نشاط و هیجان، ارمغان مسابقات اسبدوانی در گنبدكاووس

در استان گلستان مسابقات سواركاری به صورت رسمی در سه شهر تركمن نشین این استان یعنی گنبدكاووس، آق قلا و بندرتركمن برگزار می شود كه در این بین مسابقات گنبد از درجه اهمیت بسیار بالاتری برخوردار است و از این شهرستان به عنوان 'پایتخت اسبدوانی' كشور یاد می شود.
توجه به اسب و پرورش آن و همچنین برگزاری مسابقات سواركاری دراستان گلستان بویژه منطقه موسوم به تركمن صحرا از گذشته های دور در بین مردمان این دیار بویژه تركمن ها مرسوم بوده و به گفته بزرگان این قوم، تركمن ها در بیشتر مراسم های ملی، مذهبی و شادی خود بالاخص عروسی ها اقدام به برگزاری مسابقات اسبدوانی می كردند.
اهمیت مساله اسب و نگهداری آن دربین تركمن ها كه در انطباق كامل با حدیث نبی مكرم اسلام (ص) كه فرموده اند 'به فرزندان خود سواركاری و شنا بیاموزید'، بسیار بالاست و حتی ضرب المثل های زیادی نیز درباره اسب دارند كه برخی از آنها عبارتند از 'آط ساقلاماق دؤولت' یعنی نگهداری اسب دولت و بركت است، 'یر قـانی آط دئر' یعنی اسب مایه حیات زمین است مثل خون برای انسان، 'آط مونن قاررئماز' یعنی كسی كه اسب سوار می شود، پیر نمی شود و
'آط یگیدینگ مرادی' به معنی اسب آرزوی مرد جوان است.
بدون تردید علاقه وافر تركمن ها به اسب كه حتی یكی از نژادهای اسب به نام این قوم ثبت شده، از دلایل اصلی برگزاری مسابقات كورس اسبدوانی به صورت منظم پس از احداث مجموعه بزرگ و مدرن سواركاری گنبدكاووس درسال 1353 هجری شمسی تا الان بوده است.
اگر چه به واسطه رخداد تلخ سیل اوایل امسال دربرخی شهرهای استان گلستان از جمله شهرهای تركمن نشین، مسابقات كورس بهاره گنبد به تاخیر افتاد اما متولیان برگزاری این رخداد فرهنگی ورزشی به دلیل اهمیت موضوع در نزد مردم این دیار، برگزاری 6 هفته این مسابقات را برنامه ریزی كردند كه تاكنون چهار هفته آن برگزار شده است.
در دو روز برگزاری مسابقات اسبدوانی در روزهای پنجشنبه و جمعه از ترافیك نسبتا سنگین خودروها در دو مسیر ورودی شمالی و جنوبی مجموعه سواركاری این شهر و نیز افرادی كه پیاده درحال ورود به این مجموعه هستند، می توان به اهمیت این مسابقات و علاقه وافر مردم این دیار به برگزاری ابن ورزش سنتی منطقه كه ریشه در فرهنگ آنها دارد، بیشتر پی برد.
حضور 5 تا 6 هزار تماشاگری كه در بین آنان از كودكان و نوجوانان گرفته تا مردان پا به سن گذاشته و افرادی كه با خانواده شان از برخی شهرهای دیگر گلستان و دیگر مناطق كشور به مجموعه سواركاری گنبدكاووس می آیند، مهر تایید دیگری بر اهمیت موضوع و ریشه دواندن مساله اسب و مسابقات اسبدوانی در فرهنگ و گوشت، پوست و خون مردمان گلستان بالاخص تركمن ها است.
برگزاری مسابقات كورس سواركاری گنبدكاووس در دل طبیعت زیبا و بهاری این شهر توانسته رضایت نسبی مردم منطقه را در ایجاد فضایی برای سرگرمی و تفریح سالم در دو روز آخر هفته فراهم كند و این رضایت و نشاط را می توان در چهره 'متین' نوجوان 14 ساله هم مشاهده كرد كه چند سالی است برای تماشای مسابقات كورس اسبدوانی به این مجموعه می آید.
این رضایت و البته هیجان مسابقه در زمان برگزاری آن، در چهره چین خورده 'آنه محمد' مرد 65 ساله ای كه نیمی از عمر خود را برای تماشای این مسابقات در گنبد، آق قلا و بندرتركمن صرف كرده است و نیز در چهره صدها بلكه هزاران متین و آنه محمد دیگر نیز قابل مشاهده است
حتی ده ها دستفروشی كه رزق و روزیشان را در روزهای برگزاری كورس با فروش تنقلات یا پخت نان های سنتی به دست می آورند، نیروهای انتظامی كنترل كننده نظم و امنیت و چند ده نفر خانمی كه در قسمت پیش بینی مسابقات به كار گرفته شده اند و نیز صدها نفری كه به نوعی در حوزه اسب و سواركاری فعالیت دارند، تماما از برگزاری مسابقات كورس اسبدوانی راضی و خوشحال هستند.
شور و نشاط علاقه مندان به مسابقات سواركاری گنبدكاووس و پیگیری مسائل فنی آن چشمگیر است و مشتاقان و علاقه مندان از یكی دو ساعت قبل از شروع مسابقات ابتدا با گرفتن دفترچه مسابقات و دیدن نام اسب ها و مربیان و چابكسواران آن در هر دور و همچنین گرفتن برگه های پیش بینی مسابقات از باجه های مربوطه به تكاپو می افتند.
از نیم ساعت قبل از شروع هر كورس، ابتدا اسب های هر دور، در محوطه ای كه به آن مانژ می گویند، جمع می شوند و مالك یا مربی هر اسب آن را از مقابل چشم تماشاگران عبور داده و به اصطلاح رژه می برد تا به افراد در پیش بینی نتایج مسابقات كمك كند.
شركت كنندكان در پیش بینی مسابقات در قسمت مانژ براساس مشاهدات خود نسبت به نوع اسب، نژاد و نیز سرحالی و نشاط اسب، دست به انتخاب اسب های برتر می زنند كه دراین بین افرادی كه شناخت كاملی از اسب دارند و مسابقات را نیز مرتب دنبال می كنند، معمولا اكثر پیش بینی های آنان به ثمر می نشیند و از جوایز آن بهره مند می شوند.
براساس برنامه اعلامی از سوی برگزاركنندگان مسابقات سواركاری پیش بینی اسب های برتر در قالب پنج شكل انجام می شود كه با عناوین 'پیش بر، دو قلو، پی بر، سه پره و پنج پره امتیازی' درنزد علاقه مندان مشهور است.
'پیش بر' یعنی اسب انتخابی، مقام اول را كسب كند/ 'دو قلو' یعنی دو اسب انتخابی مقام های اول و دوم را كسب كنند اما ترتیب اول و دوم آن مهم نیست/ 'پی بر' یعنی یك اسب انتخابی مقام اول، دوم یا سوم را كسب كند/ 'سه پره امتیازی' یعنی سه اسبی كه در سه دور آخر مسابقات انتخاب شوند و مقام نیز كسب كنند/ 'پنج پره امتیازی' یعنی پنج اسب در پنج دور انتخاب شوند و این اسب ها مقام نیز كسب كنند كه در سه پره و پنج پره، جوایز آن بین افرادی كه بالاترین امتیاز ها را كسب نمایند، تقسیم می شود.
شركت در قسمت پیش بینی مسابقات سواركاری و بهره مندی از جوایز آن برای بیشتر تماشاگران لذت بخش و مهیج است و همین موضوع آنان را به امید كسب جایزه وارد عرصه پیش بینی می كند اگرچه این ورود برای افراد تازه كار در هفته های نخست سخت و گاه با زیان مالی همراه است اما تجربه ای لذت بخش و سهیم شدن در شور و هیجانی است كه در لحظه لحظه رقابت اسب ها در میدان وجود دارد.
بر اساس قوانین مسابقات سواركاری در پیش بینی نتایج كورس ها، اسب اول 8 امتیاز، اسب دوم چهار و اسب سوم 2 امتیاز دارند كه جوایز جمع آوری شده كه معادل 70 درصد قیمت پرداختی شركت درمسابقات است، بین افرادی كه نتایج را درست حدس بزنند و یا در قسمت سه و پنج پره كه بعضا مقدار جوایز آن به بیش از 100 میلیون تومان می رسد، بین افرادی كه بالاترین امتیازها را كسب كنند، تقسیم می شود.
با این حال دیدن شور و نشاطی كه در چهره تماشاگران به ویژه آنانی كه در قسمت پیش بینی مسابقات اسبدوانی شركت و با حساسیت و استرس خاصی لحظه به لحظه دویدن اسب ها را تا لحظه عبور از خط پایان مشاهده می كنند، تماشایی است.
عملكرد گزارشگر مسابقات كه با شور و حرارت خاصی اسامی و بیوگرافی اسب ها، مالكان، مربیان و چابكسواران را هنگام ورود به میدان معرفی و با شروع كورس نیز با همان حرارت هیچان انگیز خود اسامی اسب های پیش رو را لحظه به لحظه برای تماشاگران اعلام می كند، بر شور و هیچان شركت كنندگان می افزاید.
قسمت مهم برگزاری مسابقات اسبدوانی در داخل میدان یا پیست آن است كه باید با حساسیت و نظارت خاصی ازسوی متولیان برگزار شود تا حق اسبی ضایع نشود زیرا در این قسمت مقدار جوایز پیش بینی شده برای اسب های برتر اول، دوم و سوم چند میلیون تومان است، به عنوان مثال در هفته سوم این مسابقات جوایز هر كورس به ترتیب برای اسب اول 62 میلیون ریال، اسب دوم 31 میلیون ریال و اسب سوم 15 میلیون و 500 هزار ریال برای تعیین شده بود.
تعیین جوایز متناسب با درآمدهای حاصله از پیش بینی مسابقات سواركاری انجام می شود و بر اساس مقدار جوایز، اسب اول دو برابر اسب دوم و اسب دوم دو برابر اسب سوم جایزه نقدی از آن خود می كند كه پس از طی مراحل اداری و مثبت نبودن تست دوپینگ كه توسط گروهی مستقل از سوی فدراسیون سواركاری انجام می شود، به مالكان اسب های برتر داده می شود.
مسئولیت برگزاری مسابقات سواركاری در داخل میدان و نظارت فنی تمام مسائل مرتبط با آن اعم از ورود بموقع اسب ها داخل مانژ و دپار و نیز وزن كشی اسب ها و چابكسواران قبل از مسابقه و همچنین پیگیری تخلفات احتمالی از سوی چابكسواران كه با چهار تا پنج دوربین نصب شده در طول مسیر كورس و به همین تعداد داوران ثابت و سیار در طول مسیر و خط پایان برعهده فردی است كه 'سركلانتر' نام دارد.
در مسابقات اسبدوانی گنبدكاووس 'عبدالغفور آق' كه مرحوم پدرش در دهه 30 هجری شمسی از بنیانگذاران برگزاری مسابقات اسبداوانی در منطقه بوده و خودش هم حدود 50 سال را در كنار اسب و مسابقات اسبدوانی گذرانده و در بیشتر این سال ها حدود 40 سال به عنوان داور یا مسئول برگزاری این رخداد فرهنگی - ورزشی فعالیت داشته، سركلانتر است.
وی می گوید: مسئولیت تمامی اقدامات ذكر شده در میدان مسابقات بر عهده بنده و همكارانم است تا خدای نكرده تخلفی ازسوی مربی، اسب یا چابكسوار درحین برگزاری كورس رخ ندهد و این اقدامات با حضور داوران ثابت و سیار و چندین دستگاه دوربین نصب شده در طول مسیر كورس كه از پنج زوایه مختلف حركت اسب ها و چابكسواران را فیلمبرداری می كند، انجام می شود.
آق اضافه كرد: دوربین اصلی به 'فتو فنیش' معروف است كه در قسمت خط پایان نصب شده و با استفاده از آن، نتیجه نهایی اسب های برتر بویژه دو یا چند اسبی كه همزمان از خط پایان عبور می كنند، اعلام می شود.
وی گفت: تمام مراحل حضور اسب در میدان مسابقه با دقت خاصی از سوی همكاران بنده بررسی می شود؛ از وزن كشی دقیق اسب ها و چابكسواران در اتاق توزین گرفته تا حضور اسب در دپار كه بعضا در این مرحله برخی اسب ها عصبی شده از ورود به داخل دپار كه به اصطلاح نوعی گیت است، خودداری می كنند.
آق ادامه داد: درصورت وقوع چنین حالتی به چابكسوار برای هدایت اسب به دخل دپار 4 تا 5 دقیقه وقت داده می شود و اگر در این مدت موفق به هدایت اسب نشد مجددا سه دقیقه وقت اضافه می دهیم و درنهایت اگر اسبی دراین مدت به داخل دپار نرود، از گردونه مسابقات آن دور حذف می شود.
به هر حال به نظر می رسد انجام این چنین اقدامات فنی و نظارت دقیق بر اجرای مسابقات كورس اسبدوانی نشان از اهمیت موضوع داشته تا مسابقات درصحت و سلامت كامل انجام شده و حقی از اسب و مالك آن ضایع نشود.
با این حال مجموعه سواركاری گنبدكاووس و طبیعت زیبا و سرسبز بهاری آن با وجود داشتن علاقه مندان قابل توجه، از برخی كمبودها و امكانات رنج می برد كه متولیان امر می بایست برای رفع آن آستین همت بالا بزنند.
مجموعه سواركاری گنبدكاووس درسال 1353 و در زمینی به مساحت 400 هكتار احداث شده اما اكنون حدود 150 هكتار آن باقی مانده و بقیه اراضی آن در سال های گذشته و متناسب با نیاز منطقه و برای تاسیس دانشگاه، استادیوم ورزشی، ایستگاه تحقیقات كشاورزی و هواشناسی، به این ادارات و نهادها واگذار شده است.
گفته می شود از مجموع 150 هكتار فعلی مساحت مجموعه سواركاری گنبدكاووس، 40 هكتار آن به محوطه مسابقات سواركاری و جایگاه تماشاگران، اصطبل، توقفگاه و دیگر اماكن مورد نیاز و محوطه اختصاص دارد و 110 هكتار دیگر آن هم به زیركشت محصولات كشاورزی می رود.
مشتاقان ورزش سواركاری كه در ایام برگزاری مسابقات در دو روز پایانی هفته در مجموعه سواركاری گنبد حضور می یابند، با تاكید بر ضرورت آسفالت كردن راه ورودی قسمت جنوبی مجموعه سواركاری می گویند، بخش های زیادی از این راه دسترسی شنی كه مسافت چندانی هم ندارد، بر اثر بارندگی از بین رفته و چاله های نسبتا عمیق مملو از آب و گل در جای جای آن مشاهده می شود كه تردد را مشكل كرده است.
لكه گیری آسفالت راه ورودی از قسمت شمال و معابر داخلی محوطه پارك خودرها، توجه به فضای سبز مجموعه و حذف علف های هرز آن، افزایش ظرفیت جایگاه تماشاگران، ایجاد برخی زیرساخت های رفاهی و بهسازی سرویس های بهداشتی از دیگر مسائل مطرح شده ازسوی تماشاگران بود.
رفع كمبودهای این مجموعه با تخصیص اعتبار دولتی یا سرمایه گذاری بخش خصوصی بدون تردید ساعات خوشی برای علاقه مندان به رشته سواركاری در گنبدكاووس ایجاد می كند.
نكته ای كه 'محمدتقی دمیرچی' از پیشكسوتان و از مستخدمین اولیه مجموعه سواركاری گنبدكاووس به آن اشاره می كند و می گوید: این مجموعه می تواند با ایجاد برخی امكانات رفاهی برای 5 تا 6 هزار تماشاگری كه سرمایه اصلی و روح و جان مسابقات سواركاری هستند و هر هفته برای تماشای مسابقات می آیند، اوقات فراغت خوب و سالمی را فراهم كند.
وی افزود: وضعیت فعلی مجموعه سواركاری گنبد كه از آن به عنوان پایتخت اسبدوانی كشور یاد می شود و امكانات رفاهی آن در شان مردم این دیار نیست و لازم است برای نگهداری و امور عمرانی آن بودجه مستقل پیش بینی شود.
حكیم ایگدری دبیر هیات سواركاری گلستان نیز با تایید برخی كمبودها و مشكلات مطرح شده می گوید كه شركت توسعه و نگهداری اماكن ورزشی به عنوان مالك مجموعه سواركاری گنبد در سال های اخیر این مجموعه بزرگ را برای برگزاری مسابقات كورس بهاره و پاییزه به هیات سواركاری این شهرستان سالانه به مبلغ چهار میلیارد ریال اجاره داده و هزینه خاصی در حوزه نگهداری یا امور عمرانی مجموعه انجام نمی دهد.
وی افزود: زمانی كه ملك سالانه در اختیار مستاجر قرار می گیرد، طبیعی است كه مستاجر بیشتر به دنبال برگزاری مسابقات و تامین هزینه های آن اعم از جوایز، حقوق پرسنل و هزینه های جاری باشد و ذكر این نكته نیز لازم است كه درآمدهای فعلی مجموعه در حد كفاف همین هزینه ها است.
ایگدری گفت: شركت توسعه و نگهداری اماكن ورزشی به عنوان مالك می بایست هرساله بخشی از اجاره دریافتی را صرف نگهداری و توسعه مجموعه سواركاری گنبدكاووس نماید و یا برای آن ردیف بودجه ای در وزارت ورزش و جوانان مشخص نماید.
وی بابیان اینكه در 40 سال پس از پیروزی انقلاب تا الان هزینه عمرانی قابل توجهی جز رقم 15 میلیارد ریال كه درسال های 91 و 92 كه برای تبدیل پیست خاكی آن به ماسه ای كردند، نشده است، اضافه كرد: مسئولان باید به مجموعه سواركاری گنبد توجه بیشتری داشته باشند زیرا این مجموعه در ایجاد شور و هیجان و نشاط اجتماعی خیل عظیم مردم منطقه كه شوق وافری به اسب و سواركاری دارند، تاثیر بسزایی می تواند داشته باشد.
دبیر هیات سواركاری گلستان می گوید كه مجموعه سواركاری گنبدكاووس در زمان ساخت با دورنمای 15 تا 20 ساله احداث شده بود و اگر قرار است از این مجموعه در بعد فرهنگی، تفریحی و اقتصادی استفاده بهتر شود، می بایست نسبت به اصلاح و بازسازی آن اقدامات اساسی انجام شود.
ایگدری گفت: هیات سواركاری استان گلستان و كارشناسان حوزه اسب و سواركاری منطقه آمادگی ارائه مشاوره فنی به مسئولان شركت توسعه و نگهداری اماكن ورزشی و فدراسیون سواركاری را برای بهبود وضعیت فعلی دارند.
وی اضافه كرد: در همه جای دنیا كه مسابقات سواركاری یا دیگر مسابقات مرتبط آن برگزار می شود برای تماشاگران و فعالان حوزه اسب امكانات رفاهی لازم را فراهم می كنند زیرا این مسابقات تنها با حضور تماشاگران كه حامیان اصلی مالی آن محسوب می شوند، معنا پیدا می كند.
ایگدری می گوید: با اختصاص بودجه های سالانه كه به مراتب كمتر از هزینه ساخت مجموعه مشابه مجموعه سواركاری گنبدكاووس است، می توان برای اصلاح و بهسازی این مجموعه اقدام و آن را از وضعیت فعلی خارج كرد.
رییس هیات سواركاری گنبدكاووس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: مسابقات اسبدوانی كورس بهاره این شهر امسال به دلیل در پیش بودن ماه مبارك رمضان فعلا تا 6 هفته پیش بینی شده كه چهار هفته آن پایان یافته و دو هفته دیگر در روزهای پنجشنه و جمعه هفته پیش رو برگزار می شود.
میكائیل قزلجه افزود: این مسابقات هر هفته با حضور 60 تا 80 راس اسب مادیان و نریان از سه نژاد تركمن، دوخون و تروبرد از شهرهای مختلف گلستان و برخی استان ها مانند تهران، یزد و خراسان شمالی و اهدای 700 میلیون تا یك میلیارد ریال جایزه به اسب های اول تا سوم هر كورس و نیز برخی جوایز درحوزه پیش بینی مسابقات به تماشاگران كه حضوری حداقل 5 تا هفت هزار نفری دارند، برگزار می شود.
وی اضافه كرد: درسال های اخیر، مسابقات كورس بهاره و پاییزه هر فصل بین 20 تا 25 هفته برگزار شده است و از محل برگزاری این مسابقات، صدها نفر از مربیان، چابكسواران و مهتران گرفته تا نیروهای خدماتی، اداری و قسمت پیش بینی مسابقات و نیز دستفروشان ارتزاق می كنند.
قزلجه ادامه داد: با این حال برخی كمبودها در مجموعه سواركاری وجود دارد كه شركت توسعه و نگهداری اماكن ورزشی، وزارت ورزش و جوانان و یا فدراسیون سواركاری می بایست برای رفع آن آستین همت بالا بزنند.
وی گفت: حصاركشی اطراف مجموعه سواركاری به طول تقریبی هفت هزار متر و اصلاح پیست آن با تعویض ماسه ها از مهمترین نیازهای اصلی این مجموعه است كه بایستی با اولویت انجام شود.
قزلجه تصریح كرد: این نیازها به شركت توسعه و نگهداری اماكن ورزشی منتقل شده اما هنوز از اختصاص اعتبار برای این اقدامات خبری نیست؛ ضمن اینكه درآمدهای مجموعه سواركاری از محل برگزاری مسابقات نیز تنها كفاف جوایز و هزینه های جاری و پرداخت اجاره بها را می دهد.
به نظر می رسد، مجموعه سواركاری گنبدكاووس كه حداقل یكی از بهترین ها در نوع خود درسطح كشور به شمار می رود را می توان با حداقل امكانات عمرانی و رفاهی به مكانی مناسب برای رونق و توسعه صنعت اسب و اسبداری، مسابقات سواركاری و نیز گسترش شور و نشاط اجتماعی این شهرستان تبدیل كرد.
مجموعه ای كه در روزهای برگزاری مسابقات كورس بهاره یا پاییزه برای صدها نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد شغل كرده و می توان با برنامه ریزی و سرمایه گذاری مناسب دولتی یا بخش خصوصی فرصت های شغلی بیشتری نیز ایجاد و زمینه شادی و نشاط آحاد مختلف مردم را فراهم كرد.
همچنین می توان با سرمایه گذاری مناسب امكانات این مجموعه را ارتقا داد و زمینه را برای برگزاری مسابقات مختلف سواركاری در سطوح ملی، منطقه ای و یا جهانی فراهم كرد و درآمدهایی را عاید مردم منطقه و كشور نمود.
شهرستان گنبدكاووس با 350 هزار نفر جمعیت درشرق استان گلستان واقع است.
/3039/1860