قراردادن رویکرد عکاسی در بخش مسابقه اشتباه است- عادل پازیار*

انجمن صنفی عکاسان مطبوعاتی ایران به منظور ایجاد انگیزه و پویایی در میان عکاسان مطبوعاتی و با هدف ارتقای سطح عکاسی مطبوعاتی، اقدام به برگزاری سومین جشنواره اهدای نشان عکس سال مطبوعاتی ایران کرده است.
در فراخوان سومین دوره اهدای نشان عکس سال مطبوعاتی ایران از تمامی عکاسان حرفه‌ای دعوت شده به منظور مشارکت در این رویداد صنفی و فرهنگی، آثار خود را در شش بخش «خبری»، «مستند اجتماعی»، «ورزشی»، «محیط زیست»، «پرتره» و «مالتی مدیا» به این رویداد ارسال کنند.
نکته ای که در این فراخوان قابل تامل و شگفت انگیز است قرار دادن دو نوع رویکرد «خبری» و «مستند اجتماعی» به عنوان بخش های شش گانه در کنار بخش ورزشی، پرتره و محیط زیست است.
«عکاسی مستند اجتماعی» و «عکاسی خبری» رویکردهایی از ژورنالیسم بصری هستند که عکاس با این مدیوم ها موضوعات اطراف خود همچون ورزش، سیاست، فرهنگ، اقتصاد و محیط زیست را به تصویر می کشد و در فضاهای بین المللی نیز «documentary photography» و «photojournalism» همچنان «رویکردهای» عکاسانه است و قرار گرفتن آنها در قامت «موضوع» در کنار بخش های ورزشی، محیط زیست و پرتره در یک مسابقه نادرست است.
انجمن عکاسان مطبوعاتی در یک فرایند مشورتی با اساتید حوزه عکاسی تلاش کرده است بخش بندی های این رویداد را با الگوبرداری از مسابقه عکس «ورلد پرس فوتو» به یک طرح بومی نزدیک کند ولی به دلیل نبود پایه های نظری در مسیر غلطی افتاده است که پیشتر در دوره ای بخش عکس خبرگزاری های داخل کشور با قرار دادن بخش های «خبری، مستند، ورزشی، سیاسی، اجتماعی» در وب سایت هایشان نیز گرفتار آن شده بودند.
بنیاد جهانی عکس مطبوعاتی (world press photo) هر سال بخش هایی همچون «مسایل معاصر»، «محیط زیست»، «اخبار عمومی»، «پروژه های بلند مدت»،«طبیعت»، «پرتره»، «ورزشی» و «اخبار لحظه ای» را معرفی می کند تا عکاسان مطبوعاتی عکسهای خود را با دو رویکرد «خبری» و «مستند اجتماعی» برای این رویداد جهانی ارسال کنند.
نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که قرارگرفتن ۸ بخش جایزه ورلد پرس فوتو در ذیل ۲ رویکرد «عکاسی خبری» و «مستند اجتماعی» تعریف می شود که برای مثال در بخش «اخبار لحظه ای» و «اخبار عمومی» شاهد رویکردی متکی بر «تازگی، اخبار و مستند» و در بخش های «مسائل معاصر»، «محیط زیست» و «پرتره» به دنبال یک «مستند اجتماعی عمیق» هستیم، ولی به هیچ عنوان رویکردهایی همچون «خبری» و «مستند اجتماعی» که نوع نگرش عکاس به جهان اطراف برای ثبت لحظه است نمی تواند در یک بخش مسابقه تعریف شود.
آسیب دیگر این فراخوان، تفکیک عکاسی خبری از مستند است که این امر خود ریشه در فقر مباحث آموزشی کشور دارد.
تفاوت عکاسی «مستند اجتماعی» با «خبری» در نگاه عکاس به موضوع است و مواجهه عکاس با جهان بیرون این تفاوت را رقم می زند نه یک تقسیم‌بندی بیرونی که بتوان آن را در بخش های یک مسابقه جدا کرد.
برای مثال، عکاسان گروه «پودیوم» که رویکرد مستند اجتماعی را به صورت حرفه ای در عکاسی ورزشی برگزیده، تلاش می کنند به سمت بررسی مسایل عمیق در حوزه ورزش حرکت کنند، به این نحو نیست که امروز در یک مکان خاص عکاسی خبری کنند و فردا در مکان دیگرعکاسی مستند اجتماعی انجام دهند و این زمان و مکان نیست که رویکرد عکاسی آنها را مشخص می کند بلکه اندیشه آنها با رویکرد و فرم عکاسی درهم تنیده شده است و در این فضا است که در یک موضوع «یکسان» در ذهن یک عکاس به رویکرد «مستند» و در دیگری به «عکاسی خبری» منتهی می شود و نمی توان موضوعات را به خبری و مستند تقسیم کرد.
عکاس مستند اجتماعی در یک رویداد خبری تحلیلی از واقعیت را ارایه می دهد که با امکان خوانش پیرامتن کشفی برای مخاطب به ارمغان می آورد، درحالی که سالهاست در فضای آموزشی غلط عکاسی در ایران رخداد بر پایه «زمان و مکان»، عکاسی مستند اجتماعی و خبری را از هم جدا می کند؛ برای مثال در این تقسیم بندی نادرست، عکس های رییس جمهوری و سیاستمداران و سیل را عکاسی خبری تعریف می کنند و عکسهای گل مال خرم آباد و کارتن خواب ها، عکس های مستند اجتماعی فرض می شوند.
متاسفانه این دست اشتباهات در جامعه عکاسی ایران اولین تجربه نیست و شاید نبود نقدهای اصولی در این حوزه سبب شده است که این رویه غلط همچنان در برخی جشنواره ها و مسابقات سالیان دراز هم چنان ادامه داشته باشد.
این نقد، تمامی این رویدادها را نشانه گرفته است و فراخوان انجمن عکاسان مطبوعاتی ایران تنها بهانه‌ای برای پرداختن به این موضوع شده است؛ چرا که وظیفه ذاتی انجمن های تخصصی استانداردسازی مباحث اصولی و آموزشی است تا آنجا که می‌توانند مبنای ارجاع بقیه مسابقات می شوند پس نباید به سمتی حرکت کنند که ضرب المثل «آنچه بگندد نمکش می زنند» را برای خود خریداری کند.
انجمن های تخصصی باید قدرت تولید دانش را داشته باشند و بتوانند لوکوموتیو تحول و تغییر باشند و این در حالی است که با تن دادن به فضای حاکم در عکاسی کشور، به ورطه انفعال کشیده می‌شوند.
قدرت هیات موسس انجمن و اعضای ریشه دار آن این اعتبار را به انجمن عکاسان مطبوعاتی داده است که بتواند محور تحولات در فضای عکاسی مطبوعاتی در کشور باشد و نباید فراموش کند که کوچکترین اشتباه می تواند به عکاسان جوان و هنرجویان آدرس غلط دهد.
درحال حاضر با توجه به اینکه مدت کوتاهی از انتشار این فراخوان گذشته است انجمن می تواند در ادامه الگوبرداری خود از جشنواره های مطبوعاتی بین المللی با انتشار یک اصلاحیه در فراخوان به استانداردهای این حوزه وفادار شود و اگر بر این تقسیم بندی پا فشاری کند تیم داوری با حجم زیادی از عکسهای پرتره و محیط زیست که ذاتاً رویکرد مستند اجتماعی را درون خود دارد روبرو می شوند که بخش نمایشگاهی عکس های مستند اجتماعی شترگاوپلنگی شود که نمی تواند از استقلال خود دفاع کند. از سوی دیگر عکاسان ورزشی و عکاس هایی که فضاهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را با رویکرد مستند اجتماعی عکاسی کردند در این فراخوان بخش مناسبی برای حضور خود را نمی یابند.
جامعه عکاسی مستند و خبری ایران همواره از فقر مباحث علمی رنج برده است. تولید نکردن مباحث نظری و نبود تالیف در حوزه عکاسی، تکیه اساتید بر آثار ترجمه و همچنین ترویج مباحث سلیقه ای در فضای آموزشی عکاسی مستند و خبری ایران، امروز یقه بزرگترین نهاد عکاسی مطبوعاتی کشور را گرفته است تا آنجا که از اتاق فکر بزرگان عکاسی مطبوعاتی ایران یک فراخوان قابل دفاع برای رفع نیاز عکاسی کشور نتواند بیرون بیاید.
* خبرنگار ایرنا
فراهنگ **۹۰۳۱** ۹۰۵۳