سیمین دانشور، سرمشق نویسندگان زن ایرانی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ سیمین دانشور از شناخته شده ترین و تاثیرگذارترین نویسندگان معاصر است كه او را «مادر داستان نویسی ایران» لقب داده اند. این نویسنده در هشتم اردیبهشت ‌1300 خورشیدی در شیراز دیده به جهان گشود و در 1328 خورشیدی مقطع دكتری خود را در رشته‌ ادبیات فارسی از دانشگاه تهران به پایان رساند و یك سال بعد با جلال آل ‌احمد ازدواج كرد و در 1331 خورشیدی برای مطالعه در رشته‌ «زیبایی‌شناسی» در دانشگاه استنفورد راهی آمریكا شد و در نهایت 2 سال بعد از آن به كشور بازگشت.

او نخستین زن نویسنده محسوب می شود كه به طور حرفه ای رمان نوشت. در واقع گروهی «ایراندخت تیمورتاش» را نخستین زن داستان نویس در ایران عنوان كرده اند كه در 1309 خورشیدی كتاب داستان خود را منتشر كرد و عده ای دیگر «سیمین دانشور» را به این عنوان می شناسند كه به طور حرفه ای داستان نوشته است.

دانشور نویسنده ای بود كه از نظر سبك و شیوه نگارش علاقه ای به ادبیات انتزاعی نداشت. او در ارتباط با واقع گرایی و اثر مهم خود یعنی «سووشون»، می گوید: «من انتزاع را در ایران قبول نمی‌كنم. من كه تنها برای نخبگان نمی‌نویسم، برای همه می‌نویسم. سووشون خیلی نثر ساده‌ای دارد اما هنوز بعد از 36 سال از چاپ اول آن منتشر می‌شود و خوانده می‌شود و به راحتی به 17 زبان ترجمه شده است، در ضمن این را هم بگویم من در خارج از ایران بسیار شناخته ‌شده‌تر هستم و تمام آثارم بار‌ها به چند زبان ترجمه شده است. بنابراین وظیفه من به عنوان نویسنده ایرانی جذب توده مردم است و وقتی این مردم درك مناسبی پیدا كردند، می‌توانند به سراغ كارهای انتزاعی هم بروند.»

حسین میرعابدینی پژوهشگر تاریخ ادبیات معاصر ایران رمان «سووشون» را «آغازگر فصلی تازه در تاریخ داستان‌نویسی ایران» می داند و درباره آن گفته است: «دانشور در این داستان پرحركت و ماجرا با نثری شاعرانه، دقیق و محكم، تصویری درونی و هنرمندانه از تحولات منطقه فارس در سال‌های جنگ جهانی دوم به دست می‌دهد. شخصیت‌های رمان با قدرت مشاهده درخشانی ترسیم شده‌اند. فكر اصلی رمان، پرداختن به انسان مبارز است. به همین دلیل در سراسر داستان، شاهد درگیری یوسف -قهرمان رمان- با آدم‌های خودفروخته‌ایم. ستیز پرتلاش خانواده او با ریزه‌كاری‌های روانی و عاطفی، بر زمینه‌ای از زندگی مردم یك منطقه در یك دوره خاص تاریخی، گسترده می‌شود. هرچند یوسف در كشاكش میان واقعیت موجود و آرمان به شهادت می‌رسد اما عامل بیداری دیگران و به خصوص همسرش زری می‌شود.»

از جمله آثار دانشور می توان به نگارش و ترجمه آثاری همچون «آتش خاموش»، «سرباز شكلاتی» برنارد شاو، «باغ آلبالو» و «دشمنان» از آنتوان چخوف،‌ «بئاتریس» از شنیتسلر، «رمز موفق زیستن» از دیل كارنگی، «كمدی انسانی» ویلیام سارویان، «داغ ننگ» از ناتانیل هارتون، «شهری چون بهشت»، «سووشون»، «بنال وطن» از آلن پیتون، «به كی سلام كنم؟»، «غروب جلال»، «ماه عسل آفتابی، «جزیره‌ سرگردانی»، «شناخت و تحسین هنر»، «از پرنده‌های مهاجر بپرس» و «ساربان سرگردان» اشاره كرد.

این نویسنده در آثار خویش به فرهنگ بومی و زبان مادری توجه ویژه ای داشت و از آن به بهترین شكل برای اثرگذاری بر مخاطب بهره می جست و اینگونه استفاده از زبان عامیانه، نوعی ویژگی خاص در سبك دانشور شد.

سرانجام سیمین دانشور در 18 اسفند 1390 خورشیدی پس از یك دوره بیماری آنفلوآنزا در 90 سالگی درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا(س) به خاك سپرده شد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تولد سیمین دانشور با «سمیه صدرایی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران و استاد زبان و ادبیات فارسی گفت وگو كرده است.

- در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم:
**ایرنا:ویژگی نثر و آثار سیمین دانشور را چطور ارزیابی می كنید؟
***صدرایی: دانشور در آثار اولیه خود نوپا و احساسی بود اما هرچه پیش رفت به دلیل پرداختن به مشكلات زنان آثار پخته تر و در خور توجه تری به نگارش درآورد و توانست اقبال خوبی در میان علاقه مندان به ادبیات كسب كند به طوری كه به او عنوان «نخستین زن نویسنده ایرانی» نسبت داده اند. از جمله آثار مهم و قابل توجه دانشور می توان به «آتش خاموش» و «شهری چون بهشت» اشاره كرد اما اوج موفقیت و نقطه عطف نوشته های او رمان مشهور «سووشون» است كه نثری روان و تاثیر گذار دارد و تحولی عظیم در ذهنیت خواننده ایجاد می كند.

جمال میرصادقی نویسنده معاصر، معیار ماندگاری هر اثری را تاثیرگذاری آن در ذهن خواننده و تحولی كه در جامعه به وجود می آورد، عنوان كرده است، از این رو با عنایت به این عوامل، نثر دانشور در این رُمان خصیصه های برجسته تاثیرگذاری و تحول ذهنی را دارد و نه تنها در جامعه ایرانی بلكه در ترجمه های آثارش نیز بازخوردهای بسیار قابل توجهی به وجود آورده است.

**ایرنا: درباره ویژگی و دلیل ماندگاری سووشون به عنوان مهمترین اثر ادبی دانشور چه نظری دارید؟
***صدرایی: این نویسنده همانگونه كه پیش تر عنوان شد، رمان های زیادی را نوشت اما دلیل آن كه سووشون تا این میزان با استقبال روبرو شد، همواره از دغدغه های مورد توجه محافل ادبی و فرهنگی بوده است. این نویسنده پس از آثار «آتش خاموش» و «شهر چون بهشت» رمان های دیگری با عنوان «از پرنده‌های مهاجر بپرس»، «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردان» را منتشر كرد اما هیچ كدام از این آثار نتوانستند موفقیت چندانی در جلب نظر مخاطبان كسب كنند.

شخصیت پردازی و تاثیر بر ذهنیت خواننده از مهم‌ترین هنرنمایی های خاص سیمین دانشور در نگارش سووشون محسوب می شود كه باعث شهرت و ماندگاری این اثر شده است. این كتاب به خوبی سال های پس از جنگ جهانی را در شیراز در ذهن مخاطب به تصویر می كشد؛ «حضور انگلیسی ها در شهر و نیاز آنها به آذوقه و وجود حاكم شهر و مزدورانی كه مامور جمع آوری آذوقه برای انگلیسی ها هستند و یوسف یكی از ملاكین میهن پرست كه نمی خواد محصول خود را به اجنبی بفروشد و تا آن جا مقاومت می كند كه او را به قتل می رسانند، در ابتدا همسرش زری سعی می‌كند آرامش را در خانواده حفظ كند اما پس از قتل همسرش به خودش می‌آید و به شورش دست می‌زند این بخشی از خلاصه داستان سووشون است كه می‌تواند مقدمه ای باشد برای خوانندگان این گفت وگو كه هنوز این رمان جذاب را مطالعه نكرده اند».

نكته نخست درباره سووشون مرگ سیاوش و زاری كردن بر مرگ او از اسطوره های باستانی محسوب می شود كه دانشور در این داستان برای اهداف خود به كار گرفته است. زاری و گریه نماد بارش ابر و گریه او بر مادر زمین، حیات مجدد و باروری به شمار می رود. قتل یوسف قهرمان داستان و مرثیه زری، شخصیت زن بر او نشانه تحول، حیات مجدد و بیداری جامعه و تحول ذهنی و حیات دوباره افراد است.

نكته بعدی درباره این اثر، شخصیت پردازی در داستان محسوب می شود كه اوج هنرنمایی دانشور را به نمایش می گذارد. شخصیت یوسف به عنوان نماد میهن پرستی و شخصیت زری به عنوان نماینده زنان قهرمان كه علیه استبداد جامعه می جنگند، این رمان را برجسته كرده است و اینگونه به عنوان مهمترین اثر سیمین دانشور معرفی می شود.

**ایرنا:تاثیر دانشور بر نویسندگان معاصر ایران را چگونه ارزیابی می كنید؟
***صدرایی: او با اثرگذاری بر افكار و اذهان زن ایرانی توانست انگیزه بالایی در زنان ایجاد كند و به الگویی برای نویسندگان زن بدل شود و اینگونه نویسندگان زیادی پس از او پا به عرصه ظهور گذاشتند و آثار گران سنگی را به جامعه عرضه كردند.

**ایرنا: زن ایرانی در دیدگاه و آثار سیمین دانشور چه جایگاهی دارد؟
***صدرایی: او در رمان های خود به شرح مشكلات زنان پرداخت و این رویكرد ادبی سبب موفقیت بسیاری از رمان هایش شده است. رمان سووشون جایگاه زن در جامعه را مشخص می كند و سوگواری شخصیت زن در مرگ شوهرش یكی از موثرترین و عمیق ترین صحنه های داستان است. زنان در داستان او متعلق به 2 طبقه هستند یا به جامعه اشرار، اشراف و متمول تعلق دارند یا به اقشار پایین كه بیان شرح مشكلات و توجه آنها به حقوق خود از شاخصه های آثار دانشور به شمار می روند.

پژوهشم**9280**2002**9131