به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، اعلام كاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران كه روز چهارشنبه (هجدهم اردیبهشت ماه) و در سالروز خروج «دونالد ترامپ» از توافق هسته ای ایران و 1+5 رخ داد، تلنگری محكم به اروپایی ها بود تا به سرعت به این اقدام واكنش نشان دهند.
«حسن روحانی» با اعلام اینكه ایران با توجه به مفاد توافق هسته ای در زمینه نقض تعهدات، از حقوق خود استفاده كرده و فروش آب سنگین و اورانیوم غنی شده را متوقف می سازد، ضرب العجلی شصت روزه را برای اروپایی ها تعیین كرد تا نسبت به ادای مسوولیت های خود در برجام اقدامات لازم را به عمل آورند.
در همین راستا سخنگوی شورای عالی امنیت ملی هشدار داد جمهوری اسلامی ایران در صورت تداوم نقض عهد از سوی طرف های توافق هسته ای به صورت گام به گام به سوی خروج از برجام و مراحل پس از آن پیش خواهد رفت.
در واكنش به ضرب العجل شصت روزه، مقامات اروپایی بیانیه ای را صادر كردند و از تهران خواستند تا به تعهدات برجامی خود عمل كند و دیگر گامی به سوی برونرفت از توافق برندارد. اروپایی ها همچنین تصریح كردند كه تعیین ضرب العجل از سوی ایران را نمی پذیرند.
امروز سخنگوی اتحادیه اروپا در گفت وگو با یكی از خبرگزاری های ایرانی به تشریج دلایل رد مهلت تهران برای اقدام موثر اروپایی ها پرداخت و اظهار داشت: ما این اولتیماتوم را رد كردیم زیرا در مسیر انجام تعهدات قرار داریم. ما به برجام متعهدیم و در هماهنگی كامل با توافق هسته‌ای ایران عمل می‌كنیم. وی توافق هسته ای ایران و 1+5 را منفعتی جمعی برای حفظ امنیت اروپا و جهان دانست كه باید از آن به عنوان دستاوردی كلیدی محافظت كرد. وی با تاكید دوباره بر پایبندی اروپا به تعهدات برجامی خواست تا ایران هم به تعهدات خود پایبند بماند.
این در حالی است كه وزیر امور خارجه كشورمان در جریان سفر به مسكو در صفحه مجازی خود نوشت ایران همچنان تعامل سازنده با بازیگران برجامی و قابل اعتماد را دنبال می كند. به نوشته «محمدجواد ظریف» برجام به خاطر آمریكا و عدم پایبندی اروپا به تعهداتش در شرایط اضطراری قرار دارد. اتحادیه اروپا و سه كشور اروپایی باید برای حفظ برجام قدم پیش بگذارند.
تا پیش از اعلام خروج آمریكا از برجام، سه كشور اروپایی حاضر در توافق هسته ای تلاش های دیپلماتیك گسترده ای را به كار بستند تا مانع از تصمیم پیمان شكنانه ترامپ شوند.
به موازات بروز اختلافات میان اروپا و آمریكا در زمینه مسائل تجاری، تعهدات آمریكا در پیمان های بین المللی و نیز هزینه های مالی دفاع جمعی آتلانتیك، مساعی دیپلماتیك اروپا برای اقناع ترامپ در جهت تداوم پایبندی به برجام به شكست انجامید.
با نگاهی به رخدادهای پس از خروج آمریكا از برجام می توان مجموعه مسوولیت پذیری اروپایی ها در قبال تعهدات برجامی را محدود به مساعی مذكور در عرصه دیپلماسی و صدور بیانیه های سیاسی دانست. در عمل تنها اقدام اروپایی ها تا اینجای كار ثبت سازوكاری با عنوان «اینستكس» بوده كه از بهمن ماه پارسال تاكنون باری را از دوش ایران برنداشته است.
این در حالی است كه خواسته جمهوری اسلامی ایران از اروپایی ها مشخص و معطوف به ایجاد امكان فروش نفت، تامین خدمات و كالاهای مورد نیاز و تعبیه كانال های ارتباط مالی بود.
افزایش تهدیدات ترامپ علیه تهران و تهدید جدی شركت های خارجی در صورت برقراری ارتباط با ایران سبب شد تا با این استدلال كه بنگاه های اقتصادی اروپایی به صورت خصوصی و غیردستوری فعالیت دارند، دولت های اروپایی عملا وارد فاز انفعال شده و به جای اجرایی سازی مسوولیت های برجامی به موضع گیری های اعلانی بسنده كنند.
اعتراض ایران به انفعال اروپایی ها و مواضع تهران در این زمینه، زمانی بیشتر محق به چشم می رسد كه رویكردها و رفتار اروپایی ها در مراحل پیش از انعقاد برجام و سپس اجرایی سازی آن تا زمان خروج آمریكا را به یاد بیاوریم.
در مسیر دستیابی به توافق در مذاكرات بود كه مقامات اروپایی با تغیر تابلوی 1+5 به 3+3 كوشیدند تا این موفقیت دیپلماتیك محتمل را به نام خود ثبت كرده و در فرایند رایزنی هایی كه در شهرهای اروپایی صورت می گرفت نقش تروئیكای اروپایی را برجسته سازند.
نحوه حضور مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در رایزنی های سیاسی بین ایران و 1+5 نیز به نحوی بود كه گویا اتحادیه با نزدیك شدن مواضع ایران با دولت دموكرات آمریكا جهت دستیابی به توافق برد- برد، نقش تسهیلگر گفت وگو و ضمانتگر نتایج آن را برعهده دارد.
با گذشت نزدیك به چهار سال از انعقاد توافق هسته ای، اروپا به دلیل هراس از تحمل هزینه های بالای تشدید تنش با آمریكا مشخصا در خارج ساختن برجام از وضعیت قرمز و اضطراری تقریبا هیچ عملكرد خاصی از خود بر جای نگذاشته است حال آن كه زمانی عكس یادگاری با برجام نمایشی از قدرت دیپلماتیك اروپا و پرستیژ اتحادیه برای برقراری امنیت و ثبات جهانی و نیز حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات سخت تلقی می شد.
پس از برجام بود كه شركت های اروپایی برای استفاده از فرصت های بازارپركشش ایران به تكاپو افتادند و به خصوص شركت های فرانسوی چون «پژو-ستروئن» و «توتال» منافع خود را در گسترش همكاری ها با شركت های ایرانی می دیدند.
با یادآوری این سیر تحولات، اظهارات اخیر مقامات اروپایی به ویژه «امانوئل مكرون» رئیس جمهوری فرانسه بسیار قابل تامل است. مكرون در واكنش به كاهش تعهدات برجامی ایران، در سخنانی دوپهلو ضرورت تداوم و حفظ برجام را یادآور می شود اما با اشاره به برنامه مشروع موشكی ایران تصریح می دارد كه توافق هسته ای سال 2015 ناقص است و با گنجاندن موارد موشكی باید تكمیل شود.
برخی تحلیلگران می گویند برخلاف اظهارنظرهای سیاسی اتحادیه مبنی بر ضرورت حفظ برجام، حركت جمهوری اسلامی ایران به سوی خروج از توافق هسته ای، تكلیف را برای اروپایی ها روشن می سازد و با قرار دادن آن ها در كنار ترامپ، به تبعات تقابل سیاسی با كاخ سفید و مسوولیت مقابله با تحریم های ضدایرانی پایان می دهد و نوعی همدستی را برای بازگرداندن تحریم ها علیه تهران به وجود می آورد.
در مقابل، این تحلیل وجود دارد كه پس از فروپاشی كامل برجام دیگر چیزی از اعتبار سیاسی مبتنی بر اروپای مستقل باقی نمانده و حتی ژست اقتدار و وحدت اروپایی نیز خنده آور به نظر خواهد رسید.
خاورمیانه لرزان و سیل میلیون ها مهاجری كه از انبار مهماتی در حال انفجار به سوی مرزهای اروپایی هجوم می آوردند در كنار سرازیری تروریسم به سوی كشورهای اتحادیه چشم اندازی هولناك را به تصویر درمی آورد كه در آن حسرت انفعال در حفظ برجام خودنمایی می كند.
پژوهش**9279
تهران- ایرنا- اتحادیه اروپا همچنان خود را متعهد به توافق هسته ای می داند و از جمهوری اسلامی ایران نیز می خواهد كه به تعهداتش پایبند باشد. این در حالی است كه دلیل اصلی لرزان شدن برجام پس از خروج آمریكا، انفعال و فرصت سوزی اروپایی ها بوده است.
