شيخ كليني، حيات بخش علم حديث و مذهب تشيع

به گزارش گروه اطلاع رساني ايرنا، دنياي اسلام سرشار از نام و ياد دانشمندان فقيه و بزرگان شيعه است كه در راه حفظ و نگهداري روايت ها و احاديث از هيچ كوششي دريغ نورزيدند. از اين ميان مي توان به شيخ كليني محدث نامي شيعه اشاره كرد كه در نيمه دوم سده سوم هجري در زمان غيبت صغري روزگار مي گذراند.

محمد بن يعقوب بن اسحاق كليني رازي مشهور به «كليني» يا «شيخ كليني» در يكي از روستاي نزديك به شهر ري و در عهد امامت امام حسن عسگري(ع) چشم به جهان گشود. او در مقطعي از زندگي خويش براي فراگيري علم حديث راهي شهر قم شد كه اين موضوع همزمان با حاكميت سياسي و ديني مردان با فضيلت و با تقوايي بود كه از حديث گويان مشهور زمان خود به شمار مي رفتند. شيخ كليني به شهرها و روستاهاي زيادي به قصد فراگيري حديثي از اهل بيت(ع) رفت.

اين عالم رباني پس از كسب فيض از چندين استاد و محدث در شهرها و مناطق مختلف به بغداد رسيد و در آنجا مورد تحسين و افتخار استادان و محدثان شيعه قرار گرفت كه به وي لقب «ثقة الاسلام» را دادند. كليني در عصر چهار نايب خاص امام زمان(عج) با وجود محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي اجتماعي مسووليت فرهنگي و علمي تشيع را بر عهده داشت.

اين دانشمند بزرگ داراي لقب هايي همچون «ثقه الاسلام، شيخ مشايخ شيعه و رييس محدثان علماي اماميه» بود و مهم ترين اثر وي كتاب «الكافي» به شمار مي رود كه يكي از كتاب هاي چهارگانه شيعه و مرجع مهمي براي محققان و عالمان محسوب مي شود. اين اثر آن چنان داراي اهميت است كه شيخ مفيد درباره آن مي گويد: «كافي در رديف جليل ترين كتب شيعه و سودمندترين آنها است». از شيخ كليني تاليفات و آثار ارزشمند ديگري نيز به يادگار مانده است كه از آن ميان مي توان به «تعبير الروءيا، رد قرامطه، الرجال، رسائل الائمه و ما قيل في الائمة من الشيعة» اشاره كرد.

شيخ كليني پس از 20 سال تحقيق همراه با غربت و مرارت هاي بسيار در راه تدوين كتاب اصول الكافي در 70 سالگي و در 329 هجري به ديار حق شتافت و در باب الكوفه بغداد به خاك سپرده شد.

شوراي فرهنگ عمومي به پاس كوشش هاي مجاهدانه اين دانشمند بزرگ 19 ارديبهشت را به عنوان روز بزرگداشت شيخ كليني در تاريخ رسمي كشور به ثبت رساند تا ياد و نام اين پرچمدار علم حديث، جاودان و مانا باقي بماند.

پژوهشگر گروه اطلاع رساني ايرنا به همين مناسبت به گفت وگو با حجت الاسلام «مهدي حسيني خواه» استاد علوم حديث حوزه علميه قم و پژوهشگر امور ديني پرداخت.

** اصول كافي؛ حاصل 20 اندوخته و تجربه شيخ كليني
حجت الاسلام حسيني خواه با اشاره به اين موضوع كه كتاب اصول كافي معروف ترين اثر شيخ كليني شناخته مي شود كه در كنار سه كتاب «من لايحضره الفقيه شيخ صدوق، تهذيب الاحكام و الاستبصار فِيمَا اختُلف مِن الاخبار شيخ طوسي» جايگاه بسيار ارزشمندي دارد، گفت: تدوين و جمع آوري اين اثر حدود 20 سال به طول انجاميد. اين كتاب ارزشمند حاصل سال ها تجربه، گردآوري حديث ها و روايت هاي مختلف بزرگان و ائمه معصوم(ع) به وسيله شيخ كليني است و سه بخش اصول، فروع و روضه دارد. شيخ در اين كتاب برجسته و ماندگار 16 هزار روايت و حديث را گردآوري كرده كه از نظر مقايسه با ديگر كتاب هاي اسلامي در نوع خود بي نظير و آمار بيشترين احاديث را به خود اختصاص داده است.

** شيخ كليني مورد وثوق همه علماي اسلام
پژوهشگر علوم حديث حوزه علميه بيان داشت: عنوان ثقه الاسلام براي نخستين بار به شيخ كليني اطلاق شد. اين عالم رباني از جهت برخورداري از كمالات علمي، اخلاقي و معنوي تنها مورد وثوق شيعيان نبود بلكه اهل سنت در آن زمان نيز او را قبول داشتند و در موارد بسياري براي حل مشكلات و مسايل خود به او رجوع مي كردند. آنها معتقد بودند كه شيخ كليني توانست حياتي تازه به مكتب اسلام ببخشد. در همين زمينه شيخ مفيد كتاب كافي را سودمند ترين كتاب شيعه مي داند زيرا اين محدث بزرگ توانست به خوبي از مرزهاي اعتقادي شيعه دفاع كند.

** كليني، تمامي روايت هاي اصول را منظم ساخت
اين پژوهشگر امور ديني با اشاره به اين موضوع كه شيخ كليني روايت هاي ائمه معصوم(ع) را در كتاب هاي خود به طور جداگانه و دسته بندي شده جمع آوري مي كرد، اظهار كرد: در علم درايه(علمي است كه در آن از سند و متن، چگونگي نقل و آداب حديث گفت‌وگو مي‌شود.) به كتاب هايي كه افرادي مانند شيخ كليني، شيخ صدوق و ديگر عالمان بزرگ دنياي اسلام به رشته تحرير در مي آورند، اصل مي گويند، يعني كتابي كه تنها روايت هاي امامان معصوم(ع) و پيامبر اكرم(ص) در آن نوشته مي شود و صاحب كتاب از خودش چيزي نمي نويسد و اظهار نظري هم درباره روايت ها نمي كند. تفاوت اصل با كتاب در آن است كه در كتاب هم روايت ها وجود دارند و هم نكاتي كه خود صاحب كتاب در ذيل روايت مي آورد. بر پايه منابع ديني در زمان ائمه اطهار(ع) چهار اصل وجود داشت كه اصحاب از ائمه(ع) نكات فقهي، كلامي، اخلاقي، تاريخي و ... را مي پرسيدند و وقتي امام (ع) پاسخ مي داد، آنها را مي‌نوشتند.

در كتاب هاي اصول اربعه باب بندي و موضوعات تفكيك شده وجود نداشت. اگر فردي در خصوص مساله اي مي خواست به يك استنباط برسد بايد در اين اصول جست و جو مي كرد تا بتواند روايت را در موضوعي خاص بيابد و به آن استناد كند و حكم را درباره پرسش خود بفهمد. شيخ كليني در كتاب الكافي سعي كرد تا مطالب را بر مبناي مباحث فقه باب بندي كند. او توانست خدمات بزرگي را در مسير عالم فقاهت به سرانجام برساند.

اصول كافي به قسمت هاي مختلفي تقسيم شده و روايت هاي مربوط به بخش در همان جا آورده شده است. در اين كتاب مباحثي همچون دعا، ايمان، كفر در ارتباط با توحيد، نبوت و امامت وجود دارد. تمام مسايل فقهي كه امروزه وجود دارد شيخ كليني در كافي باب بندي كرده است. به عنوان مثال او موضوع هاي متعدد يك روايت را از هم تفكيك كرد و با تقطيع آنها هر موضوع را در باب مربوط به خودش آورد. در حقيقت كليني سلسله سند را براي هر موضوعي بسيار دقيق مراعات كرده است.

** اصول كافي، نيازهاي جامعه امروز را بر طرف مي كند
حجت الاسلام حسيني خواه در پايان گفت: مطالعه در كتاب كافي مي تواند به تمامي سوال ها و شبهاتي كه براي افراد در زندگي روزمره پيش مي آيد پاسخ گو باشد. كليني سعي كرده است در كتاب خود تمامي مسايل مربوط به معاش و معاد مردم را جمع آوري كند و كتاب كافي بهترين منبع روايي و حديثي است كه مي شود از آن بهره برد. شيخ كليني نخستين روايت ها و اصول اوليه روايي را در دست داشته و او از اينكه روايت از شخص امام (ع) صادر مي شده، اطمينان كافي و لازم را داشته است. امروزه بايد روايت هاي اين كتاب جامع، متن شناسي شود و فقه حديث روايت ها را از نظر دور نداشت و به اين امر اهتمام بيشتري نشان داد. در واقع اين كتاب مي تواند منبع اصلي رشته‌هاي ديگري از علوم هم قرار بگيرد.

پژوهشم**9117**2002**9131