مدرسه های سعدی، سیل را شكستند

همه باران‌های بهاری شیراز را دوست داشتند؛‌ حتی مسافران. هیچكس گله‌ای از شدت باران‌ها نداشت؛ چراكه این سرزمین سال‌های سال روی خشكسالی را دیده بود تا آنكه بارش‌ها در پنجم فروردین‌ 98 شیرازی‌ها و مسافران را عزادار كرد و بیم آن می‌رفت كه با تداوم آن در روز‌های بعد غم‌هایی بزرگ‌ تر برجای بگذارد.

** آب راهش را پیدا می كند
ششم فروردین 98، آب در محله سعدی شیراز افتاد. شهركی كم ‌برخوردار با جمعیتی بسیار و خانه‌هایی كوچك. آنجا كه آدم‌ها برای كوچك ‌ترین دارایی‌هایشان بیش از دیگران تلاش كرده‌اند و عرق ریخته‌اند.
آن روز آب از چهار جهت وارد سعدی می‌شد و در سراشیبی‌هایی كه در قدیم محل گذر آب بوده و حالا در آن خانه ‌سازی شده، به راه افتاده بود.
فیلم‌هایی كه ساكنان با دوربین های موبایلشان ضبط كرده‌اند نشان می‌دهد كه سرعت گذر آب تا چه حد است تا جایی كه اتومبیل‌ها را از جا برمی‌دارد و با خود می‌برد.
در این حادثه 280 خانه آسیب جدی دید و بسیاری لوازم زندگی‌شان را از دست دادند.
حتی مدرسه‌ها هم در امان نماندند؛ مدرسه‌هایی كه بزرگ‌ تر و مقاوم ‌تر از خانه‌ها بودند.
آب اندیشه گذر دارد، راهش را پیدا می‌كند و می‌رود و اگر دیواری بر سر راهش باشد آن را می‌شكند تا در سراشیبی‌ها سرعت گیرد و به آنجا كه باید برسد.

** ردپای سنگین آب
پس از گذشت دو هفته از سیل سعدی، به این محله پای گذاشتیم تا وضعیت مدارس و آسیب‌های آن‌ها را بررسی كنیم. آب هنوز در گودال‌ها و چاله‌های شهرك دیده می‌شد‌ كه برجای مانده از بارش‌های چند روز قبل بود.
در بدو ورود به محله بیش از آنكه نگاهمان به روی زمین باشد، به كوه‌ها بود. كوه‌هایی كه خانه‌ها در پای آن ساخته شده اند و كوچه‌هایی با سراشیبی كه انتهایش به دامنه كوه می‌رسد.
كوه‌های سعدی یكدست سبز بودند؛ گویی مخمل روی آن‌ها كشیده‌اند. آنچه در سال‌های خشكسالی دیده نمی‌شد.
اولین مدرسه، ‌دبیرستان احسان بود. طبق گفته الله یار رضایی مدیر ناحیه چهار آموزش و پرورش شیراز، این مدرسه بیشترین آسیب را از سیل دید.
مدرسه را با نشانی دیوارهای فروریخته‌اش به آسانی پیدا كردیم. مدرسه‌ای بزرگ بود كه دیوارهای دو ضلعش به طور كامل تخریب شده بود. كارگران نوسازی مدارس مشغول كار بودند. آنچه از نمای رو به خیابان دیده می‌شد، آبخوری سنگی و دیوار توالت بود. در اصلی مدرسه كه حالا از آن خبری نبود، از كوچه باز می‌شد. در نمای كوچه صف درختان باغچه را می‌شد دید كه حالا معلوم نبود جزو دارایی‌های مدرسه بوده است یا كوچه.
بعد منزل سرایداری دیده می شد كه خندقی بین آن و كوچه وجود داشت تا آنجا كه باید با احتیاط فراوان و البته با تجربه بسیار قدم برمی‌داشتیم تا به آن وارد شویم.
در مدرسه معاونان از ما استقبال كردند، دانش آموزان سر كلاس بودند و صدای در هم پیچیده درس‌ خواندنشان به گوش می‌رسید.
با آنكه مدرسه را حسابی تمیز كرده بودند، ‌خط سیل روی دیوارها هنوز با كمی دقت دیده می‌شد. آب در زمان سیل تا حدود یك متر در مدرسه بالا آمده بود و همه طبقه اول را گرفته بود.
صندلی‌های دفتر نو بودند و روی برخی از آن‌ها هنوز پلاستیك بود، همچنین سه میز و مبلمان اداری آن. یك كمد دیواری سراسری در ضلعی از دیوار دفتر وجود داشت كه طبقه پایین آن جای تعدادی پرونده بود كه مدیر مدرسه گفت به طور كامل از بین رفته‌اند.
سیستم رایانه‌ای هم نابود شده بود. چند كیس گِلی كه تلاش كرده بودند تمیزشان كنند روی یكی از میزها بود. سیستم‌های جدید را وقتی ما به مدرسه رسیدیم برایشان آوردند، به اضافه یك عدد لپ‌ تاپ.

** نگرانی مدیر
مدیر مدرسه احسان كه تمایل نداشت نامی از او برده شود و به گفته خودش امسال بازنشسته می‌شود، زنی بود میانسال كه از چهره‌اش می‌شد مهر و عطوفت و خمیرمایه معلمی را دید.
ما را به دفتر مدیریت راهنمایی كرد و در آرامش به پرسش‌های ما درباره روز واقعه پاسخ داد. او می‌گفت مدرسه‌ اش بیشترین آسیب را از سیل دیده است و نگرانی‌اش این بود كه امسال كه بازنشسته می‌شود مدرسه‌ای تمیز و مرتب تحویل دهد؛ مثل همان چیزی كه تحویل گرفته بود.
خانم مدیر به ایرنا گفت: آموزش و پرورش فارس 100 میلیون تومان به حساب مدرسه واریز كرده است تا دوباره بتواند آن را تجهیز كند اما جبران خسارت‌ها ممكن است بیش از این مقدار هزینه داشته باشد و از همین رو مقداری از پول را صرف تجهیز دفتر مدرسه و خرید 150 صندلی دانش‌آموز كردیم كه اولویت اساسی بوده است.
نمی‌توان به مشاركت اولیا و كمك آنان دلگرم بود زیرا مردم این ناحیه همگی مردمانی كم بضاعت هستند كه سیل اخیر برخی از آن‌ها را دچار مشكلات اساسی كرده است و به گفته مدیر مدرسه احسان حتی خانه 6 دانش آموز این مدرسه دچار آب‌گرفتگی شدید شده است.
براسا گفته مدیر این مدرسه بسیاری از دانش‌آموزان به مشاوره نیاز دارند و دو مشاور مدرسه به محض آغاز مجدد سال تحصیلی ساعاتی را برای گفت‌ و‌گو با بچه‌ها و كاهش آلام آنان صرف می‌كنند.
مدیر مدرسه احسان بیان كرد: 48 دانش‌آموز اتباع نیز در این مدرسه تحصیل می‌كنند كه آن‌ها هم همچون دیگر دانش‌آموزان از امكانات و تسهیلات بهره‌مند شده‌اند؛ از جمله بسته‌های نوشت‌افزاری كه 17 فروردین‌ماه با حضور مدیركل آموزش و پرورش فارس در بین آنان توزیع شده است.
او نگران بود كه با گرم ‌تر شدن هوا بیماری‌هایی در میان دانش ‌آموزان همه‌گیر شود و گفت: در سال‌های گذشته هر سال دستكم سه‌ چهار دانش‌آموز دچار سالك می‌شدند، امسال محیط آلوده‌تر شده است‌. رطوبت ساختمان و تاریكی كلاس‌ها یكی از معضلات ماست و مدرسه هم هنوز سم‌ زدایی نشده؛ از طرف دیگر مدرسه هنوز برق و گاز ندارد و ممكن است سرمای فعلی بر وضعیت جسمی دانش‌آموزان تاثیر بگذارد.
این مدیر درباره روند آماده‌سازی‌مدرسه پس از سیل نیز گفت: همه تلاش این بود كه مدرسه دقیقاً در روز 17 فروردین‌ماه و بدون هیچ تاخیر پذیرای دانش‌‌آموزان شود؛ به همین دلیل از زمان وقوع سیل 120 نفر شبانه‌روز تلاش كردند تا مدرسه را به شرایط عادی برگردانیم.

** خانه سرایدار
از خانم مدیر خواستیم كه قسمت‌های آسیب‌ دیده مدرسه را به ما نشان دهد،‌ جز دیوار حیاط و وضعیت طبقه اول، آنچه بیش از همه آسیب دیده بود، ‌خانه سرایدار بود.
سرایدار این مدرسه مجتبی رئیسی دانشجوی تربیت بدنی است، جوان است و دو فرزند كوچك دارد.
برای رفتن به خانه آن‌ها باید از باریكه‌ كنار خندق می‌گذشتیم، با احتیاط و ترس چرا كه قسمتی از همین باریكه هم ترك برداشته بود. خانه حدوداً شصت تا ‌هفتاد متر مربع بود. همه ‌چیز در اندازه‌های كوچك از اتاق‌ها گرفته تا آشپزخانه و هال.
هیچ وسیله زندگی دیده نمی‌شد،‌ همه چیز زیر آب رفته بود. خط سیل روی دیوار‌ها مشخص بود. آشپزخانه هم هنوز گلی بود.
وسایل گل‌ گرفته و اوراقی را به سالن ورزشی مدرسه برده بودند كه چون همسطح زمین نبود و در و دیوار‌هایی محكم‌تر داشت آب نگرفته بود. در میان وسایل خانه اسباب بازی بچه‌ها،‌ ظرف و ظروف خانه، تخت و تشك و بالش و پتو،‌تلویزیون و یخچال گل‌گرفته دیده می‌شد.
بعد از فروكش كردن سیلاب و اطمینان از اینكه هیچ یك از مسافران آسیب ندیده‌اند، خانواده آقای رئیسی برای كمك به بازسازی مدرسه بسیج ‌شدند. خانه آقای رئیسی آب گرفته بود و دیگر امیدی به وسایل خانه نبود؛ به همین دلیل آن‌ها تا امروز هر شب را در منزل یكی از بستگان می‌گذرانند؛ از طرف دیگر، چون دیوار مدرسه در حال تعمیر است،‌ او شب‌ها بدون داشتن جای خواب، نگهبانی می‌دهد تا اموال مدرسه در امان باشد.
به گفته مدیر مدرسه، این سرایدار وظیفه ‌شناس و خانواده‌اش تلاش‌های بسیاری كرده‌اند تا مدرسه در روز 17 فروردین‌ماه آماده بهره‌برداری شود و حالا، مسئولان باید كاری كنند تا زندگی او هم هرچه سریع‌تر رو به راه شود.

** انباشته از آب و گل
بعد از شنیدن ماجرای مدرسه احسان و شرح مهربانی‌های مدیر و مسئولان مدرسه و سرایدارش كه گاه با بغض فروخورده و اشك آنان همراه بود، راهی دبستان سعدی شدیم.
شیفت پسرانه بود و بچه‌ها در حیاط مدرسه در حال ورزش بودند؛ انگار نه انگار كه اتفاقی افتاده است. تنها چیزی كه از سیل بر جای مانده بود، وضعیت نامطلوب آسفالت، سرویس بهداشتی و سوراخی در دیوار پشت سرویس بهداشتی بود كه تیم مدیریت بحران برای خروج سیلاب ایجاد كرده بود.
بنا بر گفته مدیر این مدرسه، 22 ماشین ده چرخ، گل و لای انباشته در حیاط را تخلیه كردند كه سنگینی آن‌ها باعث تخریب آسفالت شد؛ همچنین چهار حلقه چاه این مدرسه پر شده است و سر آن را كمی خالی كرده‌اند تا بتوانند به صورت موقت از سرویس بهداشتی استفاده كنند اما این چاه‌ها دیگر قابل استفاده نیست و باید چاه جدید زده شود.
او ادامه داد: ساختمان از سیل آسیبی ندیده و آب وارد مدرسه نشده است؛ اما با توجه به مساحت حیاط، هزینه تعمیرات سرویس بهداشتی، چاه و آسفالت حدود 100 میلیون خواهد بود.

** تدبیر سرایدار
مدیر مدرسه سعدی درباره روز حادثه گفت: با شروع بارش‌ها،‌ سرایدار مدرسه آقای صفدر خسروی برای جلوگیری احتمالی از ورود آب پشت در مدرسه خاكریزی درست كرده بود و به همین دلیل هم آب نتوانست با فشار وارد مدرسه شود وگرنه چون ساختمان مدرسه دو متر پایین ‌تر از بیرون آن است و زمانی آبراه بوده است، همه ساختمان زیر گل و لای می‌رفت.
سیلاب با فشار وارد مدرسه نشد و چیزی را خراب نكرد اما آب به حیاط مدرسه راه یافت و اگر تلاش‌های ماموران شهرداری و ستاد بحران نبود مدرسه به موقع آماده نمی‌شد.

** بیماری و نگرانی
این مدیر درباره شیوع بیماری نگرانی نداشت و می‌گفت ساختمان نم و رطوبت ندارد و در چند سال گذشته هم سالك یا بیماری اینچنینی مشاهده نشده است.
او درباره وضعیت دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان هم گفت: این مدرسه در دو شیفت فعالیت می‌كند كه در شیفت دخترانه 370 دانش‌آموز و در شیفت پسرانه 410 دانش‌آموز تحصیل می‌كنند، از میان دانش‌آموزان پسر منازل 17 نفر را آب‌ گرفته و حتی جهیزیه خواهر یكی از این دانش‌آموزان از بین رفته است.
مدیر دبستان سعدی ابراز داشت: چهار دانش‌آموز شیفت پسرانه كتاب‌های درسیشان را از دست داده بودند كه در اختیار آن‌ها قرار گرفت؛‌ همچنین نوشت افزار به همه دانش‌آموزان این مدرسه در دو شیفت تعلق گرفته است.
مسیر بعدی ما هنرستان خواجه نصیر‌الدین طوسی بود كه به گفته مدیر آموزش و پرورش ناحیه 4 باید تخریب شود و از نو ساخته شود. این هنرستان در محدوده مدارس ناحیه 4 در بلوار گلستان است كه خارج از شهرك سعدی قرار دارد.

** كوه سبز، چرخ زندگی
در طول راه باید از كوچه ‌پس‌ كوچه‌های شهرك سعدی می‌گذشتیم. زندگی دو هفته بعد از سیل در این محله از سر گرفته شده بود. در بیشتر خانه‌ها باز بود. به رسم معمول محلات قدیمی زنان دم در خانه‌ها جمع شده بودند و باهم سبزی پاك می‌كردند، برخی هم باقله برای پاك كردن (باقلا) داشتند.
بچه‌ها هم سوار دوچرخه‌هایشان بودند. روی زمین‌های خاكی گل‌های خودرو در آمده بود و پس زمینه‌ خانه‌ها سبزی كوه‌ها بود. روی دیوار تك و توكی از خانه‌ها هم فرش سرخی دیده می‌شد كه تازه شسته شده بود و زیر آفتاب جا خوش كرده بود تا خشك شود.

** فرورفتگی كف حیاط در هنرستان
در خارج از سعدی، بلوار گلستان كه در روز‌های نخست بارش گلی، خاكی و باران خورده بود، حال و روز بهتری داشت. در خیابان شهید معزی جز هنرستان خواجه نصیر، چند مدرسه دیگر هم بود اما آن‌ها آسیب ندیده بودند.
وارد حیاط هنرستان شدیم. هنرستان بزرگی بود. به نظر نمی‌رسید آسیبی دیده باشد، زنگ تفریح رسیدیم دانش‌آموزان در حیاط، تعدادی از والدین هم بودند، دفتر شلوغ بود و مدیر مدرسه برای جلسه‌ای به اداره رفته بود.
معاون مدرسه ما را به سمت گوشه‌ای از حیاط راهنمایی كرد كه سیل آن را در هم شكسته بود. پشت دیوار مدرسه ساختمان نیمه سازی بود كه آب از درون آن عبور كرده بود و با فشار نخاله‌ها و بلوك‌ها دیوار را خراب كرده بود. در امتداد همین دیوار، همسایه پشتی برای خالی كردن آب خانه‌اش، دیوار مدرسه را سوراخ كرده بود تا آب را به حیاط مدرسه هدایت كند. كلاس‌ها و تجهیزات آسیب ندیده بود؛ اما ترك‌ها و فرورفتگی های كف حیاط، خطر ریزش احتمالی و فرونشست را یادآوری می‌كرد.

** نشست زمین / نجات جهیزیه
معاون مدرسه گفت كه قسمتی از زیر حیاط خالی است؛ زیرا در گذشته سنگر بوده و حالا كه ورودی سنگر مسدود شده است، در حال نشست است و با بارش‌های اخیر وضعیت آن نامساعد شده به همین دلیل هم این هنرستان در فهرست مدارس تخریبی آموزش و پرورش قرار گرفته است.
در حال خروج از مدرسه بودیم كه مردی ما را صدا زد، چهره‌ای خسته و مهربان داشت، تا فهمید خبرنگار هستیم، گفت كه منتظرمان بوده است. این مرد سرایدار مدرسه ابراهیم روستا بود.
روستا ما را به خانه‌اش برد و با اندوه اتاقك كوچك انباری‌مانندی را نشانمان داد كه جهیزیه دخترش را در آن گذاشته بود.
دیگر چیزی از جهیزیه باقی نمانده بود، چون كاملاً زیر و گل و لای رفته بود، برای آنكه دخترش كمتر غصه بخورد وسایل آب‌گرفته را به خانه عمویشان منتقل كرده بودند.
این سرایدار می‌گفت وقتی دیوار مدرسه شكسته، آب همه حیاط را گرفته و با سرعتی بسیار در سرازیری منتهی به كوچه راه افتاده است از در خانه او گذشته و به ساختمان انباری رسیده، شدت باران به حدی بوده كه سقف هم ریزش كرده است.
بخش اصلی خانه چندان آسیبی ندیده بود؛‌ اما فرش‌های نم كشیده‌اش گوشه حیاط بود. همچنین سبدی كه كتاب‌های كنكور پسرش توی آن بود و می‌گفت آن‌ها را كم‌كم از سی هزار تومان تا 90 هزار تومان خریده و دیگر قدرت خرید دوباره آن ها را ندارد.

** اندوه خوردن برای دانش آموزان
آقای روستا می‌گفت دوست ندارد اسباب و اثاثیه خراب شده منزلش جلو چشمش باشد، می‌گفت می‌خواهد آن ها را دور بیندازد؛‌ اما به او گفته‌اند كه دست نگه دارد تا مسئولان برای كارشناسی بیایند. از خانه او بازدید‌هایی صورت گرفته بود؛‌ ولی طولانی‌شدن روند بازدید نهایی او را كمی كلافه كرده بود و خواستار آن بود كه زودتر به دردش رسیدگی كنند و نگران بود كه تجمیع مگس دور وسایل گل گرفته خانه، بچه‌های مدرسه را بیمار كند.
این سرایدار هم بیش از آنكه غم خود را داشته باشد، به فكر مدرسه و سلامتی بچه‌های مدرسه بود.
بیشتر آثار سیل ششم فروردین‌ از چهره شهر شیراز زدوده شده است و با آنكه بسیاری خانواده‌های كم‌برخوردار در این سیل آسیب دیدند، شور زندگی و میل به دوباره ساختن بیش از خرابی‌ها آبادی به بار آورده است.
به گفته مسئول شورای فرهنگی ورزشی شهرك سعدی شیراز، كمك‌های غیرنقدی مردمی از مرز سه میلیارد تومان گذشته است و 70درصد منازل نیز در حال بازسازی و مرمت است.
مدارس هم با آمدن بچه‌ها دوباره رونق و بركت گرفته، تا آنجا كه در بدو ورود به هر مدرسه‌ پیش از آنكه ویرانی‌ها خودنمایی كنند، شور بچه‌ها خود را نشان می‌دهد. دیدن سرایدارانی كه خانه‌هایشان آسیب دیده یا لوازم زندگیشان از دست رفته، اما چهره‌هایی امیدوار و راضی دارند و هریك بیش از آنكه به فكر خود باشند، در تلاطم نجات مسافران، مدرسه و مردم بوده‌اند، یادآوری می‌كند كه ثروت عظیم این سرزمین، قلب سرشار مردمان آن‌ است كه در مواقع بحران اول برای دیگری و بعد برای خودشان می‌تپد.
سیل خیلی چیز‌ها را با خود می‌برد؛ اما اندوخته‌های بسیاری به بار می‌آورد، یكی همین كه سرمایه‌های انسانی كم نیستند و امید در دل ناامیدی و ویرانی آبادی به بار می‌آورد.
فرموده سعدی را به یاد داشته باشیم: باران در لطافت طبعش خلاف نیست.
گزارش از سیده سمیرا متین نژاد
7375 /1876