در اين ميان، اين پرسش مطرح است كه چرا آمريكا معافيت چابهار را ميپذيرد، اما حاضر به پذيرش معافيتهاي نفتي براي مشتريان ايران نيست؟ پاسخ به اين پرسش به منافع آمريكا در منطقه برميگردد؛ هرچند در اين ميان كماكان برخي از كشورها مانند تركيه اميد دارند بتوانند از آمريكا براي كسب معافيتهاي نفتي باز هم تلاش كنند. حالا در اين ميان خبر ميرسد محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، پس از آنكه از هند به ايران بازگشت، بنا دارد رهسپار چابهار شود، اما هنوز هم مشخص نيست در چابهار آيا با مقامي ديدار خواهد كرد؟ يك روز پس از اعطاي اين معافيت، اين گمانه را تقويت ميكند كه هر نوع ديدار شكلگرفته در چابهار، حول همين محور باشد.
** معافيت دوباره چابهار از تحريمهاي آمريكايي
ماجرا از اين قرار است كه اليس ولز، معاون وزير خارجه آمريكا، در ديدار با صلاح‌الدين رباني، سرپرست وزارت خارجه افغانستان، از موافقت واشنگتن با درخواست كابل مبني بر معافيت بندر چابهار از تحريم هاي آمريكا خبر داد و اعلام كرد اين بندر براي افغانستان «اهميت» دارد.
صلاح الدين رباني نيز در اين ديدار از ادامه كمكهاي ايالات متحده به كابل قدرداني كرد. سرپرست وزارت خارجه افغانستان در ادامه با اشاره به روند مذاكرات صلح افغانستان، اجماع داخلي و منطقه‌اي را براي دست‌‌يافتن به صلح پايدار در اين كشور با اهميت خواند. از نظر دولت افغانستان اين بندر مي‌تواند راه را براي ميليون‌ها دلار تجارت افغانستان و پايان وابستگي آن به بندر كراچي پاكستان باز كند. به گزارش تسنيم، صبغت الله احمدي، سخنگوي وزارت خارجه افغانستان، به رسانه‌ها گفت: اينكه تحريم‌ها شامل بندر چابهار ايران نشود، براي افغانستان مسئله‌اي مهم است.
بندر چابهار مسير بسيار خوبي براي واردات و صادرات كالا از افغانستان به هند و ساير كشورها محسوب مي‌شود. احمدي خاطرنشان كرد هند و افغانستان براي اينكه بندر چابهار از تحريم‌ها معاف شود پيش از اين تلاش‌هاي بسياري را انجام داده‌اند. پبش از اين دادوستد افغانستان و هند از طريق بندر «واگه» پاكستان صورت مي‌گرفت اما دولت پاكستان به‌دليل تنش‌هاي سياسي هر از گاهي اين بندر را به‌روي تجار افغان مسدود مي‌كرد.
در ميان اين اخبار، واضح است آمريكا براي تداوم امنيت كشوري كه سالها قبل، برجهاي دوقلويش را به آتش كشيده بود، براي اعطاي امتياز به افغانستان در رايزنيها كوتاه ميآيد. البته با كمي موشكافي، اهداف بلندمدت آمريكا نيز قابل شناسايي است. آمريكا از طريق افغانستان مي‌تواند به آسياي مركزي و در نهايت چين، نزديكتر شده تا راحتتر بتواند اين كشور را تحت كنترل خود درآورد. در اين ميان، رقابت هند و چين در چابهار و گوادر نيز دور از نظر نيست. وقتي اين پازل بزرگ را در كنار يگديگر قرار دهيم، روشن است هند و افغانستان با پشتوانه آمريكا، سرمايهگذاري بزرگي در چابهار را در سر ميپرورانند و چين (با همراهي عربستان) نيز با حمايت پاكستان، در صدد تقويت گوادر برآمده است. رقابت در چند جبهه آمريكا و كشورهاي همراهش در منطقه، هرچه باشد، موقعيت مهم و استراتژيكي را براي ايران رقم ميزند. چابهار بهويژه از زاويه بندرگاهش، مي‌تواند پايگاهي براي اتصال كشورهاي همسايه به آبهاي آزاد و بهرهگيري از مزيت هاي ترانزيتي باشد.
** چابهار قطعهاي از موزاييك اقتصاد هند و افغانستان
مرتضي قورچي، استاديار جغرافياي سياسي و ژئوپليتيك دانشگاه شهيد بهشتي، در گفتوگو با «شرق»، در تشريح موقعيت افغانستان در جغرافياي سياسي و چرايي اهميت بندر چابهار براي اين كشور، ميگويد: اگر در جغرافياي سياسي، كشورها را در قالب پازل يا موزاييك كنار هم ببينيد، دو كشور عراق و افغانستان، به شكل پايهاي متحد ايالات متحده آمريكا در منطقه محسوب ميشوند و آمريكا در آنها پايگاه دارد و آن كشورها را به نوعي زير چتر كنترل خود اداره ميكند.
آن چيزي كه مهم است، آن است كه افغانستان بتواند به سيستم اقتصاد و تجارت آزاد دسترسي داشته باشد. قورچي در ادامه ميافزايد: افغانستان با رقابتهاي ژئوپليتيكي‌اي كه با پاكستان در برخي از قلمروهاي سرزميني اين كشور دارد، در نهايت از آن شبكه با بنبست مواجه شده است. بنابراين مسير ديگري كه براي افغانستان قابل تصور است، آسياي مركزي است كه هزينه هاي ترانزيت و اقتصاد افغانستان را افزايش ميدهد. چين هم بهعنوان مسير بعدي، جاده هاي كوهستاني به صورت نوار باريك دارد كه كار را براي ترانزيت سخت ميكند. بنابراين افغانستان بهعنوان متحد ايالات متحده در اين موزاييك جغرافياي سياسي، تنها راه دسترسي به آبهاي آزاد را از طريق ايران و در بندر چابهار به دست خواهد آورد. به همين دليل هم كابل روي اين مسئله متمركز شده است.
او ادامه ميدهد: در پازل اقتصاد هندوستان نيز، ايران راه دسترسي به آبهاي آزاد را براي ترانزيت كالا به افغانستان در اختيار هند قرار ميدهد. بنابراين براي هند هم بسيار مهم است كه دسترسي به چابهار را براي خود محفوظ نگاه دارد.
** كدهاي ژئوپليتيكي ايران و آمريكا هم خواني ندارد
استاديار جغرافياي سياسي و ژئوپليتيك دانشگاه شهيد بهشتي در پاسخ به اين پرسش كه چرا آمريكا، معافيتهاي نفتي ايران را تمديد نميكند، اما معافيت چابهار را كماكان ادامه ميدهد، ميگويد: ايران يك پازل جغرافياي سياسي است كه كلا با كدهاي ژئوپليتيكي ايالات متحده آمريكا و بهطوركلي منطقه ژئواستراتژيك آتلانتيك، هم‌خواني ندارد. اين عدم هم‌خواني فشار مضاعفي را به ايران وارد ميكند كه تغييراتي را (بهزعم آنها تغيير رفتار) داشته باشد و طبيعتا ايران مقاومت ميكند. بر همين اساس نيز آمريكا تلاش دارد فشار مضاعفي به واسطه تحريمهاي نفتي بر ايران تحميل كند و به همين خاطر نيز با معافيت نفتي ايران مخالفت ميكند.
او در رابطه با تفاوت ايران با افغانستان در نگاه آمريكا، ميافزايد: افغانستان اما چنين نيست. رژيم جديدي كه ايالات متحده پس از حمله به طالبان در اين كشور ايجاد كرد، افغانستان را زير چتر حمايتي قانون اساسي ايالات متحده و در منطقه ژئواستراتژيك قرار داد. همين موضوع، خودبهخود افغانستان را به سمتي خواهد برد كه متحد آمريكا در منطقه باشد. بنابراين آمريكا در مورد افغانستان هيچگونه محدوديتي در نظر نميگيرد و انواع معافيتها را براي اين كشور در نظر ميگيرد.
** سود چابهار براي آمريكا چيست؟
قورچي سود همراهي با خواستههاي افغانستان در منطقه را بسيار بالا ميداند و ميگويد: آنچه در افغانستان براي ايالات متحده مهم است، اين است كه اين كشور كمترتوسعهيافته است و به همين دليل هم، در اين كشور، افكار راديكالي و بنيادگرايانه به راحتي شكل ميگيرد. يادمان باشد كه از همين كشور، برنامهريزي براي حمله به ايالات متحده شكل گرفت. آمريكا با پازلي كه افغانستان با اين كشور در حال مبارزه بود، مقابله كرد و آن سيستم را كنار زده و سيستم جديدي را حمايت كرده است كه روي كار بيايد. اين سيستم جديد هم قانون پايه و اساسياش متناسب با آزاديهاي غربي و ليبراليسم نوشته شده است. بنابراين براي ايالات متحده بسيار مهم است كه اين كشور، ثبات پيدا كرده و بتواند در راه توسعه گام بردارد تا كمي افكار راديكالي به مرور زمان جاي خود را به افكار نوين جهاني بدهد.
اين كارشناس در ادامه به سود بلندمدت افغانستان براي آمريكا نيز اشاره كرده و ميافزايد: از سويي اگر آمريكا بتواند موقعيت خود را در افغانستان ثبات بخشد، بهواسطه حضور در اين كشور، كمكم مي‌تواند از طريق افغانستان، آسياي مركزي و چين را متوقف كرده و فضا را تنظيم كند. بنابراين براي آمريكا مهم است كه امتيازات ويژهاي براي افغانستان قائل شود تا بر اثر اين امتيازات ويژه، ثبات در اين كشور ايجاد شود؛ هرچند اين امتياز ويژه درون ايران باشد.
منبع: روزنامه شرق؛ 1398،02،25
گروه اطلاع رساني **9117**2002
تهران- ايرنا- بار ديگر، چابهار در غياب معافيتهاي نفتي، از تحريمهاي آمريكايي معاف شد تا ثابت كند آمريكا براي تأمين خواستههاي خود، حاضر است هر نوع امتياز ويژهاي را در اختيار متحد منطقه‌اي خود (افغانستان) قرار دهد، حتي اگر پاي «ايران»ي وسط باشد كه با آن سر ناسازگاري برداشته است.
