گستردگی جغرافیای نوروز در آیین «گُل گردانی»

به گزارش روز سه شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» می‌شناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت كه هویت فرهنگی را در لابه‌لای آیین‌ها و رسوم ستایش پروردگار بنیان گذاشت.
برای پی بردن به حقانیت ایران در شكل‌دهی «گهواره تمدن» بشر كافی است به كتاب قطور تاریخ سر زد و با مرور اسناد تاریخی ثبت شده بر این كتاب به شش هزار سال پیش سفر كرد. سفری كه در همان سال‌های نخست آن می‌توان به ثبت تاریخ و پی‌جویی هویت و فرهنگ ملتی پی برد كه وقتی تمام جهان را ظلمت جهل فرا گرفته بود، قومی در مسیر شكل‌دهی تمدن تلاش می‌كردند.
آیین نوروز یكی از كهن‌ترین آیین‌هایی است كه در جهان آنرا به نام ایران می‌شناسند. آیینی با سابقه‌ای بیش از شش هزار سال تاریخ مكتوب كه در سیر تطور و تحولات تاریخی، همواره بنای استوار بر معناهای بنیادین و بدون تغییر خود را در مسیر ستایش پروردگار از یك‌سو و احترام و كرنش به طبیعت از سوی دیگر متجلی كرده است.
نوروز با گشاده‌دستی، بدون در نظر گرفتن نژاد، جغرافیا، مرام و شیوه‌های سیاسی پادشاهان و امیران كشورها با اتكا و احترام به قوانین نظام طبیعت و رمز ماندگاری آن از یك سو و ستایش خالق طبیعت استوار و پابرجا راه خود را تا امروز ادامه داده است.

* راز ماندگاری نوروز
رمز و راز ماندگاری و جاودانگی نوروز در پیام آن است. پیامی كه از هزاره‌های پیش در زندگی ساده و بی‌آلایش مردم در ارتباط با طبیعت تا امروز تنیده شده است.
علی بلوكباشی پژوهشگر نام‌آور فرهنگ و آیین‌های ایرانی در كتاب «نوروز؛ جشن نوزایی آفرینش» درباره راز ماندگاری و جاودانگی نوروز آورده است:
«پیام نوروز پیوسته آفریده شدن و تحول یافتن است و به جمال و جلال دست یافتن. نوروز آیینی برای حرمت نهادن به زندگی است؛ یعنی گردش و پویایی طبیعت. نوروز پیام شادمانی و زنده ماندن است و شادی و پویایی، بنیان‌های سازنده هر فرد ایرانی است. حضور آیین‌هایی كه شادی مبتنی بر اندیشه و پاسداشت زندگی را نوید می‌دهند، سازنده آزادی یك ملت هستند، همچنین نشانی از به چالش كشاندن بحران‌های محدودیت آور. نوروز به انسان ایرانی (و تمام انسان‌های جهان) گوشزد می‌كند حقیقت در حركت و تغییر است نه در سكون؛ یعنی به كمال رسیدن، یعنی خود را پیوسته آفریدن و دیگر شدن و تحول‌پذیری. جاودانگی نوروز در سودمندی آن برای انسان خواهان شادی، پویایی و زندگی و سرافرازی است؛ به همین دلیل در طول تاریخ ایران برای تمام اقوام ایرانی جاذبه و كششی انكارناپذیر داشته و خواهد داشت.»
در كنار تمام داشته‌های هویت‌بخش فرهنگ نوروز برای ایران و ایرانی، جلوه‌های آیینی، خرده‌روایت‌ها و نمایش‌های گره‌خورده با رمز و راز نوروز، یكی از كاربردی‌ترین عناصر هویت‌بخش تاریخ تمدن ایران به شمار می رود.
به بهانه فرارسیدن نوروز 1398 مجال و مقال را قدر دانسته و در قالب سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های نمایشی و نمایش‌های آیینی ایرانیان فرهنگ‌ساز می‌پردازیم.

* آیینی ایرانی در گستره وسیع جغرافیای نوروز
فرهنگ نوروزی به نام ایران و ایرانی، در گذشته‌های دور، گستره جغرافیایی ایران چنان عظمتی داشت كه خورشید در آن طلوع و غروب می‌كرد، پس پر بیراه نیست كه شاهد گستردگی اجرای آیین های نوروز ایرانی در كشورهایی باشیم كه بهار طبیعت و نو شدن سال را با نام «نوروز» جشن می‌گیرند.
یكی از مجلل‌ترین آیین‌ها در گستره جغرافیایی نوروز، آیین نمایشی «گُل مالی» است كه طی آن نوجوانان و جوانان روستاها و شهرها با حضور در دامان طبیعت به عنوان نخستین نویددهنده آمدن فصل بهار و میزبانی گُل‌های بهاری به‌‌خصوص گل‌های پامچال، شبنم و شمشاد گستره‌ا‌ی به وسعت دامان بخشنده طبیعت را در اختیار دارند تا به اجرای این آیین بپردازند.

* نخستنی نغمه بهارانه طبیعت در آیین «گُل گردانی»
آیین «گُل مالی» یا «گُل گردانی» كه دامنه اجرای آن از ایران تا تاجیكستان ادامه دارد، یكی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و آیین‌های مرتبط با فرهنگ كشاورزی مردم این جغرافیا به شمار می‌رود. «گُل گردانی» در تاجیكستان «بایچیچك» یا «بایچیچك گویی» نیز خوانده می‌شود.
ایرانیان در این آیین به همراه مردمان تاجیك از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شكوفه‌دهی گُل‌ها و درختان به «گل گردانی» می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی به عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اكنون در اكثر محله‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود.
پیش از فرارسیدن نوروز گل‌گردان‌ها و كودكان به دره، كوه، دشت و تپه رفته و از آنجا گل‌های بهاری را می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساكنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان زمستان و آغاز كشت و كار بهاری را با اشعاری می‌دهند.
جشن «گُل گردانی» تاریخ مشخصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است. هرگاه نخستین گل‌های بهاری جوانه بزنند و كودكان این گل‌ها را پیدا كنند، مژده رسیدن بهار در كوی و برزن با اجرای این آیین طنین می‌اندازد.
گزارش از: امین خرمی
فراهنگ * 9266 * 9157