همه چشم انتظار تكمیل پروژه های الكترونیك نظام سلامت

به گزارش خبرنگار سلامت ایرنا، جهان امروز با سرعتی بی نظیر به سمت الكترونیكی شدن خدمات پیش می‌رود و عملیات بسیاری، از جمله فرآیندهای تشخیصی و درمانی در جهان به كمك اینترنت انجام می شود. سرعت غیر قابل انكار فناوری اطلاعات، نه تنها منجر به كاهش هزینه‌ها و مدیریت منابع می‌شود، بلكه میزان دقت را هم بالاتر برده و به كاهش خطاها نیز كمك می‌كند. در این فضا كه همه كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته را درگیر خود كرده، نمی‌توان گوشه‌ای نشست و از این قافله عقب ماند. زیرا فناوری اطلاعات هیچ وقت منتظر دولت‌ها و ملت‌ها نمی‌ماند و این حاكمیت و مردم هستند كه باید با به خدمت گرفتن فناوری اطلاعات در مسیر پیشرفت گام بردارند.

*عقب ماندن حوزه درمان از بهداشت در فناوری اطلاعات
پرونده الكترونیك سلامت هم كلید واژه ای آشنا در نظام سلامت است. كلید واژه ای كه بارها از آن به عنوان یكی از چهار پایه اصلی طرح تحول سلامت نام برده شده و در عین حال یكی از غفلت های نظام سلامت محسوب می شود كه با گذشت چند سال از اجرای طرح تحول سلامت، حالا جدی تر گرفته شده است. البته پرونده الكترونیك سلامت اقدامی نیست كه بتوان در یك شب یا یك ماه به آن دست پیدا كرد، بلكه فرآیندی است كه به مرور زمان به تكامل می رسد، اما نیاز به شتاب دارد تا عقب ماندگی ها را جبران كند.
محمد شریعتی، رئیس مركز مدیریت شبكه وزارت بهداشت درباره ثبت اطلاعات مراجعه كنندگان به حوزه بهداشت در سامانه های این وزارتخانه می گوید: روزانه بیش از 600 هزار نفر به حوزه بهداشت مراجعه كرده و اطلاعات آنها در سامانه سیب ثبت می شود و خدمات مورد نیاز را بر مبنای این سامانه دریافت می كنند. از ابتدای راه اندازی سامانه سیب تاكنون بیش از 369 میلیون نفر روز مراجعه كرده و خدمات مورد نیاز را دریافت كرده اند. سامانه یك پارچه سلامت (سیب) مبتنی بر برنامه های سلامت ملی جمهوری اسلامی ایران تنظیم شده و خدمات حوزه بهداشت و مراقبت های بهداشتی به طور كامل در این سامانه ثبت می شود.
هرچند در سال های اخیر بسیاری از فرآیندها در حوزه بهداشت به فضای فناوری اطلاعات و ثبت اطلاعات در سامانه های سه گانه سیب، ناب و سینا راه یافت و به جرئت می توان حوزه بهداشت را پیش گام عرصه فناوری اطلاعات در نظام سلامت دانست، اما به همین میزان عقب ماندگی در حوزه درمان وجود دارد.
البته قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت معتقد است همه كشورهایی كه خدمات الكترونیك دارند یك مرتبه به این مرحله نرسیدند و ابتدا باید ریل گذاری لازم انجام شود. جان بابایی به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: فرآیند الكترونیكی شدن خدمات باید مسیر طبیعی خود را طی كند. در حال حاضر حوزه بهداشت فرآیندهای مراقبتی را در سامانه های خود ثبت می كند، اما حوزه درمان پیچیدگی های خاص خود را دارد. زیرا مراكزی كه تحت نظر حوزه بهداشت است، دولتی هستند، اما در حوزه درمان علاوه بر مراكز سرپایی و بستری دولتی، مراكز سرپایی و بستری خصوصی هم در تمام سطوح از جمله پزشكان عمومی و متخصص و فوق تخصص وجود دارند.

*اطلاعات سامانه های بهداشت یك پارچه شوند
به هر حال نمی شود از سرعت روز افزون جهان در حوزه فناوری اطلاعات غافل شد و باید پا به پای كشورهای در حال توسعه در این راستا حركت كرد. گام های استوار حوزه بهداشت در سال های گذشته حالا باعث غرور این حوزه است، اما حتی حوزه بهداشت هم نباید در همین حد باقی بماند و باید پا به پای درمان و بیمه سلامت به سمت ارتقای فرآیندهای الكترونیكی خود گام بردارد. اقدامی كه در اولین قدم می تواند منجر به یك پارچه شدن اطلاعات سه سامانه سیب، ناب و سینا شود.
موضوعی كه محمد شریعتی، قائم مقام معاون بهداشت وزیر بهداشت هم آن را تایید می كند و می گوید: سه ‏سامانه در حوزه بهداشت وجود دارد كه سامانه سینا در خراسان رضوی، سامانه ناب در گلستان و سامانه سیب كل كشور را تحت ‏پوشش دارند. اتصال این سه سامانه به یكدیگر بر عهده حوزه فناوری اطلاعات وزارت بهداشت است و درخواست این كار نیز ‏از طرف معاونت بهداشت انجام شده است.‏

*پیوستن بیمه سلامت به مسیر الكترونیكی شدن خدمات
سازمان بیمه سلامت نیز از حدود یك سال گذشته تاكنون، مسیر الكترونیكی شدن خدمات را در پیش گرفته است. مسیری كه نه تنها جبر جهان امروز محسوب می شود، بلكه می تواند منابع نظام سلامت را هم مدیریت كند و منجر به صرفه جویی در هزینه ها شود.
نوزدهم اسفند 97 بود كه طرح نسخه نویسی الكترونیك در سازمان بیمه سلامت علاوه بر كرمان، در 31 استان دیگر نیز آغاز شد. سعید نمكی، وزیر بهداشت در مراسم رونمایی از سامانه نسخه نویسی الكترونیك سازمان بیمه سلامت گفته بود: اتوبان ورود به نسخه نویسی الكترونیك، سیستم ارجاع، پزشكی خانواده و اجرای راهنماهای بالینی، پرونده ‏الكترونیك سلامت است و در غیر این صورت، نسخه نویسی الكترونیك حركتی جزیره‌ای خواهد بود.‏ در مواد 34 و 35 و 36 و 38 برنامه ‏پنجم توسعه و در مواد 73 و 74 برنامه ششم توسعه به نسخه نویسی الكترونیك پرداخته شده است. نسخه نویسی الكترونیك یكی از ‏پدیده‌های به شدت مغفول مانده در دوره‌های گذشته است.
علی حسن زاده، عضو هیئت مدیره سازمان بیمه سلامت نیز درباره پیوستن این سازمان به فرآیندهای الكترونیكی شدن خدمات به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: نسخه نویسی الكترونیك تنها گوشه بسیاری كوچكی از به كارگیری فناوری اطلاعات در حوزه سلامت است. فرآیندی كه یكی از پیش نیازهای پرونده الكترونیك سلامت محسوب می‌شود و تا پیش از این در اجرای عملیاتی آن غفلت شده است. فرآیند الكترونیكی شدن خدمات از سال گذشته به عنوان یكی از مهمترین اقدامات سازمان بیمه سلامت تعریف شد و در راستای آن قدم‌های مهمی برداشته شد كه یكی از این موارد، اجرای آزمایشی طرح نسخه نویسی الكترونیك در استان كرمان بود. طرحی كه در ماه‌های پایانی سال 1397 به شكلی گسترده‌تر، حداقل در یك شهرستان از هر استان اجرایی شد و مورد حمایت وزیر بهداشت و همچنین رئیس كل سازمان نظام پزشكی و روسای انجمن‌های علمی پزشكی قرار گرفت. اقدامی كه باید به سرعت پیش برود تا از اثربخشی آن كاسته نشود.

*چرا نسخه نویسی الكترونیك اهمیت دارد
اهمیت نسخه نویسی الكترونیك وقتی مشخص می‌شود كه به فرآیند كند و قدیمی نسخه نویسی دستی توجه كنیم و میزان بالای خطاهای انسانی و اشتباهات ثبتی زیاد آن را در نظر بگیریم. بر اساس آمارها در آمریكا سالانه حدود 100 هزار نفر به دلیل خطاهای پزشكی قابل پیش‌گیری، جان خود را از دست می‌دهند. همچنین بر اساس آمارها، خطاهای دارویی از هر 10 نفر، یك نفر از بیماران بستری در بیمارستان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تخمین زده می‌شود كه 21 درصد نسخه‌های نوشته شده در سیستم نسخه نویسی كاغذی، حداقل یك خطا را در نوشتن دارو به همراه دارند. باید توجه كرد كه عوارض جانبی مرتبط با دارو درمانی و خطاهای دارویی، یك دسته از عوامل نهایی مرگ و میر در آمریكای شمالی است.
حسن زاده درباره اهمیت نسخه نویسی الكترونیك می گوید: در دهه گذشته یكی از موارد قابل توجه بین راه حل‌های مختلف برای حل مشكل خطاهای انسانی در تجویز دارو، نسخه نویسی الكترونیك بوده است. زیرا این سیستم می‌تواند فرصتی برای بهبود فرآیند نسخه نویسی، حمایت از تصمیم گیری بالینی در زمینه دارو درمانی و البته مدیریت منابع در نظام سلامت را فراهم كند و در نتیجه همه این موارد، می‌تواند منجر به ارتقای ایمنی بیمار و رضایت مندی او و همچنین ارتباط موثرتر میان كلیه ذینفعان شود.
از طرفی نسخه نویسی الكترونیك یكی از مسیرهای كنترل تجویز بی رویه دارو است. موضوعی كه ذبیح الله نیكفر، عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلام هم آن را تایید كرده و به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: نسخه نویسی الكترونیك باعث كنترل تجویز بی رویه دارو می‌شود. همچنین می‌توان با ‏این طرح، منابع نظام سلامت را مدیریت كرد.‏ گاهی وقت‌ها یك تجویز توسط چند پزشك انجام ‏می‌شود و نسخه نویسی الكترونیك باعث جلوگیری از این اتفاق خواهد شد. به خصوص این ‌كه در حال حاضر در شرایط سخت ‏اقتصادی به سر می‌بریم.‏
هرچند تعریف‌های مختلفی برای نسخه نویسی الكترونیك بیان شده، اما در كل به «فناوری كه با استفاده از سیستم رایانه‌ای برای ورود، اصلاح و بازبینی و ارسال نسخه‌های دارویی استفاده می‌شود» نسخه نویسی الكترونیك می‌گویند. در این سیستم، پزشك به صورت آنلاین، نسخه را به رایانه داروخانه ارسال می‌كند و این فرآیند باعث كاهش خطاهای دارویی و البته كاهش برگشت نسخه به پزشك جهت تصحیح می‌شود.

*حذف هزینه های كاغذ و چاپ دفترچه
جالب است بدانید كه فقط در سال 96 چیزی حدود 80 میلیارد تومان برای 20 میلیون دفترچه كاغذی بیمه سلامت هزینه شد. این در شرایطی است كه سالانه 20 میلیون دفترچه كاغذی بیمه سلامت تمدید و تعویض می‌شود كه این میزان دفترچه معادل 285 میلیون برگ كاغذ A4 است كه این كاغذها معمولی هم نیستند و از طرفی هزینه چاپ و توزیع نیز وجود دارد.
علی اصغر قائمی، مشاور مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در این رابطه به خبرنگارسلامت ایرنا می گوید: نسخه نویسی الكترونیك در سازمان بیمه سلامت با هدف حذف دفترچه كاغذی دنبال می‌شود. زیرا تقریبا سالانه حدود 185 ‏میلیون بار مراجعه سرپایی داریم و این یعنی كه برگه‌های نسخه نیز تولید می‌شود.‏

*چالش های پیش روی نسخه نویسی الكترونیك
عضو هیئت مدیره سازمان بیمه سلامت درباره چالش های پیش روی طرح نسخه نویسی الكترونیك می گوید: نسخه نویسی الكترونیك در كشورهای مختلف جهان آزمایش و پیاده سازی شده یا در حال پیاده سازی است. هرچند پیچیدگی‌های این سیستم بسیار زیاد و نیاز به فعالیت‌های بین رشته‌ای دارد، ولی كاربران مختلف، تخصص‌های گوناگون، پیچیدگی‌های فراوان و فرآیند پیاده سازی دشوار، برخی از چالش‌های پیش روی این فرآیند است. در نتیجه استفاده از تجربه سایر كشورها در مسیر پیاده سازی نسخه نویسی الكترونیك، می‌تواند باعث تسریع امور و كاهش سعی و خطا در استقرار این فرآیند در كشور شود.
حسن زاده ادامه می دهد: بخش‌های زیادی از طرح نسخه نویسی الكترونیك به همكاری بین بخشی نیازمند است. تهیه زیرساخت لازم در حوزه فناوری اطلاعات و اینترنت، تعریف امضای الكترونیك پزشكان، اتصال مراكز درمانی و داروخانه‌ها به سیستم نسخه نویسی الكترونیك از جمله این موارد است. هرچند ممكن است تهیه همه این زیرساخت‌های فیزیكی و تعامل‌ها مقدور باشد، اما آن‌چه در كشور مهم‌تر به نظر می‌رسد، همكاری و تغییر رفتار پزشكان و دریافت كنندگان خدمات است. زیرا تغییر رفتار و اصلاح سبك زندگی خاصی كه بر حسب عادت، به رویه تبدیل شده، بسیار دشوار است. در نتیجه برای بهبود شرایط، مدیریت منابع، صرفه جویی در مصرف كاغذ، كاهش خطاهای انسانی و بسیاری دیگر از دلایل باید به سمت الكترونیكی شدن نسخه نویسی حركت كرد و چه بسا ضروری است كه تغییر در رفتارها قانون‌مند و هدایت شده شود.
موضوعی كه طاهر موهبتی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت نیز بارها به آن اشاره كرده است. موهبتی درباره اهمیت تغییر رفتار در حركت به سمت استقرار سازمان الكترونیكی در بیمه سلامت به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: مهمترین مشكل در حوزه استقرار سازمان الكترونیك، تغییر رفتار و فرهنگ ‏سازی است. تغییر رفتار اصولا با مقاومت مواجه می‌شود.‏ البته تغیر رفتار در پزشكان را نمی‌توان با اجبار انجام داد، بلكه باید با روش‌های تشویقی این تغییر رفتار را ایجاد كرد. به هر حال برای اصلاح و مدیریت منابع باید به سمت تجویزكننده رفت و از پزشكان كمك گرفت.

*چهار پروژه الكترونیكی بیمه سلامت
البته ماموریت های بیمه سلامت در راستای الكترونیكی شدن خدمات فقط محدود به نسخه نویسی الكترونیك نیست و سه پروژه دیگر هم در این دسته گنجانده شده است. رسیدگی الكترونیك به اسناد بستری، نظام ارجاع الكترونیكی و استحقاق سنجی هم بخشی از فعالیت های این سازمان را تشكیل می دهد كه باید تا پایان خرداد 98 در 5 استان مازندران، گلستان، گیلان، زنجان و آذربایجان شرقی به صورت آزمایشی به نتیجه نهایی برسد.
موهبتی در همین رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: بیمه سلامت چهار پروژه در زمینه استقرار سازمان الكترونیك دارد كه این پروژه‌ها در ‏حال حاضر به صورت آزمایشی در پنج استان در حال اجراست و گزارش آن تا پایان خرداد 98 ارائه می‌شود.‏

*در انتظار قول وزیر تا پایان بهار
هرچند فرآیندهای الكترونیكی شدن خدمات در نظام سلامت و تكمیل پرونده الكترونیك سلامت یكی از وظایف بر زمین مانده وزارت بهداشت است، اما عزم جدی سعید نمكی پس از روی كار آمدن و قول او مبنی بر تكمیل پرونده الكترونیك سلامت تا پایان بهار 98، یكی از آن انتظارهای مهم گیرندگان و ارائه دهندگان خدمات سلامت است. قولی كه چشم های زیادی را در انتظار گذاشته تا استقرار آن را به چشم خود ببینند و از طرفی منتقدان زیادی را هم منتظر نگه داشته است.
به هر حال پیوستن حوزه درمان به بهداشت و اجرای پروژه های الكترونیكی بیمه سلامت، همگی بخش هایی از پرونده الكترونیك سلامت محسوب می شوند كه وزارت بهداشت باید گزارش نهایی اجرای آنها را تا پایان خرداد 98 ارائه كند. مسیری دشوار كه فقط كمی بیشتر از یك ماه به پایان آن باقی مانده است.
گزارش از امیر پروسنان
اجتمام*9482*9105