوره استعماری به همراه غارت میراث فرهنگی كشورها لكه ننگی بر عملكرد زمامداران اروپا و آمریكا گذاشته كه تبعات آن گریبان بلژیك را نیز به عنوان یك كشورغربی دیگر گرفته است.
جمهوری دمكراتیك كنگو و «جوزف كابیلا» رئیس جمهوری‌اش از خواست خود برای پس گرفتن آثار هنری این كشور از بلژیك خبر داده‌اند.
بلژیك از سال های 1880 تا سال 1960 مستعمره‌ای در آفریقا داشت كه سرزمینی به وسعت جمهوری دمكراتیك كنگو، رواندا و بروندی را در بر می‌گرفت. بلژیك از این سرزمین برای دستیابی به منابع مختلف بهره برداری می‌كرد.
هلند، یك كشور اروپایی دیگر است كه در مسیر چشم‌پوشی از میراث استعماری‌اش قرار دارد.
موزه ملی هلند در آمستردام (Rijkmuseum) مذاكراتی را با سریلانكا و اندونزی در مورد یك‌هزار اثر باستانی آغاز می‌كند كه احتمالا مسروقه است و به‌عنوان بخشی از میراث استعماری هلند در این مجموعه نگهداری می‌شود.
این مذاكرات در حالی كلید می‌خورد كه موزه ملی فرهنگ‌های بین‌المللی هلند تصمیم گرفته است دستورالمعلی را برای كشورها به منظور مطالبه آثار هنری مسروقه، منتشر كند.
قرار است این مذاكرات به زودی در سریلانكا آغاز شود و بر مساله بازگرداندن حدود 10 قلم آثار باستانی معطوف باشد.
این تمهیدات در حالی اتخاذ می‌شود كه موزه‌هایی در برابر درخواست بازگرداندن آثار تاریخی مقاومت كرده‌اند و اغلب به پتانسیل تحقیقاتی این آثار به عنوان دلیلی برای حفظ آن در انبارهای خود استناد می‌كنند.
موزه داران مدعی‌اند كه تحقیقات در مورد خاستگاه این آثار، زمان و وجوهات مالی زیادی می‌طلبد و حال آنكه، هزینه بازگرداندن این آثار تا حد زیادی برعهده كشورهای مبدا است.
همه درخواست‌ها برای پس گرفتن آثار تاریخی، با موفقیت همراه نبوده است.
موزه بریتانیا در دهه گذشته، دو درخواست این چنینی را رد كرد. در سال 2008، موزه «ت پاپا تونگاروا» در نیوزیلند سعی بر پس گرفتن هفت سر محافظت شده از قبیله مائوری از موزه بریتانیا داشت، اما این درخواست رد شد زیرا مداركی در دست بود مبنی بر اینكه این آثار سرقت نشده، بلكه داد و ستد شده است.
موزه بریتانیا در سال 2013 نیز درخواست دیگری را از سوی جزایر تنگه تورس كه بخشی در استرالیاست، نپذیرفت.
برخی موزه‌های غربی در توجیه پس ندادن آثار تاریخی اینگونه استدلال می‌كنند كه اجماعی در مورد اینكه كدام كشور باید این آثار را تحویل گیرد، وجود ندارد.
با این وجود، موزه ت پاپا از سال 2003، حدود 500 قطعه از بقایای اسكلت انسان در موزه های انگلیس، فرانسه، آلمان، سوئد و آمریكا را به كشورهای مبدا بازگردانده است.
اگرچه بازگرداندن آثار هنری نمی‌تواند جبرانی بر گذشته استعماری برخی كشورها باشد، تلاش‌های مشترك كارشناسان هنری، دولت‌ها و كلكسیونرها نشانه امیدوار كننده‌ای در این زمینه محسوب می‌شود.
فراهنگ**9109** 9053
تهران – ایرنا – چپاول و غارت آثار باستانی مستعمرات در دوره استعماری، قصه تازه‌ای نیست اما تلاش برای بازگرداندن آثاری كه سالهاست در موزه‌های غرب جا خوش كرده‌اند، تازگی دارد.
