به گزارش ایرنا، عظمت و بزرگی ماه ترین ماه خدا كه در هرمزگان به نام ماه بركت و فزونی از آن یاد می شود به گونه ای است كه از قدیم هر شهر و منطقه ای در این استان با آیین های خاصی به استقبال ماه مبارك رمضان می رفت.
مردم هرمزگان سال ها به شیوه و سبك خود ماه مبارك رمضان را اجرا می كنند كه برخی از این سنت ها خاص همین دیار بوده و یادگاری از نسلی به نسل دیگر بوده است.
«سَحرو سَحر شد»، «گُم گُم یا دُم دُم سَحری یا دَم سحری»، «لَب گشودن»، «نماز تراویح (اهل سنت)» ، «گَرگشو (گره گشا)»، «عید مُردگانی»، «دعای 100 بند یا الغوث الغوث» و «عَلَم شمشیری» از جمله آیین های كهن چند صد ساله و به یادگار مانده از نسل نیاكان ما است كه اكنون با گذشت قرن ها هنوز برخی از محله های قدیمی ادامه دهنده این راه هستند.
**گَم گَم سحری
«سَحرو سَحر شد»، «گَم گَم سحری»، «مناجات خوانی» و «بانگ خروس» آیین هایی است كه در طول ماه مبارك رمضان برای بیدار شدن در هنگام سحر و پیام رسیدن اذان صبح به روزه داران در زمان های گذشته كه فارغ از تكنولوژی عصر حاضر بود را ندا می داد.
آیین «سحرو سحر شد» به این صورت بوده كه مردم هرمزگان و بویژه جاسك در شرق استان در زمان های گذشته با نزدیك شدن به ماه مبارك رمضان و در طول این ماه با بركت، با صدا درآوردن درب خانه ها، روزه داران را برای سحری خوردن بیدار می كردند. این آیین دیرینه هنوز هم در برخی از محله های قدیمی شهرستان جاسك پابرجاست.
عده ای نیز كه تعداد آن ها بین یك تا سه نفر بود، در گذشته برای بیدار شدن روزه داران در هنگام سحر در كوچه ها و محله ها با كوبیدن بر دهل یا طبل بزرگ كه نوای «دُم دُم یا گُم گُم » می داد آن ها را از خواب بیدار می كردند. این آیین در جنوب كشورمان بویژه در استان بوشهر نیز هنوز مرسوم است.
این عده در پایان ماه مبارك رمضان برای گرفتن عیدی خود، دوباره با نواختن دهل به درب خانه ها می رفتند و هدیه و عیدی یك ماه خود را می گرفتند.
در «مناجات خوانی» نیز فردی یك ساعت قبل از اذان صبح به بالای پشت بام خانه ها، حسینیه ها و یا مسجدها رفته و با صدای بلند مردم را برای سحری بیدار می كردند، این شیوه به عنوان میراث معنوی و ناملموس هرمزگان در چند سال پیش نیز در برخی از روستاها و محله های حاشیه ای و قدیمی این استان و شهر بندرعباس همچون پشت شهر، سید كامل و محله فینی ها رواج داشت اما اكنون كمرنگ تر شده است.
«بانگ خروس» نیز از دیگر شیوه های معتبر در هرمزگان است كه خروس با قوقولی قوقو كردن خود در سحرگاهان روزه داران را برای خوردن سحری بیدار می كرد.
اكنون دیگر ساعت های زنگ دار، تلفن همراه، رادیو و تلویزیون، فضای مجازی همچون واتساپ جای سنت های قدیمی را در بیدار كردن مردم برای سحری خوردن گرفته است و افراد برای بیدار شدن و خوردن سحری از این شیوه های نوین استفاده می كنند.
** افطاری با غذاهای سبك
در طول ماه مبارك رمضان مردم هرمزگان عادت دارند كه به هنگام شنیدن صدای اذان مغرب و پس از اقامه نماز، روزه خود را با مقداری آب گرم، نمك، خرما، چای و یا شیر داغ، حلوای خانگی، نان سوراغ و مهیاوه با تخم مرغ و همچنین نان كلوچه ای با زعفران، نان كماچ و گرده كه نوعی نان شیرینی سنتی جنوب است، باز كنند كه در قدیم به آن «لب گشودن» می گفتند.
هنوز نیز دیده می شود كه زنان هرمزگانی بویژه در ماه مبارك رمضان بعد از اذان مغرب در پارك ها، كنار ساحل، جاهای شلوغ و كوچه و پس كوچه های محل خود بساط پهن كرده و اقدام به پخت نان های محلی (توموشی) با سوراغ و مهیاوه و روغن و گاهی با تخم مرغ و پنیر می كنند و عده ای نیز اقدام به فروش آش، حلیم داغ، نخود و باقلا می كنند.
اكنون نیز روزه داران به هنگام افطار جدای از خوردن موارد یاد شده، از دسرهای شیرین همچون شله زرد، شیربرنج، فرنی، رنگینك، زولبیا، بامیه، دشو(برنجی كه با شیره خرما پخته می‌شود)، رولت خرما و همچنین حلیم، حریصه با ماهی و آش صرف می كنند.
در مسجدها و حسینه های محل نیز سفره های افطاری ساده پهن است و روزه داران بعد از اقامه نماز مغرب و عشا به صورت جماعت همه سر یك سفره و در كنار یكدیگر با یاد و نام خدا و خواندن دعای افطاری ( بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَ عَلَي رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ) روزه خود را می گشایند.
مردم هرمزگان طبق اعتقاد و عادت دیرین و به رسم یك سنت حسنه، مقداری از غذای سفره افطاری خود را برای فامیل و همسایگان نیز می برند تا غذا گواراتر و پربركت تر شود.
** نماز تراویح
از دیگر آیین های ماه مبارك رمضان در هرمزگان نماز تراویح است كه ویژه اهل سنت بوده و روزه داران از ابتدا تا انتهای این ماه مبارك هر شب بعد از عشاء آن را به جماعت و در مسجد به جای می آورند.
تراویح لغتی عربی گرفته شده از ترویحه به معنای راحتی یا استراحت است كه نمازگزار در شب های ماه رمضان پس از وقفه كوتاهی دوباره شروع به اقامه نماز می كند. در بین اهل سنت رسم است كه هر شب یك جزء قرآن را در بین این نمازها تلاوت كنند تا در پایان ماه رمضان، قرآن ختم شود.
تعداد ركعت های این نماز ثابت نیست، برخی 11 ركعت، برخی 23 ركعت و برخی نیز بیشتر یا كمتر آن را به صورت 2 ركعتی اقامه می كنند و پس از هر چهار ركعت استراحت (ترویحه) انجام می شود. بعضی افراد در منزل این نماز را اقامه می كنند.
اكنون نیز مردم روزدار اهل سنت هرمزگان بعد از 15 یا 16 ساعت روزه داری، شب ها با حضور در خانه خدا، نماز تراویح را با شور و شوق خاصی به جماعت اقامه می كنند.
** گِرگشو (گره گشا) با یك قرن قدمت
مراسم گِرگشو (گره گشا) یا قرقیعان با قدمت یك قرن از دیگر آیین های به جا مانده درهرمزگان بویژه در روستاهای عرب زبان پارسیان است كه در شب نیمه رمضان و همزمان با شب میلاد امام حسن مجتبی (ع) برگزار می شود.
در این مراسم بچه ها با در دست داشتن سبد (اَلَك و یا ظرفی كه آن را جلوی درب خانه ها برای گرفتن خوراكی ها می اندازند) و كیسه (برای جمع آوری هدایا و تنقلات) به درب خانه ها می روند و پس از ساعت ها تا پاشی از شب با كیسه های پر از خوراكی به منزلشان بر می گردند. این آیین همچنان مورد استقبال مردم شهرستان پارسیان است.
این مراسم در نیمه شعبان نیز در برخی از مناطق شهری و روستایی هرمزگان برگزار می شود كه در جاهای مختلف استان به آن «آدرگیزگردانی»، «آربیزگردانی»، «هاردگیز گردانی»، «حق لیلی» و غیره گفته می شود.
اكنون نیز همزمان با ماه مبارك رمضان بویژه از نیمه این ماه و در آستانه ی میلاد امام حسن مجتبی (ع) به همت كمیته امداد امام خمینی (ره) و با حمایت مسوولان و كمك خیران چند سالی است كه طرح های مفتاح الجنه، اكرام ایتام و محسنین برای كمك و حمایت از خانواده های نیازمند انجام می شود.
در این طرح ها با هدف تمسك به سیره و رفتار مولای متقیان امام علی (ع) زمینه لازم برای جذب حامی برای ایتام، افطاری دادن نیازمندان و یا همنشینی و مصاحبت مسوولان با فقیران و خانوادهای نیازمند فراهم می شود و مدیران به مشكلات این قشر رسیدگی می كنند.
** زنده نگه داشتن یاد درگذشتگان
مردم هرمزگان بویژه شهرستان میناب طبق رسم دیرین خود برای آرامش روح درگذشتگان و زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنان از شب بیست و یكم تا پایان ماه مبارك رمضان به مدت 9 شب، مراسم ختم و یادبود همراه با جز خوانی قرآن و افطاری می گیرند و از نزدیكان و فامیل كه تعداد آنان به بیش از 50 تا 100 نفر می رسد، برای فاتحه خوانی و صرف افطاری دعوت می كنند كه به این آیین «عید مردگانی» می گویند كه این خود به نوعی موجب احوالپرسی و دید و بازدید نیز می شود.
در این آیین خانواده ها و یا بزرگان، یك یا چند قاری معروف به «مُلا» را چند ساعت مانده به اذان مغرب به منزل خود دعوت می كنند و قاریان هر یك، جزیی از قرآن را به نیت ثواب برای روح اموات آن مجلس تلاوت می كنند.
این رسم قرآنی در سال 2 بار آن هم در دهه آخر ماه مبارك رمضان و ماه ذی الحجه برگزار می شود كه نوعی گرامیداشت یاد و خاطره در گذشتگان است و در واقع روح مردگان با انجام این كارها آرام می شود.
البته اكنون مردم هرمزگان به علت گرانی و فشار اقتصادی و یا دوری از خانواده، بیشتر برای شادی روح اموات خود، ختم قرآن می گیرند.
در شرایط معمولی نیز برخی از مردم هرمزگان بر اساس باور دیرینه خود در شب های دوشنبه و جمعه هر هفته كه می گویند مردگان منتظر هستند، پس از خوردن مقداری غذا یا میوه با خواندن فاتحه (یك سوره حمد و سه بار سوره توحید) یادی از درگذشتگان خود می كنند.
** «دعای 100 بند»
دعای جوشن كبیر كه در هرمزگان به «دعای 100 بند» معروف است همزمان با شب های قدر ماه مبارك رمضان قرائت می شود. این رسم كه همچنان نیز پابرجاست ، مردم هرمزگان در این شب های پربركت با رفتن به مسجدها، امامزاده ها و حسینیه ها نخ یا كاموا را همراه خود می برند و یا كسانی كه نمی توانند در خانه با خواندن هر بند از دعای جوشن كبیر «سبحانك یا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار یا رب» یك گره به آن نخ می زنند و معتقدند كه با همراه داشتن این نخ و یا نگهداری آن در خانه، مسایل و مشكلات را آسان تر می كند.
علاوه بر خواندن دعای جوشن كبیر در شب های قدر، دعاهای وارده دیگری همچون دعای افتتاح، خواندن 100 ركعت نماز مستحبی، تلاوت سوره های عنكبوت، دخان و روم و آیین قرآن بر سر را تا پاسی از شب انجام می دهند و حتی در برخی از مسجدها و حسینه ها همراه با سحری است.
در شب ضربت و شهادت حضرت علی (ع) نیز آیین های سوگواری و مرثیه سرایی شهادت مولای متقیان در جای جای استان هرمزگان برگزار می شود.
** «سَر روزه» در هرمزگان
در عصر آخرین روز ماه مبارك رمضان و قبل از اذان مغرب، نیز مردم هرمزگان «سَر روزه» تك تك خانواده خود را جدا می كنند و در گوشه از خانه می گذارند تا در روز عید فطر بعد از نماز به افراد نیازمند فامیل و یا بانی مسجد بدهند.
مردم هرمزگان بر این عقیده اند كه نباید در آخرین روز ماه مبارك رمضان افرادی غیر از خانواده خودشان در خانه باشد، چرا كه سر روزه (فطریه) برگردنشان می افتد و بر صاحب خانه واجب است كه آن را بپردازد، به همین خاطر افراد در آن روز به خانه یكدیگر نمی روند و یا بعد از نماز مغرب و عشا می روند.
مردم هرمزگان به زكات فطریه «سَر روزه» می گویند.
**روزه به طاقت و نماز تا قیامت
بزرگان و پیران هرمزگان نیز در ماه مبارك رمضان كه سالمندان و بیماران نمی توانند روزه بگیرند، می گویند (روزه به طاقت و نماز تا قیامت) است یعنی كسانی كه تحمل گرسنگی و تشنگی را ندارند بر آنها واجب نیست كه روزه بگیرند اما نماز را باید در هر شرایطی به جا آورند.
در این روز بیشتر خانواده ها با لباس های نو برتن، دیدار جمعی و گروهی با تمام اعضای خانواده دارند كه بیشتر آن ها در یك مهمانی بزرگ شركت می كنند و پس از نهار ظهر عید رمضان به دیدار بقیه فامیل و دوستان خود می روند.
در روز عید فطر بویژه در جزیره قشم اعضای خانواده دورهم جمع می شوند و به دور از كدورت ها و غم و اندوهی، پس از ادای نمازعید سفره گسترده ای را پهن كرده و از نمازگزاران پذیرایی می شود.
همچنین بعد از اقامه نمازعید فطر مردم هرمزگان راهی گورستان ها شده و به یاد اموات خود، قرآن و فاتحه می خوانند و عید را به آنها تبریك می گویند.
ماه مبارك رمضان در هرمزگان و خطه نیلگون خلیج فارس با تنوع قومی، مذهبی، دینی و فرهنگی كه از اقوام مختلف ایرانی دارد و با آمیخته شدن این فرهنگ ها، همچنان دارای آیین ها و رسم و رسوم های دیرینه زیادی است كه قلم ناتوان از وصف آن است و باید میراث فرهنگی و در كنار آن مردمان نیز در حفظ و حراست از این آیین ها كه به جا مانده از نیاكان ماست، تلاش كنند.
این تنوع موجب شده تا با شروع ماه مبارك رمضان و گذر از هر كوی و برزنی علاوه بر آیین ها و سنت ها، در زمان افطاری بوی غذاها و پیش غذاهای بومی و محلی اقوام مختلف مشام هر رهگذری را بنوازد.
گزارش: رقیه غلامی زاده
7195/6048
بندرعباس- ایرنا- هرچند با گذشت زمان آیین ها، سنت ها و برخی از آداب و رسوم درهرمزگان همچون سایر كشور تغییر كرده و رنگ باخته اما آیین های ' گرگشو' در غرب و' سَحرو ' در شرق استان همچنان جلوه ی خاصی در ماه مبارك رمضان به این دیار بخشیده است.
