تاریخ در موزه های گیلان ورق می خورد

امروز بهترین موزه های دنیا تركیبی از اطلاعات جذاب و آثار هنری را همزمان در معرض دید گردشگران قرار می دهد كه می توان در این راستا به موزه های آرمیتاژ سن پترزبورگ، متروپلیشن آمریكا، موزه قاهره، گالری اوفیتزی فلورانس و لوور فرانسه اشاره كرد.
' گشت و گذار در موزه ها امروز می تواند نخستین وجه سفر قرار گیرد ' ، سخن برخی از كارشناسان حوزه برنامه ریزی گردشگری است. آنان معتقدند غنای فرهنگی و تاریخی سرزمین مان به گونه ایست كه می توان با گشایش موزه ای عظیم در كشور در سطح جهانی حرف برای گفتن داشت.
گیلان سراسر همایشی است از تاریخ و طبیعت و موزه های گیلان در اقلیمی متفاوت یكی بر فراز بوته های چای ، دیگری بر بلندای آشیان عقاب ها ، موزه ای در شهرك تاریخی پلكانی كه آوازه اش رو به جهانی شدن دارد ، قلعه ای بر فراز هیركانیان هزاران ساله و چه بسیار تاریخ دیگر كه در موزه های گیلان گردشگران داخلی و خارجی را به خود فرا می خواند.

**موزه میراث روستایی گیلان
دیرگاهی نمی گذرد كه موزه میراث روستایی در میان جنگل هایی از طبیعت گیلان به تلاش آنانی بنا شده كه یادشان به نگاهداشت دانش و فرهنگ پیشینیانشان دلخوش است.
اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزه 1369 گیلان - زنجان از سوی دكتر محمود طالقانی مطرح و عملیات ساختمانی موزه در اردیبهشت 84 آغاز شد و گام به گام پیش رفت تا امروز كه از مجموع 9 فاز تعریف شده، هفت فاز آن افتتاح و هر سال میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیار می شود.
بر اساس مطالعات انجام شده در گیلان كه یكی از كوچكترین استان های كشور است، 9 حوزه سرشاخه فرهنگی - معماری شناسایی شده كه میراث مادی (معماری، صنایع دستی، پوشش محلی و ...) و میراث معنوی (آداب و رسوم، باورها و ارزش ها) هر یك از این حوزه ها در قالب یك روستا در محل موزه طراحی، بازسازی و گام به گام تا تكمیل پیش می رود.
مسیری در امتداد جاده و بر بلندای شالیزار و رود را كه طی كنی؛ سقف هایی مخروطی از ساقه های طلایی برنج و چوب در میان جنگل پدیدار می شود. هدیه موزه میراث روستایی گیلان به گردشگران، حلاوت ساعتی زندگی در یك قرن گذشته است كه خالی از هرگونه هوار شهر به انسان آرامش می بخشد.
كسانی كه فضای ناب روستا را تجربه كرده اند، خاطره های خوش آن را به یاد می آورند و درمی یابند كه با غرق شدن در فناوری و صنعت، چه به حال روزهای خوش و خالص گذشته خویش آورده اند و نسل جدید نیز با كسب نشاط در روح خود، معنی پاك روستا را تجربه می كنند.
موزه میراث روستایی گیلان بنا شده در فضای جنگلی، میراث روستایی از زندگی یكصد سال گذشته روستائیان گیلانی را به گونه ای به نمایش گذارده كه امروز گاه مقصد سفر برای برخی از گردشگران تلقی می شود .
موسس و بنیانگذار موزه میراث روستایی گیلان می گوید: عملكرد موفق موزه میراث روستایی گیلان در مراحل مختلف مطالعات و عملیات اجرایی بویژه در مرحله واچینی و دوباره چینی خانه های روستایی كه در نوع خود برای نخستین بار در كشور انجام می شود ، تا حدود زیادی متأثر از جذب و مشاركت واقعی استادكاران و كارگران روستایی بوده است.
دكتر محمود طالقانی به نقل از یكی از مشاوران ارشد پروژه كه خود بنیانگذار و موسس بزرگترین اكوموزه های اروپا در آلزاس فرانسه است و تجربه 35ساله در واچینی و دوباره چینی خانه های روستایی دارد، می افزاید : در ابتدای همكاری با موزه میراث روستایی گیلان بر این باور بوده كه حداقل دوسال وقت لازم است تا معماران و مهندسان پروژه بتوانند با ابعاد مختلف دانش واچینی و دوباره چینی به طور كامل آشنا شوند اما با كمال تعجب آنان توانستند در مدت كمتر از یكسال به مرحله ای از شناخت در عملیات واچینی و دوباره چینی دست یابند كه خود او بیش از پنج سال وقت صرف آن كرده است.
وی معتقد است: آنچه از نظر گرودوهل بیشتر به یك معجزه شبیه است تا واقعیت؛ تنها از رهگذر سرعت بخشیدن به بومی كردن این دانش و تجربه بوده؛ امری كه بدون مشاركت و دخالت همه جانبه و واقعی استادكاران و كارگران بومی مقدور نمی شود.

**موزه رشت
موزه رشت با قدمتی بیش از یكصد سال متعلق به میرزا حسین خان كسمایی یكی از یاران میرزا كوچك خان است كه در اواخر دهه 40 شمسی توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت برای تبدیل به موزه خریداری شد.
در بخش باستان شناسی این گنجینه به كمك یك گور بازسازی شده از نحوه تدفین تا نوع چیدمان اشیاء در مقابر مطرح می شود. در ویترین های این بخش اشیاء بسیاری كه حاصل حفاری و گویای تمدن درخشان این استان است، به نمایش درآمده است.

** موزه تاریخ چای
موزه تاریخ چای در میان تپه ای مملو از بوته های چای استوار شده؛ بنای موزه و آرامگاه محمد میرزا قوانلو ملقب به كاشف السلطنه است و یكی از جاذبه های گردشگری شهرستان لاهیجان به شمار می رود.
آرامگاه كاشف السلطنه، موزه ای بر فراز بوته های چای همیشه توأم با شایعه ای بود؛ كاشف، دانه گیاه چای را در عصایش پنهان كرد و از هندوستان به ایران آورد.
بیست و هشتم اردیبهشت ماه روز جهانی موزه و آغاز هفته میراث فرهنگی بهانه ای شد تا بدانیم محمد میرزا قاجار قوانلو لقب یافته به كاشف السلطنه - پدر چای ایران - نه تنها دانه های چای را در عصایش پنهان نكرد بلكه خود با افتخار زمینی در هند خریداری كرد و فرایند كشت را كامل آموخت و سه هزار اصله نهال چای را قانونی وارد كشور كرد و در نقطه نقطه سرزمینش كشت تا در لاهیجان، دانه های آرامش بخش چای جان گرفت.
موزه چای شامل سه بخش است؛ طبقه پایین ابزار و وسایل آداب چای تاكنون به قدمت بیش از یكصد سال، طبقه دوم مردم‌شناسی و طبقه سوم آرامگاه پدر چای ایران.
این موزه در دو طبقه و یك برج به معرفی ابزار و ادوات مصرف چای و اسناد متفاوتی می پردازد و همچنین مراحل كشت ، برداشت و نگهداری و پرورش بوته چای و فرآوری و آماده سازی برای عرضه در غرفه های متعدد مطرح شده است.
برای ارج نهادن به زحمات كاشف السلطنه (پدر چای ایران) مقبره را با سبك معماری خاصی بنا نهادند؛ این مجموعه در سال 1373 تبدیل به موزه شده است.
همینك كه این آرامگاه درمسیر راه گردشگری - بام سبز لاهیجان - قرار گرفته در هر زمان از فصل گردش، گردشگران بسیاری را به‌سوی خود می خواند.

**موزه سوباتان
سوباتان در ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و بهمن جلیلی در هیبت یكی از چهره های گردشگری گیلان، زنگ زمان را به صدا درآورده و با نگاهی فراخ در این منطقه سخت نورد بهشت گونه، موزه عشایر ایجاد كرده است.
گروه خبری ایرنا گیلان بدین سبب، در آستانه 28 اردیبهشت ماه - روز جهانی موزه - به دعوت یكی از مجموعه داران عشایری استان به سوباتان، سرزمینی بر فراز آشیان عقاب ها راهی شد.
می بایست رشت را به سوی غرب گیلان طی می كردیم و در گذر از مسیر جنگل های مه آلود، در شهرستان تالش به بهمن جلیلی - دانش آموخته حقوق و از مدرسان دانشگاه كه امروز به یكی از چهره های گرشگری گیلان تبدیل شده و آماده می شود تا با مجموعه عشایری اش به كشورهای دور سفر كند - می پیوستیم تا با خودرو سخت نورد او ، راهی سوباتان شویم.
راه به سوی ارتفاع نهادیم؛ راه خاكی و پیچ در پیچ است اما جلیلی كه به همراه خانواده میزبان گروه ایرناست، در قامت راهنمایی مسلط فارغ از تكان های شدید ماشین در نورد سنگ های سخت، توضیح می دهد: امروز سوباتان در هندسه گردشگری گیلان به بهشت ایران زمین شهرت یافته و هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی را با بسته ای از انواع گردشگری تخصصی میزبان می شود.
جلیلی توضیح داد: هیچ گاه و هیچ گاه دزدی در سوباتان رخ نداده و ذوقم آن گاه شكفت كه گروه توریستی فوق تخصصان سوئدی پس از بازدید از موزه، شروع به كف زدن گروهی كردند و گفتند: نخستین موزه ای است كه زندگی واقعی یك قوم را لمس كردیم.
چوب های سرخدار و درخت گیلاس جنگلی كه در گذر زمان به چرم می مانست، ادواتی را ساخته بود كه اگرچه در سالیان دور سختی زندگی هموار می كردند اما امروز كلامی از تاریخ بودند و صدای زمان از هریك از آنان به گوش می رسید.
در كهن سرای سوباتان بر تاریخ و قدمت دست كشیدیم و با دیدن پیه سوز چند صد ساله مطالعه و جا كتابی كه به خورجینی كوچك می مانست، دانستیم ایرانیان هماره با كتاب و فرهنگ عجین بوده اند و كاش این فرهنگ در سرزمینمان جان گرفته و مستدام بماند.
معماری بومی سوباتان به سه عنصر چوب ، كاهگل و سنگ استوار است و خوشبختانه بدلیل سختی راه این ییلاق گیلان تا حدودی از هجوم تخریبگر گردشگران درامان مانده اما كاش! اجازه ندهند معماری بومی این سرزمین آلوده شهرنشینی شود.

**قلعه رودخان
در میان همه گیرایی های گیلان، دژ رودخان در مسیر ماسوله بر فراز جنگل های هیركانی هزاران ساله به جا مانده از دوره سلجوقویان، استوار و سهمگین نظاره گر سده ها و هزاره هاست كه برای رسیدن به آن از رشت، می بایست تونلی از درختان آزاد جاده فومن را طی كرد و در هیاهوی رود و جنگل های انبوه نزدیك به یك هزار پله را پشت سر نهاد تا به قلعه ای استوار رسید.
این دژ نظامی به اسامی دیگری چون قلعه حسامی، قلعه هزار پله و قلعه سگسگال نیز معروف است؛ وسعت بنا 2.6 هكتار بوده و از سه بخش اصلی شرقی، میانی و غربی تشكیل شده و طول باروی قلعه یك هزار و 500 متر و ارتفاع آن بین پنج تا 12متر متغیر است؛ باروها و برج های متعدد قلعه با مصالح سنگ، آجر و ملات آهكی ساخته شده اند و این اثر ارزشمند ملی به شماره 1546 و در تاریخ سی ام مردادماه سال 1354 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بنا به گفته كارشناسان، آموزش و فرهنگ سازی ، برنامه ریزی منسجم ظرفیتی بازدیدكنندگان ، مكانیزه نمودن موزه های كشور و سیاست های تشویقی دولت می تواند عواملی اثرگذار در راستای توسعه گردشگری از طریق موزه ها تلقی شود اما در استان گیلان كه با توجه به ظرفیت ها و توانمندی های طبیعی، تاریخی و فرهنگی می تواند به عنوان یكی از قطب های گردشگری كشور تلقی شود، شاید در سال هایی نه چندان دور و كمتر از شمارش انگشتان دست گردشگری تنها در دریا و جنگل این سرزمین خلاصه می شد اما امروز در راستای توسعه و رونق صنعت گردشگری توانمندی های بسیاری در این حوزه برای استان تعریف شده كه موزه ها می تواند بُعدی از آن باشد.
9 موزه در گیلان فعال است كه گنجینه رشت، موزه میراث روستایی گیلان، موزه تاریخ چای ایران (لاهیجان)، موزه نمایشگاه اسناد تاریخی رودبار، موزه فومن و بنای تاریخی قلعه رودخان از جمله موزه ها و اماكن تاریخی این اداره كل هستند.
بیست و هشتم اردیبهشت ماه روز جهانی موزه نامگذاری شده و موزه های متعدد گیلان در اقلیمی متفاوت گردشگران داخلی و خارجی را میزبان می شوند.
1881 / 2007